Tíminn - 23.09.1936, Síða 3

TlMINN
153
Yfirburðir jarðræktar-
laganna nýju
Úivarpsræða Sfeíngr. Steinpórssonar, búnaðarmálast;-
Eftir að endurskoðun jarð-
ræktarlaganna hafði farið fram
i. síðasta vetri og Alþingi hafði
samþykkt hin nýju jarðræktar-
lög, hófu stjórnarandstæðingar
upp óp mikið, og hafa síðan
haldið uppi látlausri baráttu
gegn hinni nýju löggjöf. Þessar
árásir stj órnarandstæðinga
hafa verið mjög villandi og ó-
sanngjarnar. Blekkingar og
rangfærslur hafa keyrt svo úr
hófi fram, að stundum hefir
ekki verið hægt að sjá nein
merki þess að talað væri af
fullu viti um málið.
Ég mun eyða þessum fáu
mínútum, sem ég hefí til um-
ráða, til þess að ræða um þær
breytingar, sem gerðar voru á
II. kafla jarðræktarlaganna,
þeim kaflanum, sem fjallar um
styrkveitingar til jarða- og
húsabóta.
Jarðræktarlögin frá 1923
skópu merkileg tímamót í jarð-
ræktarsögu vorri. Fram til
þess tíma var landið svo að
kalla óræktað. Enda höfðu
styrkveitingar til jarðræktar
áður verið svo litlar, að tiltölu-
lega mjög litlu munaði til þess
að létta undir hið erfiða land-
nemastarf. — Aðrar þjóðir
hafa á undanförnum áratugum
varið stórfé til þess að reisa
nýbýli. Mikið af því fé hefir
verið látið sem beinn styrkur.
Þessar þjóðir þurftu ekki að
veita styrk til þess að rækta
sín gömlu býli, því var 1 okið
fyrir löngu síðan. Islendingar
urðu að fara aðrar leiðir. Við
urðum að byrja á því, að veita
styrk til hinna gömlu býla,
vegna þess að landnemastarfið
var óunnið ennþá, þrátt fyrir
1000 ára ábúð á landi hér. —
Það var því alveg rétt leið, sein
farin var í jarðræktariögunum
1928, að styrkja einmitt gömlu
býlin til ræktunar — þess
þurfti — þau voru flest órækt-
uð að mestu eða öllu leyti. —
Enda tóku bændur og aðrir
jarðræktarmenn myndarlega á
móti þeim stuðningi, sem ríkið
rétti þeim við ræktunarstöríin.
Síðustu 10—12 árin er fyrsta
tímabilið í okkar sögu, sem
hægt er að segja, að veruleg
ræktun hafi átt sér stað. Bænd-
ur hafa sjálfir bundið stórfé í
jarðabótum yfir þetta árabil,
enda hefir mikiil árangur orðið,
bæði að því er snertir stærð
hins ræktaða lands og upp-
skeruauka.
Þótt jarðræktarlögin frá 1923
væru að ýrnsu leyti góð og
merkileg löggjöf, þá var hún
þó alls ekki gallalaus. Reynsl-
an þau 12 ár, sem starfað hefir
verið eftir þeim, hefir leitt i
Ijós, að ýmsra breytinga var
þörf, ef jarðræktarlögin áttu að
geta náð tilgangi sínum. En
hann er að áliti Framsóknar-
flokksins þessi: Að jafna að-
stöðu allra þeirra manna, er
jarðrækt stunda, svo að þeir
geti komið upp lífvænlegum
atvinnurekstri, er nægi fjöl-
skyldu þeirra til framdráttar.
Og jafnframt á að tryggja það,
að sá styrkur, sem veittur er,
geti orðið að liði, ekki einungis
þeirn, sem á býlunum búa, þeg-
ar styrkurinn er veittur, heldur
einnig ölluni þeirn, er síðar
koma til.
Hvernig hefir þetta tekizt?
Reynslan hefir einmitt leitt í
ljós, að jarðræktarlögin, eins
og þau upphaflega voru samin,
hafa ekki náð tilgangi sínum
að þessu leyti.
Stærstu ágallar þeirra hafa
reynst þessir:
1. Að styrkuripn hefir skipzt
svo ójafnt milli býla, að jarð-
ræktarlögin hafa í mörgum til-
fellum orðið til þess, að auka
aðstöðumun býlanna, en ekki
jafna hann.
2. Að, þar sém styrkurinn,
samkvæmt eldri lögunum, var
kvaðalaus eign þess manns,
sem fékk hann, gengur jarð-
ræktarstyrkurinn kaupum og
sölum og kemur því þeim ein-
um áð gagni, sem hann fær,
en þeir sem síðar koma til,
verða að greiða fulla vexti af
honum, eins og öðru lánsfé.
Þessi atriði skulu athuguð
nokkru nánar. Þegar rannsak-
að var hvemig jarðræktar-
styrkurinn hafði um 10 ára
skeið, árin 1924—1934, skipzt
til býla landsins, þá kom í ljós:
Að um 3000 jarðir höfðu
fengið innan við 500 krónur
hver jörð, öll 10 árin, eða all-
ar til samans höfðu þessar
3000 jarðir fengið nálægt 620
þús. kr. í styrk, eða um 200
krónur að meðaltali á býli. En
hinsvegar höfðu 110 jarðir,
sem mest höfðu hlotið, fengið
ca. 500 þús. kr. eða ríflega
4500 kr. að meðaltali á býli- —
Með öðrum orðum: Á sama
tíma og aðeins 110 jarðir, sem
hæstan styrk fá, hafa hlotið
hálfa milljón króna alls, verða
3000 jarðir, eða um helmingur
af öllum jörðum landsins, að
láta sér nægja einar 600 þús.
krónur, eða urn 200 krónur
hver að meðaltali.
Það er ljóst, að hér hefir
reynslan orðið öfug við til-
ganginn. Eins og styrknum
hefir verið skipt á milli býla
landsins, stefnir að því, að með
sama áframhaldi myndist til-
tölulega fá stórbýli með mikla
ræktun, en meginhluti jai’ð-
anna verði óræktað kotbýli
eftir sem áður. Það er óinót-
mælanlegt, að eins og jarð-
ræktarlögin voru, stefndu þau
að þessu.
Framsóknarflokkurinn lítur
svo á, að ríkinu beri skylda til
þess að veita styrk til hvers
býlis í landinu, sem á annað
borð telst hæfilegur framtíðar-
bústaður, og það svo ríflegan
að þar geti skapazt sæmileg af-
komuskilyrði, en hinsvegar
nái engri átt að veita styrki til
þess að koma upp stóratvinnu-
rekstri í sveitum. Af þessum á-
stæðum lítur flokkurinn svo á,
að það verði að takmarka styrk
til hvers býlis. Auk þess má á
það benda, að ókleift yrði fyrir
ríkissjóð að auka styrk-
greiðslur til þeirra býla, sem
minnst hafa fengið, en halda
þó áfram að greiða ótakmark-
að til þeirra, sem mest hafa
hlotið. Framsóknarflolcknum
hefir því verið ljóst, að fyr eða
síðar yrði að breyta jarðrækt-
arlögunum í það horf, að
styrknum yrði skipt sem jafn-
ast milli býla landsins, svo að
allir þeir, sem jarðrækt og bú-
skap stunda, fái sem jafnasta
hlutdeild í því fé, sem ríkið
leggur til þess að styrkja jarð-
iækt í landinu.
Hinn aðalágalli jarðræktar-
laganna hefir reynst sá, að þau
lögðu engar hömlur á, að það
mætti selja styrkinn og braska
með hann eftir eigin geðþótta
hvers og eins.
Eitthvert stórfelldasta átu-
mein íslenzks landbúnaðar er
braskið með jarðeignir lands-
ins. Sífelldur, óstöðvandi fjár-
straumur rennur úr sveitum til
kaupstaða. Það er alkunna, að
fjölmargir efnaðir bændur,
sem hafa jarðir sínar lítið eða
ekkert veðsettar, hafa á síð-
ustu áratugum selt þær, flutt
andvirðið til Reykjavíkur eða
annara kaupstaða, og reist þar
hús, eða lagt féð í önnur at-
vinnufyrirtæki. Þegar við
göngum um götur Reykjavík-
ur, sjáum við víða hús, sem
bera nöfn jarða víðsvegar út
um lánd. Þessi hús eru oftast
reist fyrir fé, sem flutzt hefir
gegnum jarðasöluna úr sveit-
inni. Andvirði jarðanna hefir
verið flutt úr sveitinni. Við
jörðunum hafa síðan tekið fá-
tækir menn, sem orðið hafa að
veðsetja þær úr hófi fram. Á
þennan hátt eru sveitirnar sí-
felt rúnar fjármagni sínu.
Fjármagn stöðvast aldrei i
sveitum, fyr en þessi fjárflótti
er hindraður, eða heftur á ein-
hvern hátt. Lögin um eríðaá-
búð eiga að hindra, að þjóð-
jarðir þær, sem enn eru óseldar,
lendi í samskonar braski og
margar sjálfseignarjarðimar
hafa gert. Óðalsréttarfrumvarp
sjálfstæðismanna, þótt mjög
væri gallað eins og það fyrst
var framborið, stefnir einnig á
sinn hátt að því sama, að
hindra þennan fjárflótta og má
því segja, að þessi fjárflótti
sé viðurkenndur af öllum
st j órnmálaf lokkunum.
Þetta atriði stendur í mjög
nánu sambandi við jarðræktar-
styrkinn og 17. gr. hinna’nýju
jarðræktarlaga, sem mestum
andmælum hefir sætt.
Ég staðhæfi og get sannað
með fjölmörgum dæmunij þótt
tími vinnist ekki til þess nú,
að nokkur hluti þess jarðrækt-
arstyrks, sem veittur hefir
verið til jarðræktar í sveitum
á síðastliðnum 12 árum, hefir
aftur verið fluttur burtu í gegn-
um jarðasöluna. — Maður, sem
t. d. hefir fengið 2000 krónur í
styrk til býlis síns og selur síð-
an jörðina, ásamt styrknum,
fullu verði, og flytur í kaup-
stað, hann fer með styrkinn
með sér, það er búið að breyta
þessu fjármagni úr styrktarfé
í lánsfé. Sá, sem við tekur,
verður úr því að greiða vexti
af styrktarupphæðinni eins og
öðru lánsfé. — Ef ekkert væri
að gert, mundi jarðræktarstyrk-
urinn á þennan hátt halda á-
fram að verða „kapitaliserað-
ur“ í jörðunum og því lengur
sem líður, stærri og stærri
hluti hans fluttur úr sveitun-
um aftur.
12 ára reynsla jarðræktar-
laganna hefir áþreifanlega
sannað þetta. Framsóknarf!.
sá, að hér þurfti aðgerðar við,
ef jarðræktarstyrkurinn ætti
að gera meira en aðeins að
létta baráttu þess einstaklings,
sem fékk hann greiddan í
fyrstu.
Það er bein skylda ríkis-
valdsins, að verndá sveitirnar
gegn þeim voða, að það fé, sem
ríkið leggur þar fram til rækt-
unarmála, geti á þennan hátt
svo að segja gufað upp á til-
tölulega fáum árum aftur.
Endurskoðun og gagnger
breyting jarðræktarlaganna var
knýjandi, fyrst og fremst til
þess að laga þær misfellur cg
ágalla, sem hér hafa verið
nefndir;
Þegar jarðræktarlögin .voru
endurskoðuð og 1 þeirri mynd,
sem þau eru nú, hefir þeim
verið breytt í mjög mörgum
greinum. — Styrkur hefir veiv
ið veittur til umbóta, sem ekki
voru styrktar áður, s. s. héy-
hlöður úr öðru efni en stein-
steypu og opin haugstæði. Til
ýmissa umbóta hefir styrkur
verið aukinn og þá einkum tii
þeirra, sem rnest þörf er á að
flýta fyrir að komizt í fram-
kvæmd. Til nokkurra fram-
kvæmda hefir styrkur verið
lækkaður, þar sem reynslan
hefði sýnt að áberandi ósam-
ræmi hafði verið áður, eða þá
að rétt þótti að draga úr því að
viss verk væru unnin, eins og
þaksléttugerð, vegna þess að
aðrar ræktunaraðferðir eru
betri og ódýrari. Miklu ríkari
áherzla er lögð á, í hinum nýju
lögum, að jarðabætur séu vel
gerðar, svo að þær komi að
fullu gagni, og að öruggt eftir-
lit sé með framkvæmd jarð-
ræktarlaganna. Enginn tími er
til að ræða þessi atriði nánar,
þótt þess væri full þörf, enda
hafa þau sætt litlum andmæl-
um.
Þá ákveða jarðræktarlögin
nýju, að hámarksstyrkur til
hvers býlis skuli vera 5000
lcrónur. Áður hafa verið færð
rök að því, að réttmætt væri að
setja hámark á styrkinn. Aðal-
lega hefir verið að því fundið,
að þetta hámark væri of lágt. Ég
hefði gjarnan óskað, að hægt
hefði verið að hafa það dálítið
hærra. — En meðan um 3000
jarðir hafa hver um sig aðeins
hlotið styrk frá engu og upp
að 500 kr. yfir 10 ái-a tíma-
bil, þá er rétt og sjálfsagt að
takmarka um sinn gTeiðslur til
þeirra jarða, sem mestan
styrk hafa fengið, en öría þá,
sem lítið eru byrjaðir að hefj-
ast handa. Þetta er gert með
því ákvæði, að veita þeim býl-
um 20% viðbótarstyrk, sem
fengið liafa alls innan við 1000
krónur frá því að jarðræktar-
lögin öðluðust gildi 1923. —
Þessu ákvæði hafa stjómarand-
stæðingar hamast á móti sem
einn maður, hvort sem þeir
nefna sig sjálfstæðis- eða
bændaflokksmenn. Þeir segja,
að með þessu sé verið að verð-
launa slóðana og letingjana,
sem ekki hafi nennt að rækta,
en hinsvegar sé verið að hegna
þeim duglegu, sem á undan
hafa gengið í ræktunarmálum.
U mmæli st j órnarandstæðinga
um þettá efni er jöfnum hönd-
um að finna í umræðum í Al-
þingistíðindum um jarðræktar-
lögin og málgögnum þeirra, s.
s. Framsókn og ísafold. Nú eru
það um 4000 jarðir, sem hver
um sig hafa fengið innan við
1000 krónur alls í jarðræktar-
styrk. Það eru ábúendur allra
þessara býla, sem fá þann vitn-
isburð hjá Bændafl. og Sjálf-
stæðisfl., að þeir séu slóðar
Bændur, takið vel eftir þess-
um vitnisburði. Aldrei hefir
lieimskulegri eða ranglátari á-
sökun verið borin bændum
þessa lands á brýn. Hér hafa
allt önnur öfl verið að verki.
Illur og ranglátur ábúðarrétt-
ur hefir þar valdið miklu um
hjá mörgum, ásamt fleiru, sem
hér er ekki hægt að rekja. —
En þær þúsundir íslenzkra
bænda, sem enn hafa ekki, af
fjölmörgum ástæðum, getað
hafið ræktun nema í smáum
stíl, ættu að verða langminnug-
ir þessarar einkunnar, sem
stjórnarandstæðingar, og þá
ekki sízt Bændafl., hefir gefið
þeim.
Þá er það 17. gr. hinna nýju
jarðræktarlaga. Hún kveður
svo á, að við fasteignarmat
skuli sérstaklega meta hvað
býlið hafi aukizt að verðmæti
fyrir styrk greiddan býlinu. Sá
hluti skal færður sérstaklega í
fasteignarmatsbók. Og er ó-
heimilt að selja eða veðsetja
þann hluta fasteignarinnar,
sem matsverði styrksins nem-
ur. Með þessu ákvæði á að
tryggja það, að jarðræktar-
styrkurinn hækki eklci jarða-
verðið. Það á með þessu að
tvyggja það, að allir þeir, sem
býlin byggja í framtíðinni, geti
notið góðs af því fé, sem ríkið
hefir lagt til þeirra.
í innilegri sameiningu hafa
málgögn Bændaíl. og Sjálf-
stæðisfl. reynt að rægja þetta
ákvæði. Látlaust hefir 17. gt'.
jarðræktarlaganna verið afflutt
og rangfærð. Aðalröksemd
þeirra hefir verið, ef rök skyldi
kalla, að með þessu væri ríkið
að seilast til eignaryfirráða á
jörðum bænda. Svo gæti vel
farið, að styrkurinn gleypti allt
jarðarverðið. Meiningin með
þessu væri að taka jarðirnar af
bændum og gera þá að ánauð-
ugum ríkisþrælum. Hér er öllu
snúið við á hinn herfilegasta
hátt. Ríkið fær hvorki snefil af
íhlutunar- eða umráðarétti. yf-
ir jörðum bænda vegna ákvæða
17. gr. í stað þess að styrkur-'
inn var áður kvaðalaus eigr.
þess ábúanda, sem býlið sat,
þegar hann var veittur, þá á
nú að binda hann býlinu, svo
að hann verði ekki frá því skil-
inn. Styrkurinn, eða öllu held-
ur það verðmæti fasteignarinn-
ar, sem svarar til styrksins, er
eign þess ábúanda, sem býlið
situr í hvert skipti, með þeirri
kvöð, að hann má ekki veð-
setja þann hluta fasteignarinn-
ar, sem til styrksins svarar og
ekki selja sama hluta, ef hann
selur jörðina. Á þennan hátt á
hver ábúandi að skila þessu
verðmæti til þess næsta. Þetta
er að einu leyti hliðstætt við
innstæðukúgildi, sem fylgja
jörðu, að hver ábúandi verður
að standa skil á kúgildum til
þess, sem við tekur, eins og er
um þann hluta fasteignar, er
svarar til styrksins. En hinsveg-
ar er sá mikli munur þar á, að
kúgildum á að skila fullgildum
og eigendur eða ábúendur jarða
verða oftast að greiða af þeim
okurvexti. En fasteignarverð-
mæti það, sem svarar til jarð-
ræktarstyrksins, hafa menn
vaxtalaust og fá að skila
styrknum með þeim afföllum,
sem fasteignarmatsmenn meta
í hvert skipti.
Allt skraf um íhlutun ríkis-
ins um jarðeignir’ í sambandi
við þetta, er ekkert annað en
fjarstæða, annaðhvort töluð af
íádæma skilningsskorti á þess-
um hlirtum, eða gegn betri vit-
und. Ilér er hlutunum svo
gjörsamlega snúið við. Ég stað-
liæfi, að 17. gr. stuðli einmitt
að því, að bændur geti frekar
haldið jörðum sínum, að það
sé minni hætta á að þeir þurfi
'að afhenda lánsstofnunum þær.
Skal það rökst.utt lítið eitt.
Tökum dæmi: Segjum að jörð
hafi fengið 5000 krónur í styrlc,
og við fasteignarmat sé sá
hluti af matsverði jarðarinnar,
er svarar til styrksins, metinn á
2000 krónur. Þessi jörð er seld.
Seljandi má ekki selja þánn
hluta jarðarinnar, sem svarar
til 2000 króna verðmætis.
Kaupandi tekur á móti því án
þess að greiða nokkuð fyrir.
Að sjálfsögðu eru meiri
líkindi til þess, að hinn nýi á-
búandi og eigandi fái risið und-
ir jarðarkaupunum og geti
staðið í skilum með vexti og
afborganir af lánsfé sínu, af
því að hann fær 2000 króna
virði án þess að þurfa að
leggja fé út fyrir það.
Ilér er því sannleikanum al-
veg snúið við: í stað þess, eins
og stjórnarandstæðingar segja,
að með 17. gr. eigi að taka
jarðirnar af bændum, þá:er það
f-yrsta alvarlega tilraun lög-
gjafarvaldsins að hindra það,
að jarðir verði veðsettar úr
hófi fram og spenntar í of hátt
verð. Með þessu -er verið að
leitast við að halda jarðarverð-_
inu í skefjurn, .svo að bændur
þuffi ekki. að ganga frá jörð-
um sínum, eins og því miður
allt of mörg dæmi eru til nú á
tímum.
En hver er svo fortíð stjórn-
arandstæðinga til svipaðra á-
kvæða og eru í 17. gr. jarð-
ræktarlaganna ? Þeir, sem hæst
hafa hrópað um svik við bænd-
ur í þessu máli. Þeir, sem sagt
hafa, að tilgangurinn með 17.
gr. væi'i að gera alla bændur
að ánauðugum ríkisþrælum,
það ætti með lævísi að svíkja
af þeim jarðirnar og fleira því
um líkt. — Ótrúlegt er að þess-
ir dyggu verðir bændanna hefðu
nokkurntíma léð slíkum mál-
stað fylgi sitt. — Við skulum
athuga þetta örlítið nánar.
Á Axþingi 1935 voru nýbýla-
lögin samþykkt. I 16. gr. þeiri’a
eru ámóta ákvæði um sölu ný-
býla nema þó sýnu strangarí,
en eru í 17. gr. jarðræktarlag-
anna. Nú Iiefðu þessir útverðir
bændanna átt að rísa upp og
mótmæla sem einn maður
þeirri rangsleitni, sem 1 frammi
væri höfð við væntanlega ábú-
endur nýbýla. — Hvað skeður?
Bændaflokksmenn og Sjálf-
stæðismenn keppast hvorir við
aðra að samþykkja þessi
ákvæði.
Á Alþingi 1934 flytur hinn
svonefndi Bændafl. frumv. til
laga um nýbýli. I 6. gr. þess
frv. eru ákvæði, sem að engu
leyti yganga skemmra, en að
sumu leyti eru enn strangari en
ákvæði 17. gr. jarðræktarlag-
anna. Það er tekið fram í
greinargerð frv., að bændafl.
standi að frv. og þar er það
áréttað, að ákvæði 6. gr. séu
sett til þess að hindra það, að
jarðirnar lendi í braslti. Hvern-
ig á að skilja þetta?
Bændafl., sem 1934 flytur
hliðstæð ákvæði við 17. gr.
jarðræktarlaganna, og Sjálf-
stæðisfl. og Bændafl., sem báð-
ir samþykkja ákvæði nýbýla-
laganna á Alþingi 1935 athuga-
semdalaust með öllu, — þessir
sömu menn ætla af göflum að
ganga þegar hliðstæð ákvæði
eru sett um jarðræktarstyrk-
i inn einu ári síðar. Þessir flokk-
j
ar vildu leyfa það, sanikvæmt
þeirra rökum, að væntanlégir
ábúendur nýbýla vrðu féflettir
og gerðir að leiguþýjum ríkis-
ins, eins og þeir orða það.
Hér er ekki nema ein skýring
fyrir hendi. Þessir flokkar létu
skynsemina ráða, þegar ný-
býlalögin voru til meðferðar og
samþykktu þær tillögur, sem
þar voru fluttar, af því þeir
urðu að viðurkenna að þar var
um réttlætismál að ræða. — En
þegar hliðstæð ákvæði eru sett
í jarðræktarlögin nýju, þá
fyllast þessir sömu menn heil-
agri vandlætingu yfir vopsku
og lævísi stjórnarflokkanna, að
ætla bændum á hinum gömlu
býlum að hlíta svipuðum skil-
yrðum um jarðræktarstyrkinn
og þessir sömu herrar höfðu
samþykkt nýbýlingunum til
Framh. á 4. síðu.