Tíminn - 15.02.1937, Qupperneq 4

4
T í M
á íslandi og háskólinn doktorstign skömmu áður en
hann andaðist. Á þessum árum hlaut Matthías þann
sess í meðvitund þjóðar sinnar, sem hann hefir nú
og er líklegur til að halda á ókomnum árum.
IX.
Þegar bréf sr. Matthíasar komu út voru þau ekki
vel fallin til að auka hróður hans, nema hjá bók-
menntafræðingum, sem nota þau til að skilja skáld-
gáfu hans. í bréfunum kemur Matthías fram í veik-
leika sínum og styrk. Þar kemur fram hin mikla
mælska hans og orðgnótt, hin einlæga leit eftir
ljósi og yl í mannlífinu, og hinar víðfaðma hug-
sjónir, og samúð með öllum, sem áttu heima í for-
sælu mannlífsins.En bréfin sýna ennfremur hve
mjög hann skorti á skipulega formgáfu. Oft eru „
bréfin sundurtættar og samhengislitlar athuga-
semdir. 1 mannfélagsmálum var hann hvikull og
reikull. Tillögur hans um þjóðmál voru venjulega aS
litlu hafðar, og með aldrinum gætti í athugunum
hans kyrrstöðuhneigðar, sem var í ósamræmi við
hið bjartsýna skáldeðli. Matthías dáði Jón Sigurðs-
son, sem stórmenni og höfuðleiðtoga þjóðar sinnar.
Hann langaði til að fylgja Jóni, en brast til þess
þrek og skapfestu, þegar langar voru dagleiðir yfir
eyðimörkina. Hann gat ort um Jón Sigurðsson mörg
meira og minna fögur kvæði, en ekki verið liðs-
maður í her hans.
En þó að Matthías gæti ekki verið algengur her-
maður í frelsisstríði þjóðar sinnar, sökum hinnar
sívakandi nýsköpunarhneigðar, þá beindi lista-
mannsgáfan honum á rétta leið í höfuðlínum. Mitt
í þrálátri baráttu við Dani um peninga og sjálf-
stæði horfir séra Matthías svo langt fram í tím-
ann, að í hátíðaljóðum um Danmörku sér hann að
endir samstarfsins við Dani er „bróðurlegt orð“,
einmitt sú þróun, sem fyrst hefir orðið að veruleika
eftir andlát hans.
Matthías var nokkrum sinnum ritstjóri og riðinn
við blöð og tímarit, einkum á Akureyri. En blaða-
mennskan var ekki hent honum, sem varla var von.
Greinar hans og ræður skorti samhengi og fast
lokatakmark. Þær urðu þess vegna áhrifalausar og
áttu mikinn þátt í að tef ja fyrir því, að hann fengi
að njóta sannmælis um listargáfu sína.
X.
Tvö af skáldum 19. aldarinnar hafa haft mest á-
hrif á Islendinga og njóta mestrar frægðar í land-
inu. Það eru þeir Jónas Hallgrímsson og Matthías
Jochumsson. En þó eru þeir geisiólíkir. Jónas er
suðrænn í listaformi sínu. Hann treystir ekki nema
að nokkru leyti á hinn guðlega innblástur, en vinn-
ur lengi að hverju kvæði, gegnhugsar gerð þess
eins og byggingameistari, sem leggur aðallínur í
útliti hallar, sem hann vill reisa, með langri vinnu
og miklu erfiði. I kvæði eins og Gunnarshólma fer
saman fullkomlega listrænt form kvæðisins og að
N N
hver setning og hvert orð er fágað eins pg gim-
steinn, sem greyptur er í dýran hring., Sumar suð-
rænar þjóðir, sérstaklega, Frakkar, hafa tamið sig
á þá iund, að svo að segja allir menn skrifa vel,
frá stórskáldum og niður að skóladrengjum, að því
leyti sem snertir fágað form og fullkominn stfl. Al
öllum Islenzkum skáldum á seinni tímum hefir Jón-
as Hallgrímsson a.ð þessu, leyti komizt næst sígildn
suðrænni list, og enginn staðið formi Suðurlanda
fjær en sr. Matthías. Hann er mótsetning hins
gilda, suðræna forms. llann er norrænn inn að
merg, með bylgjukennda skapgerð. Þegar Matthías
er hrifinn, og hann yrkir öll sín góðu kvæði þegar
hann er fullur yfimáttúrlegrar andagiftai, þá fer
hann hamförum. Mælska hans er þá óstöðvandi.
Þegar öðrum kemur í hug eitt orð, hefir hann tíu
á hraðbergi. Myndauðgi hans og líkingar minna a
þeim augnablikum á sjálfan Shakespeare. En fyr en,
varir er hrifningin og hinn heilagi innblástur horf-
inn, og þá er Matthías orðinn eins og hver annar.
greindur og fjöllesinn maður með lipra og létta
rímgáfu. Gildi ljóðanna er komið undir því, hvort
hrifningin hefir enst honum til að fullgera heilfc
kvæði eða kvæðaflokk. Þegar Matthías kom ofan
af Sinaifjalli andagiftar sinnar, áður en kvæðinu,
var lokið, gátu komið tilfinnanlegir og óbætanlegir
smíðagallar á fögur ljóð. Þetta kemur vel fram í
kvæðinu „Skagafjörður“, sem við hlið Gunnars-
hólma, er glæsilegasti og andríkasti héraðsóður,
sem til er í málinu. Nálega hvergi koma alir kostir
Matthíasar jafnvel fram og í þessu kvæði. Ilann
sér þá frá hæstu stöðum yfir bygðina, og um leið
alla sögu hennar, sigra og ósigra, gleðifundi og
morðbrennur. Hann sér höfuðbólin og líf hinna
miklu manna. En hann sér líka litlu kotin og veit
að þau eiga líka sína sögu, sína sigra og ósigra,
sína drauma og vonbrigði. óvíða er steypiflóð
mælskunnar þróttmeira en í fyrstu vísunni, þar sem
hann lýsir ofsa hinna innrí sýna, sem brjótast
fram eins og voldug elfa í þröngu gljúfri. En mitt
í hinum stórfelldu lýsingum koma honum í hug lít-
ilfjörlegir og hversdagslegir menn eins og Pétur
biskup og Konráð Gíslason, og nöfn þeirra verða
spjöll á fögru listaverki. Aldrei hefði Jónasi Hall-
grímssyni komið til hugar að vefja nafn samtíðar-
smákónga inn í kvæði eins og Gunnarshólma eða
Fjallið Skjaldbreiður. Annars sjást merkin um slíka
bresti í fjölmörgum kvæðum sr. Matthíasar miklu
glögglegar en í „Skagafjörður“, einmitt af því hve
hrifning hans er þar sterk. Gott dæmi af þessu
tægi er erfiljóð um Þorbjörgu Sveinsdóttur, annars-
vegar þrungið af hrífandi andagift og snilld, en
innan um sjálfslýsingar og heimspekilegar athugan-
ir, mjög lítið viðkomandi hinum látna kvenskör-:
ungi. En þannig var sr. Matthías. Hann og Jóhann-
es Kjarval eru glæsilegustu dæmin meðal íslenzkra
listamanna, um menn, sem dvelja til skiftis í sam-
neyti guðanna og flytja þaðan af og til sín ódauð-
legu verk niður á jörðina og eru þá, oft til lengdar,
jarðarbúar eins og aðrir menn.