Tíminn - 07.07.1937, Page 1

09 tnni>eiinfa ^afnacdtt. 16
<£>ímt 2353 -- póettjólf 9Ö)
(öjaíbbagi
blattiiw ri I | * o I
Ácaao#urtnu (ostai 7 ft.
XXI. ár.
Reykjavík, 7. júlí 1937.
29. blað
Reykj avíkurvaldið og réttur dreifbýlísins.
Málgögn heildsalanna í Rvík
halda áfram árásum sínum á
núverandi kjördæmaskipun, það
er þeirra eina úrræði eftir hinn
eftirminnilega kosningaósigur.
Vegna flokkshagsmuna Sjálf-
stæðisflokksins á það nú að
vera nauðsynlegt að rífa niður
stjórnarskrána, sem ekki er
nema. rúmlega þriggjaára göm-
ul og láta tvennar alþingiskosn-
ingar fram fara með eins árs
millibili.
Það verður svo sem ekki
í.agt um hinn virðulega stjórn-
málaflokk Kveldúlfs og heild-
salanna, að tilvera hans sé
með öllu vandræðalaus í þessu
þjóðfélagi.’ Það er búið, á síð-
ustu 10 árum, að breyta stjórn-
arskrá landsins einu sinni og
skipta um nafn á flokknum,
hvorttveggja til þess að hjálpa
honum til að fá meirahluta.
Iivorttveggja hefir reynst jafn
árangurslaust. Og sennilega
myndi það ekki heldur stoða,
þó að stjórnarskránni væri
breytt einu sinni.enn. Það þarf
meira til. Það þarf að skapa
nýja þjóð í landinu, eins og
þekktur íhaldsmaður í Reykja-
vík sagði eftir kosningamar
1927!
Hinir vísu menn við Morg-
unblaðið hafa reiknað það út
þessa dagana, að Sjálfstæðis-
flokkurinn sé (ásamt flokki
þeim, sem á sínum tíma var
nefndur Bændaflokkur), í
meirahluta í sveitum landsins.
Ur þeirri átt þurfi sveitirnar
því lítið að óttast. Við þennan
útreikning er aðeins eitt að at-
huga, að það sem Mbl. og ísa-
fold kalla „sveitakjördæmi", er
mjög fjarri því að vera sama
og sveitir landsins. Það er öll-
um kunnugt, að meirihlutinn
af fylgi Sjálfstæðisflokksins í
,.sveitakjördæmunum“ eru at-
kvæði kaupstaða og stærri
kauptúna, sem teljast til þess-
ara kjördæma. Eða hvað segja
menn um „sveitir" eins og
Keflavík, Akranes, Borgarnes,
Sand, Ólafsvík, Stykkishólm,
Bolungarvík, Blönduós, Sauðár-
krók, Siglufjörð, Húsavík, Nes-
kaupstað, Eskifjörð, Fáskrúðs-
fjörð, Stokkseyri og Eyrar-
bakka, svo að nokkur dæmi
séu nefnd? Ætli þeim færi ekki
að fækka, atkvæðum Sjálfstæð-
isflokksins í sveitakjördæmun-
u.m, þegar þessir staðir væru
dregnir frá? Hvað halda Mbl.
og fsafold t. d. um sveitafylgi
íhaldsins í Eyjafjarðarsýslu
og Suður-Múlasýslu, þar sem
það þó getur bent á álitlegar
atkvæðatölur í „sveitakjör-
dæmum“.
Það er líka ómaksins vert að
athuga geip íhaldsblaðanna um
lýðræði í sambandi við kjör-
dæmaskipunina. Nú er því
haldið fram, að óhlutbundin
kosning í kjördæmum sé ekki
lýðræðislegt þjóðskipulag. Það
á nú að vera andstætt öllu lýð-
ræði, að sá sé rétt kjörinn
þingmaður í kjördæmi, sem
ílest fær atkvæði, ef það ekki
jafnframt tryggir, að heildar
þingmannatala stjómmála-
flokkanna sé í alveg réttu hlut-
falli við heildaratkvæðatölu
þeirra í öllu landinu. Eftir
þessari kenningu ætti raunar
aldrei að hafa verið lýðræði
hér á landi. Allt fram til 1920
var kosningafyrirkomulagið
þannig, að í baráttu milli
tveggja flokka gat svo farið,
að 26 atkvæða munur á heild-
aratkvæðatölum alls í landinu
þýddi það, að annar flokkur-
in fengi 34 þingmenn kosna,
en l'iinn engan! En réttlætis-
postular Mbl.-liðsins virðast
ekki hafa komið auga á, að
þessi kosningagrundvöllur væri
,Jýðræðisfjandsamlegur“ —
fyr en flokkshagsmunir þeirra
áttu í hlut.
Og hvernig stenzt hún fyrir
dómi veraldarsögunnar, þessi
kenning Mbl. um að grund-
völlur hins íslenzka kosninga-
f.vrirkomulags sé fjandsamleg-
ur lýðræðinu?
Öflugustu lýðræðisríki Norð-
urálfunnar eru Bretland og
Frakkland. Til Breta er jafnan
vitnað, sem fyrirmyndar, þegar
rætt er um þroskað þingræði
og öfgalausa sjálfstjórn menn-
ingarþjóðar. Og Frakkland
hefir í hálfa aðra öld verið
kallað móðurland frelsisins.
En bæði þessi lönd, hin
sterkustu allra lýðræðisríkja í
Norðurálfu, hafa einmitt,
sama kosningafyrirkomulagið
og við fslendingar höfum búið
við. Þingmennirnir eru kosnir
í einmennings- og tvímenn-
ingskjördæmum með sama fyr-
irkomulagi og hér. Og þar eru
engin uppbótarsæti.
Og hvemig er fyrirkomulag-
ið í stærsta lýðræðisríki
heimsins, Bandaríkjum Norð-
ur-Ameríku ?
Þar er t. d. efri deild þings-
ins þannig skipuð, að hvert
sambandsríki hefir rétt til
jafnmargra fulltrúa, hvort
sem það er fjölmennt eða fá-
mennt.
Og við kosningu Bandaríkja-
forsetans fær sá flokkur, sem
meirihluta atkvæða hefir í
einhverju ríki, alla kjönnennina
kosna í því ríki. Niðurstaða
þessa fyrirkomulags varð t. d.
þannig við síðustu kosningar,
að Franklin Roosevelt fékk alls
í landinu 24 milljónir atkvæða
og 523 kjörmenn , kosna. En
Alffed Landon, sem fékk 15
milljónir atkvæða, fékk ekki
nema 8 kjörmenn kosna. Og þó
myndu Bandaríkjamenn tæp-
lega þykjast upp á það komnir,
að Ólafur Thors og Páll á
Þverá færu að kenna þeim
lýðræði!
Með falsrökum og vífilengj-
um reyna íhaldsblöðin nú að
koma þeirri skoðun inn hjá aJ-
menningi, að réttur hinna ein-
stöku kjördæma til að eiga sér-
staka fulltrúa á Alþingi, séu
ekkert hagsmunamál fyrir
dreifbýlið og að íbúar hinna
afskekktari og fámennari hér-
aða séu alveg eins vel settir
gagnvart löggjafarvaldinu, þó
að höfðatölui’eglan ein ráði.
En það er algerlega vonlaust
verk að telja almenningi í dreif-
býlinu trú um slíkt.
Almenningur man enn bar-
áttuna í kjördæmamálinu 1931.
Ennþá er mönnum ekki úr
minni liðin Vísis-greinin fræga
um „10 þingmenn fyrir
Reykjavík", þar sem aðalá-
áherzlan var á það lögð, að
ríkisframlögin til „óarðbærra“
framkvæmda í dreifbýlinu yrðu
að hverfa úr sögunni, en að
slíkt mætti ekki verða nema
því aðeins, að stórkostlega yrði
aregið úr því valdi, sem hin
einstöku héröð hefðu á skipun
Alþingis.
íbúar héraðanna gera sér
það áreiðanlega yfirleitt ljóst,
hverjar afleiðingar það myndi
hafa fyrir þau, ef þau hættu að
eiga sérstaka fulltrúa, sem
hafa þekkingu á sérmálum
þeirra og telja sér skylt að
vinna að framgangi þeirra,
fulltrúa, sem eins og kosninga-
fyrirkomulagið er nú, bera á
því sérstaka ábyrgð frammi
fyrir kjósendum sínum, að
þessi sérmál héraðanna séu
ekki vanrækt.
Og þeir, sem þetta skilja,
munu heldur ekki hafa neina
tilhneygingu til þess að inn-
leiða hlutfallskosningu í tví-
menningskjördæmum til hags-
muna fyrir Reykjavíkurvaldið,
eins og Mbl. er að skeggræða
urn. Þeir munu ekki sjá neina
stórfellda réttarbót í því, að
t. d. 501 maður í tvímennings-
kjördæmi eigi að fá sömu á-
hrif og 1000 aðrir menn í
sama héraði — aðeins til þess
að hægt sé . að koma fulltrúa
Reykjavíkurvaldsins inn á Al-
þingi. En hitt munu þeir skilja
vel, að Sjálfstæðisflokkurinn
bendir á þessa „réttlætisleið“
einmitt nú, þegar hann er bú-
inn að tapa öllum þingsætum
tvímenningskjördæmanna!
Að þessu sinni skal eigi spáð
um lyktir þeirrar baráttu, sem
nú er hafin í kjördæmamálinu.
Þær fara að nokkru leyti eftir
því, hvernig Sjálfstæðisflokkn-
um verður til bandamanna og
að öðru leyti eftir samtök-
um fólksins í dreifbýlinu, sem
á hagsmuni sína og fram'tíð að
verja. Vafalaust byggir Morg-
unblaðið vonir sínar á því, að
íbúar dreifbýlisins, sem aldrei
hafa borið gæfu til þess að
skipa sér fullkomlega einhuga
um sín pólitísku samtök, Fram-
sóknarflokkinn, muni heldur
ekki standa nægilega fast sam-
an á úrslitastundu, þegar til
síðustu átaka kemur um þess
dýrustu réttindi. Reynslan mun
skera úr um það á sínum tíma,
hvort réttindaafsal íslenzkra
bænda á Sturlungaöld á eftir
a.ð endurtaka sig til fullnustu
með uppgjöf til handa Reykja-
víkurvaldinu í þessu stóra máli.
Helztu ályktanir
sambandsiundaríns
Oddur Rafnar
framkvæmdastjóri Sambands
ísl. samvinnufélaga í Kaup-
mannahöfn andaðist á ríkis-
spítalanum þar aðfaranótt
laugardagsins 3. júlí, 52 ára að
aldri. Hann gekk í þjónustu S.
1. S. 1915, varð framkvæmda-
stjóri fyrir skrifstofu þess í
Kaupmannahöfn í ársbyrjun
1917 og hefir gegnt því starfi
síðan. Hann var sá af starfs-
mönnum Sambandsins, er
lengst hafði verið í þjónustu
þess. — Oddur var glæsimenni
í sjón, starfsmaður ágætur og
naut vinsælda allra, sem hon-
um kynntust. Hann var kvæn’t-
ur danskri konu, sem lifir mann
sinn, ásamt tveimur dætrum
þeirra.
A víðavangi
Milliflokksstjórn.
Stjórnmálaflokkum flestra
landa má skipta í þrjá hópa:
Vinstriflokka, hægriflokka og
miðflokka. Og stjórnir fles'tra
ríkja eru nú annaðhvort það,
sem kallað er vinstri stjórn eða
hægri stjórn. Milliflokkarnir,
sem í mörgum löndum eru
fremur litlir flokkar, styðja þá
stærri flokkana til hægri og
vinstri til stjórnarmyndunar.
Þeir hal;a íhlutun um stjórnar-
stefnuna en móta hana ekki í
aðaldráttum.
En þriðji möguleikinn er til.
Það þarf hvorki að vera vinstri
stjórn né hægri s'tjórn. Þar sem
milliflokkurinn er nógu sterk-
ur getur verið milliflokksstjórn
í landi. Milliflokkurinn mótar
þá stjórnarstefnuna í öllum að-
alatriðum, en tekur vinsamlegt
tillit til stefnu samstarfsflokks-
ins til hægri eða vinstri.
Hér á landi er einmitt hin
sterka milliflokksaðstaða fyrir
hendi. Og við nýafs'taðnar
kosningar hefir sú aðstaða orð-
ið enn sterkari en áður. Fram-
sóknarflokkurinn er nú stærsti
flokkur þingsins. Á honum
hvílir það hlutverk að vera leið-
andi flokkur í meðferð lands-
málanna. Hvort sem hann í ná-
inni framtíð fær stuðning sinn
frá hægri eða vinstri, mun það
verða hans stefna, stefna milli-
flokksins, sem aðallega ræður í
landinu. Það verður hvorki
hægt að tala um hægri eða
vinstri stjóm í venjulegum
skilningi öfgamannanna.
Flokksþingið og framtíðin.
Síðasta flokksþing Fram-
sóknarmanna hefir tekið á-
Meðal ályktana, er samþykkt
ar voru á aðalfundi Sambands
ísl. samvinnufélaga að Laugar-
vatni,voru þessar helztar:
j
Breytíngar á lögum
samvinnulélaganna.
Eftirfarandi tillögur voru
bornar fram af stjórn Sam-
bandsins:
A. „Fundurinn heimilar
stjórninni, fram til næsta að-
alfundar, að veita samvinnufé-
lögum sambandsréttindi sam-
bandsréttindi samkvæmt
3. gr. núgildandi sam-
þykkta, þó að þau fullnægi
ekki skilyrðum 4. gr. samþykt-
anna, ef þau fullnægja skilyrð-
um samvinnulaganna eins og
þau eru eftir breytingar þær,
sem síðasta Alþingi samþykkti".
Tillagan var samþ. með 42
samhljóða atkvæðum.
B. „Fundui’inn samþykkir, að
kjósa 3ja manna nefnd til þess
að gera tillögur um breytingar
á samþykktum Sambandsins í
samræmi við þær breytingar,
sem síðasta Alþingi gerði á
samvinnulögunum, og um aðr-
ar breytingar, sem æskilegar
eru. Jafnframt felur fundur-
inn nefndinni að gera uppkast
?ð samþykktum fyrir sam-
bandsfélög
Nefndinni ber að Ijúka s'törf-
um svo snemma, að hún geti
lagt tillögur sínar fyrir stjórn-
arfund í nóvember n. k.“
Tillagan var samþykkt í einu
liljóði.
í nefndina voru kjörnir; Ein-
av Árnason, Jón Steingrímsson
og’ Skúli Guðmundsson.
Síldarmjölssalan.
Eftirfarandi tillaga var bor-
in fram af Skúla Guðmunds-
syni:
„Fundurinn felur fram-
kvæmdastjóra S. 1. S. að bera
fram við ríkisstjórnina kröfu
um að verð á síldarmjöli, sem
ríkisverksmiðjurnar selja til
bænda, vei’ði aldrei hærra en
kvarðanir um afstöðu flokks-
ins til helztu mála, sem úr-
lausnar bíða á næstunni. Þær
ákvarðanir eru þjóðinni kunn-
ar. Þær, ásarnt þeirri fjármála-
og atvinnumálalöggjöf, sem
flokkurinn hefir unnið að á síð-
asta kjörtímabili, munu verða
sá grundvöllur, sem hann bygg-
ir á fyrir sitt leyti, hverskonar
samstarfi, sem hann kann að
verða þátttakandi í á næstu ár-
um.
Framsóknarflokkurinn hefir
nú 19 þingmönnum á að skipa.
Þar skortir á 7 til hreins þing-
meirahluta. Einhverskonar sam
starf sjö manna þarf flokkur-
| inn að fá til að sú milliflokks-
stjórn geti haldizt í landinu,
| sem kosningarnar hafa lagt
| grundvöllinn að.
! Og þá er líka framtíð þjóðar-
| innar borgið frá yfirvofandi
Framh. á 4. siðu.
það verð, sem að meðaltali fæst
fyrir útflutt síldarmjöl á sama
ári. Ennfremur að matsvo'ttorð
\ erði látið fylgja hverri send-
ingu af innlendu fóðui’mjöli til
kaupenda, og að umbúðir séu
auðkenndar flokksmerki.“
Tillagan samþykkt með 26
samhljóða atkvæðum.
Yfírlýsing
um störf S. í. S.
Vilhjálmur Þór bar fram eft-
irfarandi tillögu:
„Fundurinn vottar forstjóra,
framkvæmdastjórum og öllum
starfsmönnum Sambandsins
þakklæti fyrir vel unnin störf
cg lætur í ljós ánægju yfir
glæsilegum rekstursárangri
liðins árs og traustum fjár-
hag Sambandsins."
Tillagan samþykkt með lófa-
taki.
Kjötmatið.
Jón Árnason og Skúli Guð-
mundsson báru fram svohljóð-
andi tillögu:
„Fundurinn skorar á stjórn
S. í. S. að beita sér fyrir því,
að mat á kindakjöti verði sam-
ræmt svo vel sem unt er, og að
komið verði á gæðamati á öllu
dilkakjöti, þar sem því verður
við komið, hvort sem kjötið er
ætlað til sölu innanlands eða
utan.“
Tillagan samþykkt með sam-
hljóða atkvæðum.
Kornmylla.
Sigurður Kristinsson bar
fram svohljóðandi tillögu :
„Fundui’inn ályktar að kjósa
3ja manna nefnd til þess að
gera ítarlega athugun og áætl-
un um fullkomna kornmyllu
hér á landi og heimilast nefnd-
inni í samráði við fram-
kvæmdastjói’n Sambandsins, að
ráða sérfróða aðstoð við rann-
sókn málsins.“
Samþ. í einu hljóði.
Kosningu hlutu:
Vilhjálmur Þór,
Sigurður Bjarklind og
Egill Thorarensen.
Úthlutun gjaldeyris-
og ínnflutníngsleyfa.
Vilhjálmur Þór bar fram
eftirfarandi tillögu:
„Fundurinn telur sjálfsagt,
að við úthlutun innflutnings-
og gjaldeyrisleyfa til Sam-
bandsfélaganna sé þeirri reglu
fylgt, að miða leyfin við tölu
félagsmanna og heimilisfólks
þeirra, og sé jafnframt tekið
tillit til hinnar árlegu fjölgun-
ar, sem í félögunum verður.
Vísar fundurinn í þessu efni
til samþykktar síðasta aðal-
fundar Sambandsins um gjald-
eyrismál og væntir þess fast-
lega, að hlutaðeigandi stjórnar-
völd geri sitt ýtrasta til að full-
nægja kröfum þeim, sem þar
voru fram settar.“
Tillagan samþykkt í einu
hljóði.