Tíminn - 24.02.1938, Síða 3

TÍMINN
33
t
Séra Guttormur Vígfússon
Fæddur 23. apríl 1845 — Dáinn 25. júní 1937
Héðmn orðiirn beztur!
Þessi ummæli sýna vel þá
miklu gremju, sem burtrekstur
Héöins hefir skapaS í herbúSum
íhaldsins. En þau sýna ennfrem-
ur þær vonir íhaldsforingjanna,
aS þessi atburSur geti veikt svo
fylkingu AlþýSuflokksins, aS
stjórnarsamvinna bænda og
verkamanna verSi ógerleg.
Þess vegna er gripiS til þess
ráSs, aS hæla HéSni Valdemars-
syni á hvert reipi. Þess vegna er
hann talinn hinn mikli hug-
sjónamaSur, sem lét „hag flokks-
ins og fólksins, alltaf vera nr. 1“
meSan hinir AlþýSuflokksfor-
ingjarnir hugsuSu eingöngu um
bein og bitlinga fyrir sjálfa sig!
HéSinn var foringinn, sem alltaf
vildi hafa „flokk alþýSunnar ó-
há5an“, og aS hann neyddist til
bandalags viS kommúnistana,
var aS kenna undirlægjuhætti
viS Framsóknarflokkinn! Þenn-
an óeigingjarna hugsjónamann,
sem barSist fyrir „hag fólksins"
og „óháSum flokki alþýSunnar“,
þoldu hinir eigingjörnu sam-
starfsmenn ekki aS lokum. Þess
vegna var honum varpaS fyrir
borS, svo þeir gætu bjargaS
„stöSum sínum og bitlingum“!
Slík er mynd HéSins Valde-
marssonar í íhaldsblöSunum um
þessar mundir. Mynd olíubrask-
arans, sem ginnti alþýSuna meS
fögrum loforSum, en sveik þau
til aS afla sjálfum sér auSs og
bitlinga, sézt þar ekki lengur. Nú
er hann orSinn hugsjónamaSur-
inn og alþýSuvinurinn, sem eig-
inhagsmunamenn hafa hrakiS
úr flokki alþýSunnar. íhalds-
blöSin tala um hann meS klökkri
samúS, eins og píslarvott alþýSu-
vináttunnar.
Þannig hyggjast íhaldsmenn
aS geta ginnt verkamenn í Al-
þýSuflokknum til aS svíkj a flokk
sinn og fylgja HéSni Valdemars-
syni á þeirri braut, sem leiSir til
aukins klofnings verkalýSsins,
en jafnframt til aukinna mögu-
leika fyrir íhaldiS til aS ná völd-
unum í sínar hendur.
Sagan endni’íekui' sig
íhaldiS hefir leikiS slíkan leik
áSur.
HaustiS 1933 brugSust tveir
þingmenn Framsóknarflokksins
og hindruSu samstarf bænda og
verkamanna um hin brýnustu
hagsmunamál. Þessir menn voru
tafarlaust reknir úr Framsókn-
arflokknum fyrir svik sín.
íhaldsblöSin túlkuSu þann
brottrekstur á svipaSan hátt og
brottrekstur HéSins Valdemars-
sonar. Framsóknarflokkurinn
var undirlægja socialista, en
hinir brottviknu voru þeir einu,
sem fylgdu stefnu flokksins og
vildu hafa hann sjálfstæSan.
Hiklaust var brottreksturinn
stimplaSur sem „seinasta and-
varp hins deyjandi undirlægju-
flokks“.
í blöSum íhaldsins var Jónas
Jónsson þá daglega kallaSur
undirlægja Jóns Baldvinssonar,
eins og Jón Baldvinsson er nú
kallaSur undirlægja Jónasar
Jónssonar.
Bændurnir svöruSu þessum
undirlægjurógi íhaldsins í kosn-
ingum 1934, með því að svipta
það þingsætum í fjórum kjör-
dæmum.
Nú er það hlutskipti verka-
manna, að svara slíkum rógi í-
haldsins. Nú eiga þeir að meta
það eins og bændurnir 1934,
hvort slík skrif séu sprottin af
raunverulegri umhyggju fyrir
því að flokkur þeirra sé sjálf-
stæður, eða hvort þau eru fram
komin til þess að veikja traust
flokksins til hagsbóta fyrir í-
haldið.
Hin nýja mynd Héðins Valde-
marssonar í íhaldsblöðunum,
ætti að geta hjálpað þeim til að
komast að réttri niðurstöðu.
I.
Þann 25. júní síðastllðlnn, and-
aðist hinn merki prestaöldungur
Guttormur Vigfússon, að heimili
sínu hér í Stöðvarfirði, rúmlega
92 ára að aldri.
Séra Guttormur var fæddur 23.
apríl 1845 að Hvammi í Valla-
hreppi.
Faðir hans var Vigfús prestur
Guttormsson prófasts Pálssonar
í Vallanesi.
Fyrri kona séra Vigfúsar var
Björg Stefánsdóttir prests að
Valþjófsstað. Þau hjón áttu sjö
sonu, en aðeins tveir þeirra náðu
fullorðins aldri, Guttormur og
Páll cand. phil., bóndi á Hall-
ormsstað, dáinn 1884.
Síðari kona séra Vigfúsar var
Guðríður Jónsdóttir og með
henni átti hann Björgvín sýslu-
mann, sem enn er á lífi.
Séra Guttormur ólst upp hjá
foreldrum sínum, unz hann var
17 ára gamall, fyrst í Vallanesl,
síðan á Valþjófsstað og loks að
Ási í Fellum þar sem faðlr hans
var síðast prestur.
Vann hann að algengum sveit-
arstörfum og menntaðist lítt;
sagðist hann þá hafa verið svo
fáfróður, að hann hefði vart vit-
að, að ísland var eyja. Kvað
arstjórnarkosningar eða m. ö. o.:
þessir tveir flokkar hafa myndað
einskonar viðreisnarbandalag
Reykjavíkur."
Hvað finnst nú þeim, sem
þetta lesa? Finnst þeim ekki
Sjálfstæðisfl. hafa „daðrað við
einræðisstefnu nazistanna" i
bæjarstjórnarkosningunum 1934.
Og finnst þeim ekki — svo að
notuð séu orð Mbl. nú — „loka-
þátturinn í sögu lýðræðis og
þingræðis á íslandi" hafa verið
nokkuð nærri að tilhlutun Sjálf-
stæðisflokksins i Janúarmánuði
1934.
Um það þarf ekki að deila.
Og um það þarf heldur ekki að
deila, að með „viðreisnarbanda-
lagi Reykjavíkur“ í janúar 1934,
gáfu Sjálfstæðismenn fyrir-
myndina að „samfylkingu" AI-
þýðuflokksins við kommúnista í
janúar 1938.
hann það mest hafa verið að
áéggjan Guðlaugar föðursystur
sinnar, (konu Gísla læknis
Hjálmarssonar), að hann var
sendur suður að Móum á Kjalar-
nesi árið 1862, til séra Jóns fóð-
urbróður síns. Kenndi séra Jón
honum undir skóla veturinn
1862—63. Að loknu latínuskóla-
námi ætlaði hann að lesa mál-
fræði við Hafnarháskóla. En
um það leyti sem hann lauk við
nám í latínuskólanum, varð fað-
ir hans fyrir því tjóni að missa
fjölda fjár í ofsa veðri. Sagði
séra Guttormur mér, að hann
hefði fundið svo sárt til með
föður sínum, að hann hefði ekki
komið sér til þess að biðja hann
um fjárstyrk til utanfarar. Enda
sklldi hann það á bréfum frá
föður sínum, að hann kaus helzt
að hann yrði prestur. Varð því
að ráði að hann gekk tvo næstu
vetur í prestaskólann og lauk
þar prófi sumarið 1871 með 1.
einkunn.
Dvaldi hann svo í Reykjavík
veturinn 1871—72 og vann fyrir
sér með kennslu, en vígöist sum-
arið 1872 að RIp 1 Hegranesi og
fluttist þangað. Því brauði þjón-
aði hann 1872—74, ásamt Skaga-
brauðinu (Hvammi og Ketu),
sem þá var prestlaust.
Sumarið sem séra Guttormur
flutti að Ríp, kvæntist hann
fyrri konu sinni, Önnu Málfríði,
dóttur séra Jóns Austmanns,
síðast prests að Stöð í Stöðvar-
fírði, en missti hana eftir tveggja
ára sambúð. Þau eignuðust tvær
dætur og lifir önnur þeirra enn,
Helga Austmann, en hefir um
margra ára skeið verið sjúkling-
ur undir læknishendi.
Árin* 1874—1876 var séra
Guttormur aðstoðarprestur hjá
séra Jóni tengdaföður sínum,
s em var prestur að Saurbæ i
Eyjafirði.
En vorið 1876 fekk hann veit-
ingu fyrir Svalbarði í Þistilfirði
og fluttist þangað. Þar var hann
prestur i 12 ár og síðustu 5 árin
prófastur i Norður-Þingeyjar-
prófastsdæmi.
Svo fekk hann loks Stöð í
Stöðvarfirði árið 1888, og þjón-
aði þar unz hann sagði af sér
prestskap árið 1925, Haföi hann
þá þjónað Stöðvarprestakalli í
37 ár, en verið í þjónustu is-
lenzku kirkjunnar í 53 ár.
Annað árið á Svalbarði, 24.
ágúst 1877, kvæntist séra Gutt-
ormur eftirlifandi konu sinni,
Friðriku Þórhildi Sigurðardótt-
ur frá Harðbak á Melrakka-
sléttu, sem komin er af merk-
um bænda og prestaættum
norður þar. Þeim hjónum varð
9 barna auðið, og eru aðeins 5
þeirra nú á lífi; þau eru þessi:
Vigfús kennari í Nesi í Norð-
firði, ekkjumaður, var kvæntur
Ingigerði Konráðsdóttur; Guð-
ríður, gift Þórsteini Mýrmann,
bónda að Óseyri í Stöðvarfirði;
Guölaug, gift Þorsteini Krist-
jánssyni bónda á Löndum í
Stöðvarfirði; Sigurbjörn bóndi
í Stöð, kvæntur Sigurbjörgu
Jónsdóttur og Benedikt kaup-
félagsstjóri á Stöðvarfirði,
kvæntur Fríðu Austmann.
Börnin, sem dáin eru, voru
þessi: Björg og Málfríður, dóu
báðar ungar, Sigríður, kona
Guttorms Pálssonar skógarvarð-
ar á Hallormsstað, dó árið 1930,
og Páll, sem drukknaði í
Hvitá í Borgarfirði árið 1908,
er hann var við nám á Hvann-
eyri.
Síðustu 12 ár æfi sinnar dvaldi
séra Guttormur hjá Benedikt
syni sínum, fyrst í Stöð, en síðan
á Stöðvarfirði, er Benedikt var
orðinn kaupfélagsstjóri. Var
hann nær blindur er hann lét
af prestsskap og mjög íarinn að
kröftum, enda hafði hann þá
þjáðst af magasjúkdómi um
nálægt 20 ára skeið. 86 ára
gamall lagðist hann algjörlega
í rúmið, var hann þá alblindur
fyrir nokkrum árum og hafðiþar
að auki mjög bága heyrn. Sál-
arkraftarnir entust mun betur,
var hann kátur og ræðinn oft og
einatt fram að síðasta árinu,
sem hann lifði. Mundi hann
undravel atburði úr æsku sinni,
og yfirleitt löngu liðna tíma, en
var í öllu minna sambandi við
nútíðina, eins og eðlilegt var. Þó
fylgdist hann fullum fetum með
því sem lesið var fyrir hann,
en mundi það miður.
Þessa dimmu og þungbæru
ellidaga var eiginkonan hans
góði engill. Ætíð boðin og
búin til að hjúkra, hughreysta
og skemmta, jafnt á nótt sem
degi. Mun samvizkusemi og ó-
Var lýðræðið í hættu
í jauúarmánuði 1934?
í forystugrein í Morgunblað-
inu miðvikudaginn 9. þ. m.
standa meðal annars þessi orð:
„Þegar þjóðernissinnar eða
Nazistar komu hér við sögu fyrir
nokkrum árum, átti Sjálfstæð-
isflokkurinn vitanlega á hættu,
að þessir menn klyfu éitthvað
út úr hans fylkingu, ef hann
stæði ekki öruggur á svellinu.
En Sjálfstæðisflokkurinn sá það
strax, að ef hann færi að daðra
við einræðisstefnu Nazistanna
.... myndi það í raun og veru
þýða, að lokaþátturinn í sögu
lýðræðis og þingræðis væri að
hefjast á íslandi*).“
í tilefni af þessum ummælum
Morgunbl. nú vill Tíminn
leyfa sér að minna á það, að
hinn 20. janúar 1934 fóru fram
bæjarstjórnarlcosningar hér í
Reykjavik. Daginn fyrir kosn-
ingarnar, þ. e. 19. jan. 1934, birt-
ist í Morgunblaðinu yfirlýsing
undirrituð af þáverandi for-
manni flokksins, Jóni Þorláks-
syni. í þessari yfirlýsingu segir
svo:
„Því hefir ekki verið haldið
nægilega á lofti í blöðum Sjálf-
stæðisflokksins, að það eru
fleiri en félög Sjálfstæðismanna
hér í bænum, sem standa að C-
listanum og styðja hann. List-
inn nýtur einnig stuðnings fé-
Iagsskaparins „þ j óðernishreyf -
ing íslendinga". Aðalráð þess
félagsskapar birti yfirlýsingu
um stuðning þennan um það
leyti sem C-listinn var tilbúinn,
og hefir síðan beitt sér öflug-
Iega fyrir að afla listanum fylg-
is í sinn hóp. Sama hefir félag
yngri manna, sem þátt taka í
þessari hreyfingu, gert og sömu-
leiðis blöð þjóðernishreyfingar-
innar „fslenzk endurreisn" og
„Þórshamar". Tel ég mér og
okkur öllum Sjálfstæðismönn-
um ljúft og skylt að þakka
stuðning þennan----------
Jón Þorláksson“.
í yfirlýsingu þeirri, sem J. Þ.
nefnir frá „aðalráði" þjóðernis-
hreyfingarinnar segir svo í naz-
istablaðinu Þórshamri 9. jan.
1934:
„----Skorar aðalráðið því á
alla þjóðernissinna í Reykja-
vík að kjósa hinn sameiginlega
lista Þjóðernishreyfingarinnar
og Sjálfstæðisflokksins, þar sem
Þjóðernissinnar eiga tvo full-
trúa------
í aðalráði Þjóðernishreyfingar
íslendinga.
Gísli Sigurbjörnsson. Páll
Ólafsson, Stefán Thorarensen
Magnús Jochumsson, Sveinn
Jónsson Lúther Hróbjartsson.
Guðmundur Jónsson.“
Og í „Þórshamri" 16. jan.
1934 segir ennfremur á þessa
leið:
„Eins og mönnum er kunnugt,
hefir Þ. H. í. (þ. e. þjóðemis-
hreyfing íslendinga) að þessu
*) Leturbr. Tlmans.
sinni samvinnu við Sjálfstæðis-
flokkinn við f hönd farandi bæj-
Kilfan og VestBrðir
Efilr Jóliann SkaStason
það ekki því að kenna, að áætl-
un síldarverðsins væri óvarlegri
1937 heldur en 1936, heldur hið
gagnstæða. Verksmiðjurnar voru
svo heppnar árið 1936 að afurðir
þeírra stigu í verði um sumarið,
en aftur á móti varð gífurlegt
veröfall á lýsi sumarið 1937.
Verksmiðjurnar höfðu í janúar
1937 selt 5750 smálestir af síld-
arlýsi fyrirfram íyrir £21:0:0
smál. og áætluðu að það væri að
minnsta kosti % allrar árs-
framleiðslunnar. Þegar áætlunin
var samin um vorið, var gert ráð
fyrir að hið óselda lýsi myndi
seljast á £ 19:0:0 og munu flest-
ar síldarverksmiðjur landsins
hafa gert sér von um það verð,
eða hærra. En svo fór, að lýsið
féll enn meira, og það seinasta,
sem verksmiðjurnar seldu (nú
eftir áramótin) var selt á aðeins
£12:15:0 smálestin. Veiðin á s.
1. sumri varð miklu meiri en
hún hafði verið áætluð, svo að
fyrirfram salan á lýsinu varö
tæpur helmingur í stað % hluta,
sem hún hafði verið áætluð. Og
enn eitt, sem gerði verksmiðj-
unum tjón, að landburður síld-
arinnar var svo mikill, að þrær
allar voru fullar í margar vikur,
síldin oft búin að liggja lengi í
skipunum og skemmd, þegar
þau gátu losað, og skemmdist
svo enn meira, vegna geymslu
í þrónum.
„VestliarSakjálkinn er alla
leið <u' Breiðafirði talandi
tákn um hrörnun sveitalífs-
ins.“ H. K. L.
Laxness er mikilvirkur rithöf-
undur og kemur víða við. Skáld-
fákur hans fer oft á kostum
hreinum, þótt stundum sullist
hann yfir ár og læki á hunda-
vaði.
Nýlega leit ég í bók hans,
„Dagleið á fjöllum“, og rakst þá
á ofanskráða brunaskóf úrpotti
skáldsins. í síðustu málsgrein
sama pistils segir hann:
„Það virðist blátt áfram bera
vott um einhverskonar geðbilun,
aö stunda búskap í sumum sveit
um fyrir botni Breiðafjarðar, t.
d. í Múlasveitinni og Gufudals-
sveitinni, og víðar á Vestfjarða-
kjálkanum, ekkert undirlendi,
engar samgöngur, grjót niður í
sjó.“
Skáldið segir ennfremur:
„í einni sveit, sem var langt
komin að tæmast, var helmingur
búendanna ýmist sjúklingar eða
gamalmenni, sem komast ekki
burt þótt fegnir vildu.“
Þetta er ljót lýsing og llla
væru VestfiTðir á segi staddir,
ef sönn væri.
En lýsingin er ósönn.
Þeir, sem ekki þekkja Vest-
firði af öðru en þessari ritsmíð
Laxness, gætu ályktað, að lands
hlutinn sé óbyggilegur og fyrir
hann væri ekkert gerandi, þar
lifðu nú eintómir fávitar, sjúk-
lingar og örvasa gamalmenni.
Ég hefi fullyrt, að orð skálds-
ins væru röng. Ég ætla nú að
færa fyrir því nokkur rök. Fyrst
vil ég þó geta þess, að ég veit
ekki við hvaöa sveit skáldið á,
er það talar um, að helmingur
búendanna hafi ýmist verið
sjúklingar eða gamalmenni. Sú
sveit er ekki til í Barðastrand-
arsýslu.
Skáldið segir, að það virðist
blátt áfram bera vott um ein-
hverskonar geðbilun, að stunda
• búskap í Gufudalssveit og Múla-
sveit. Ætla mætti, að skáldið
væri sveitunum nákunnugt, er
það fullyrðir slíkt. Lesandinn,
sem af forvitni ferðast til þess-
ara hrjóstrugu útkjálka, býst
vlð að mæta þar hjárænulegum
bjánum, stafkörlum, sjúkum og
voluðum.
Gufudalssveit er fæðingarsveit
Björns Jónssonar fyrrum ráð-
hesra. Hann fæddist i Djúpadal,
sem er með afskekktari bæjum
þar. Matthías Jochumsson er
fæddur rétt utan hreppamark-
anna. Haraldur Guðmundsson,
núverandi atvinnumálaráðherra
er fæddur i Gufudal, og mun
hafa alizt þar upp að einhverju
leyti. Faðir hans bjó í Gufudal
i 15 ár.
Þetta eru allt þjóðkunnir
menn. Þjóðin verður sjálf að
dæma um það, hvort útlit sé
fyrir, að þeir séu afkomendur
sturlaðra manna.
Ég þekki alla bændur i Gufu-
dalshreppi, að einum eða tveim-
ur undanskildum. Þeir eru flest-
ir á aldrinum 34 til 44 ára, 3 eru
um fimmtugt og 3 eða 4 yfir
sextugt. Einn þeirra, sem er yfir
sjötugt, heldur sér svo vel, þrátt
fyrir mikla vinnu, að fáir
myndu ætla hann yfir sextugt.
Sá maður er auk þess hreint
valmenni og miklls metinn að
verðleikum.
Flestir þessara bænda hafa
komið á öll manntalsþing, sem
ég hefi haldið í hreppnum, og
hefi ég hvergi séð meira bænda-
val samankomið og hefir mér
oft til hugar komið, að meðan
íslenzk bændastétt ætti slíku
mannvali á að skipa, væri ís-
lenzkri menningu borgið, því
það er slík bændastétt, sem
flest skilyrði hefir til að skapa
afburðamenn.
Allmörgum þessara manna
hefi ég kynnzt talsvert persónu-
lega og öðrum af afspurn og
veit, að þeirra andlega ástand
er miklu heilbrigðara en sumra
þeirra manna, sem nú undan-
farið hafa sezt á háan stól
vandlætara og siðameistara.
Svipað mætti segja um bænd-
ur í Múlasveit. Það eru mynd-
armenn, á öllum aldri, eins og
gerist og gengur, og að jafnaði
heilsuhraustir.
Um sveitirnar get ég verið
stuttorður. Þær eru að mörgu
leyti búsældarsveitir. Vart get-
ur fallegra sauðfjárland en þar
inn af fjraðarbotninum, en á
nesjum eru allmiklar hlunn-
indajarðir. Af 15 jörðum, sem
byggðar eru í Múlasveit, er
kópaveiði á 9, æðarvarp á 6,
lundaveiði á 3, hrognkelsaveiði
á 8 og silungsveiði á 2. Á sum-
um jörðunum er þetta allt nema
silungsveiði.
Af 19 jörðum í Gufudalssveit
er hrognkelsaveiði á einni, sil-
ungsveiði á 5, kópaveiði á 5 og
æðarvarp á 4. Sauðfé er ágæta-
vænt og landið er víða kjarri og
skógi vaxið.
Bílvegir eru engir í þessum
sveitum og engin bílaómenning.
Mótorbátur er í föstum áætl-
unarferðum milli Flateyjar og
landsveitanna og landpóstferð-
ir eru tvær hvora leið á mánuði,
eftir endilangri sýslunni.
Um efnahag bændanna er
það að segja, að þar eru til
efnamenn á bændamælikvarða,
en flestir komast sæmilega af
og eiga þó nokkrar eignir um-
fram skuldir.
Sveitaþyngsli eru nú ekki
mikil, en fyrir 1936 allveruleg
vegna manna, sem flutzt höfðu
til Reykjavíkur og annara
byggilegra sveita, á mælikvarða
skáldsins. Byggingar eru hvorki
verri né betri en annarsstaðar
á landi hér. En það þýðir, að
mikils sé víða ávant. Þess má
geta, að kot það, er skáldið
dvaldi á fyrir nokkrum árum í
Múlasveit, er nú í eyði, og veit
ég ekki hvort nokkurt hús er
þar nú uppi standandi.
Tveir austustu hreppar sýsl-
unnar, Reykhólahreppur og
Geiradalshreppur, eru þekktar
búsældar- og menningarsveitir.
Þar er allt vafið í gróðri, mikil
hlunnindi á sumum jörðum af
veiðiskap og varplöndum. Þar
eru meira að segja bílvegir. Víða
er sæmilega byggt, sérstaklega i
Geiradalshreppi og þar er efna-
hagur góður, enda hefir sveitin