Tíminn - 31.03.1938, Side 1

XXII. ár.
Éiðf
íslenzk kirkja (framh.).
Siðabótin gerðist með ólík-
um hætti í germönskum og
engilsaxneskum löndum. Sum-
staöar var furðu litlu breytt
nema höggva á böndin við
páfastólinn, bæði um völd og
skatta til Rómaborgar. Svo er
hátað ríkiskirkjunni ensku.
Hún heldur mestu af auði sín-
um, skrauti og hátíðleik við
sjálfa messugerðina. Nokkuð
hið sarna má segja um sænsku
kirkjuna. í þessum löndum var
siðabótin hóglát og þjóðleg, og
þar hefir kirkjan bjargað miklu
af þeim einkennum, sem gefa
kaþólsku kii’kjunni mikið og
varanlegt gildi. En þar sem
sjálfir höfuðleiðtogar siða-
bótarinnar náðu til, varð það
stefnumál að skilja nálega
alla listræna fegurð frá kirkju-
legum athöfnum. Lengst er í
þessum efnum gengið í ýmsum
sértrúarflokkum í liði mótmæl-
enda, þar sem messugerðin fer
fram í algerlega viðhafnar-
lausu samkomuhúsi. Hér á ís-
landi var stefnt nærri þessari
hugsjón, því að konungsvald-
inu danska kom vel að geta
eignazt sem mest af auði
kirknanna, og skilið þær eftir
sem fátækastar og ólíklegar tll
mótstöðu gegn ríkisvaldinu.
íslenzka ríkið hefir tekið að
sér kirkjuna, nám prestanna
og laun þeirra. Það leiðir af
sjálfu sér að kirkjan, sem er
elzta menningarstofnun lands-
ins, hefir ekki komizt klakk-
laust gegnum hörmungar mið-
aldanna og grimmilega kúgun
erlendra valdhafa. íslenzka
þjóðin þarf að taka allar hliðar
þjóðarþroskans til meðferðar. í
hinni alhliða viðreisn og ný-
sköpun, sem orðið hefir í land-
inu á undangengnum tveim
mannsöldrum, og sem enn
heldur áfram, má ekki gleyma
hinum kirkjulegu málum eða
gera ráð fyrlr, að hinar myrku
miðaldir hafi ekki skilið þar
eftir mörg sár, sem þarf að
græða.
Frá sjónarmiði þeirra íslend-
inga, sem vænta þess, að ís-
land verði á ókomnum timum
I
jafnan frjálst og sjálfstætt
menningarriki, er óhugsandi
annað en að kirkja landsins
eigi lika að njóta góðs af end-
urfæðingu alls þjóðlífsins. En
þar er auðsætt hvar byrja skal
um fyrirmyndina. íslenzka
kirkjan náði blóma sínum á
slðari hluta þjóðveldistímans.
Þá var kirkjan raunverulega
undir íslenzkri stjórn. Hún var
auðug, voldug og frjáls. Hún
var þjóðleg í bezta skilningi.
Hún var nátengd vísindum og
listum samtíðarinnar. Hinar
glæsilegu fornbókmenntir eru
ævarandi minnismerki um
kirkju þjóðveldisins.
Framh. J. J.
Rvfc, flmmtud. 31. marz 1938
Umræður á Alþíngi
um gjaldeyrismái
I
Jón ESaldviussoift alþiiigisfomtí
og' formaffur Alþýffuflokksins andaffist aðfaranótt 17. þ. m., 55 ára
aff aldri, og fór útför hans fram í gær. Um hann ritar Jónas Jóns-
son, formaffur Framsóknarflokksins, á öffrum staff í blaðinu í dag.
í Sameinuðu þingi var til um-
ræðu í vikunni, sem lelð, þings-
ályktunartillaga Sjálfstæðis-
manna um gjaldeyrismálin. Er
tillagan í 8 liðum, en aðaltil-
gangur hennar er að takmarka
innflutning til kaupfélaga, en
auka innflutning heildsalanna
að sama skapi. Hafði Jóhann
Þ. Jósefsson framsögu fyrir til-
lögunni.
Við þessa umræðu flutti Ey-
steinn Jónsson fjármálaráðherra
alllanga ræðu, þar sem hann
gerði grein fyrir ástandinu í
gjaldeyrismálunum og þeim ráð-
stöfunum, sem þar hefðu verið
gerðar.
Árangur haftanna
Ráðherrann sagði, að fram-
sögumaður tillögunnar hefði
haldið því fram að innflutnings-
höftin hefðu ekki náð tilgangi
sínum. Rök hefði hann þó ekki
fært máli sínu til stuðnings. En
það væri auðvelt að sanna hinn
þýðingarmikla árangur haft-
anna.
Síffustu 10 árin áffur en núv.
ríkisstjórn tók viff framkvæmd
innflutningshaftanna, árin 1925
—34, hefði innflutningurinn til
jafnaðar numiff 11 millj. kr.
meira en meffalinnflutningur
þriggja undanfarinna ára (1935
—37). Þrátt fyrir þaff hefffi inn-
flutningur á vélum og efni til
starfrækslu nýrra iffnaffarfyrir-
tækja, veriff eins mikill á þess-
um þremur árum og öll hín 10
árin til samans.
Til að gera sér ljósan árang-
ur innflutningshaftanna, gætu
menn ímyndað sér hvernig á-
standið í gjaldeyrismálunum
væri nú, ef innflutningur síðustu
þriggja ára hefði verið svlpaður
og 10 áranna þar á undan.
Kröfur íhaldsbla&anna
Hinsvegar yrðu menn að gera
sér Ijóst að innflutningshöftin
ein væru ekki nægileg til að ná
hagstæðum árangri í þessum
efnum. Þar þyrfti fleira að koma
til greina, því ekki væri hægt að
takmarka innflutninginn óend-
anlega. Það hefði núv. rlk-
isstjórn gert sér ljóst og sýnt
það með þeim tilraunum, sem
hún hefði látið gera, til að auka
útflutninginn.
En meini framsögumaður það
alvarlega, sagði fjármálaráð-
herra, að innflutningshöftín
hafi ekki náð tilgangi sinum,
vegna þess að ekki hafi alltaf
náðst fullur greiðslujöfnuður,
þá getur það ekki stafað af öðru
en því, að innflutningurinn hafi
ekki verið nægilega takmarkað-
ur. En það er sannarlega ekki í
samræmi við það, sem flokks-
blöð hans hafa haldið fram, þar
sem þau hafa stöðugt krafizt
aukins innflutnings og stundum
heimtað algert afnám innflutn-
ingshaftanna.
Gjaldeyrismálin á und-
anförnum árum
Ráðherrann vék nokkuð að
gjaldeyrismálunum á undan-
förnum árum. Núv. stjórn kom
til valda síðari hluta ársins 1934,
en gat engin veruleg áhrif haft
á innflutningshöftin það ár.
Verzlunarjöfnuðurinn var þá ó-
hagstæður um 4 millj. kr. og
hefir greiðsluhalli þess árs því
verið um 10—11 millj. kr. 1935
var verzlunarjöfnuður hag-
stæður um 2,3 millj. Það ár
var nokkur innflutningur
lánsfjár, en þó eigi svo, að
greiddar yrðu vanskilaskuldir
frá 1934 og jafnframt skapaður
greiðslujöfnuður 1935. Voru því
enn í áTslok 1935 ógíeiddar
kröfur, sem námu verulegum
upphæðum, en gjaldeyrisleyfi
til fyrir. Aðallega voru þessar
kröfur hinsvegar hallinn frá
1934.
1936 var gert mikið átak í
þessum málum og varð verzl-
unarjöfnuður hagstæður um
6.6 millj. en innflutningur
lánsfjár hinsvegar ca. 2 millj.
og því ca. 8.6 millj. til þess að
mæta halla á duldum greiðsl-
um. Þetta ár hefir vafalaust
náðst greiðslujöfnuður, en hins-
vegar enn í árslok 1936 legið
vanskilakröfur, sem stöíuðu af
halla fyrri ára og rakið hefir
verið. ,
Síðastl. ár var verzlunarjöfn-
uðurinn hagstæður um 7.2 millj.
kr. og mun því láta nærri að þá
hafi náðzt fullur greiðslujöfn-
uður, þegar líka er reiknað með
því, að innflutningur erlends
lánsfjár var um ein millj. kr.
En af þessarl upphæð festust
rúml. 2 millj. kr. i Þýzkalandi,
vegna þess, að við seldum þang-
að á árinu meira af vörum en við
keyptum aftur. Mætti því ætla,
að álíka upphæð hefði safnazt
fyrir hjá bönkunum af erlend-
um verzlunarskuldum, sem ekki
væri hægt að yfirfæra til við-
bótar þeim kröfum, sem fyrlr
voru og stöfuðu aðallega frá
hallanum 1934. — Værl því
heldur ekki að leyna, að yfir-
færsluörðuglelkar bankanna
væru mjög miklir um þessar
mundir.
Það má ef til vill ásaka ríkis-
stjórnina, sagði ráðherrann,
fyrir að hafa leyft of mikla sölu
til Þýzkalands. En þvi er til að
svara, að verð var þar mun
hærra en annarstaðar og þegar
hæiTa en annarstaðan og þegar
sú sala var leyíð, gerðu menn sér
góðar vonir um sölu síldaraf-
urða, er voru óseldar, og að þess
vegna myndu ekki hljótast af
þessu verulegir örðugleikar. En
verðfall þessara afurða hefir
eyðilagt þær vonir.
Nýjar rá&stafanir
Ráðherrann vék næst að þvi
ástandi, sem nú væri framund-
an. Á þessu ári bættust við af-
borganir á nýjum lánum, t. d.
Sogsláninu? Samkvæmt athug-
un, sem ráðherrann sagðist hafa
gert, þyrfti verzlunarjöínuður-
inn sennilega að verða hagstæð-
ur um 10 milljónir kr. á þessu
ári, ef fullur greiðslujöfnuður
ætti að nást.
Ríkisstjórninni heíði strax á
(Frh. 6. 4. sttfu.)
A víðavangi
Ríkið og Reykjavlk.
Mbl. og ísafold hafa geflzt
upp við aö mótmæla þeim sam-
anburði, sme gerður var í sið-
asta blaði Tímans og raunar
áður á íjármálastjórn ríkisins
þrjú slðustu árin annarsvegar
og hinsvegar fjármálastjórn
Reykjavlkurbæjar undir stjórn
Sjálfstæðisflokksins. Hjá rik-
inu eru að visu og hafa verið
um áratugi rneiri skuldir en
æskilegt væri, bæði fastar og
lausar og útgjöld ríkissjóðs
hafa nokkuð hækkað síðustu
árin, vegna aukinna verklegra
framkvæmda og framlaga til
atvinnuveganna, auk óvæntra
atburða, svo sem fjárpestarlnn-
ar. En á sama tíma, lem skuld-
ir rikisins stóðu raunverulega
í stað, ukust skuldir bæjarins
jafnt og þétt og enn á síðasta
ári, þegar ríkið borgaði nærri
eina milljón af skuldum, héldu
skuldir bæjarins enn áfram að
aukast. Og á sama tima sem
skattar og tollar til rikissjóðs
hækkuðu um éy2% ukust út-
svörin, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn lagði á Reykvíkinga, um
70%. Þannig stendur Sjálf-
stæðisflokkurinn við yfirlæti
sltt og hin stóru orð í fjármál-
unum, þegar á reynir.
Ný mál á Alþingi.
Sjávarútvegsnefnd ed. flyt-
ur frv. um breyting á 1. um
Fiskiveiðasjóð. Landbúnaðar-
nefnd ílytur frv. um sérleyfi til
f óður^nj ölsvínnslu úr þangi.
Iðnaöarnefnd nd. ílytur frv. um
einkaleyfi til að flytja út
hrafntinnu og selja hana á er-
lendum markaði. Iðnaðarnefnd
nd. flytur frv. um rafveitur
rikisins og um orkuráð. Gísli
Guðmundsson flytur frv. um
breyting á siglingalögum frá
1914. Sveinbjörn Högnason
flytur frv. um styrktarsjóð
rjómabúa. Jónas Jónsson, Sig-
urjón Ólafsson og Þorsteinn
Þorsteinsson flytja frv. um br.
á 1. um skipulag kauptúna og
sjávarþorpa.
Farsæit átak.
Þeirri lausn, sem nú hefir
orðlð á hinni geigvænlegu tog-
aradeilu, mun vera almennt
fagnað ekki aðeins af þeim,
sem eiga lífsframfæri sltt und-
ir starísemi togaraflotans,
heldur og af almenningi um
land allt. Hin yflrvofandi stöðv-
un togaranna lá eins og farg á
þúsundum heimila. Ef svo hefði
áfram haldið, sem hætta vaT á,
þýddi það margra milljóna
tap í erlendum gjaldeyri fyrir
landið. Og það afhroð, sem
saltfisksverzlunln kynnl að
hafa beðið, ef ekki hefði verið
hægt að fullnægja eftírspurn-
inni og keppinautar vorir
komizt inn á maTkaði vora er-
lendis, verður ekki með tölum
talið.
Framsóknarflokkurinn hefir
í þessu máli, undir forystu
Hermanns Jónassonar forsæt-
isráðherra, gert stórt og farsælt
átak á úrslitastund. Framsókn-
arflokkurinn er stærsti þing-
flokkurinn, og á honum hvilir
því ríkust skyldan til að taka
á slg ábyrgðina þegar mestur
vandi kallar að. Nú, sem áður
hefir hann fylgt hinni affara-
sælu reglu, að fylgja hiklaust
góffu máli. Og það er sú eina
pólitiska lífsregla, sem gildi
hefir til frambúðar, hvar sem
er og á öilum tímum.
14. blaff.
Uian úv heimi
Snemma í þessum mánuði
greip Breta skyndilega mikill
ótti við njósnara erlendra
þjóða í Bretlandi. Hefir nú
verið ákveðið að verja 450 þús-
und sterlingspundum (18
milljónum króna) á þessu árl
til þeirrar deildar brezku leyni-
lögreglunnar, sem starfar fyrir
utanríkismálaráðuneytið. —
Leynilögregludeild brezkra ut-
anríkismála á nú að hefja
mikla herfe.rð gegn 3000 mönn-
um, sem álitið er að starfi í
þágu erlendra ríkja að njósn-
um og spellvirkjum I Stóra-
Bretlandi.
Starfsemi spellvirkjanna er
fólgin í því að skemma vélar I
herskipum, setja járnsvarf og
málmbúta í „legur“ flugvéla-
mótora, bora göt á benzín-
geyma flugvéla og orsaka smá-
sprengingar í hergagnaverk-
smiöjum, skipasmíðastöðvum
flotans, vélasmiðjum, rann-
sóknarstofum, vinnustöðvum,
þar sem vísindaverkfæri eru
framleidd, o. s. frv.
Lögreglumenn stjórnarirniar
eru allsstaðar ú verði. Þeir ®ru
ekki í einkennisbúningum og
hafa venjulega einhvern starfa
í verksmiðjum og vinnustöðv-
um að yfirskyni, til þess aö
engan gruni neitt um hið raun-
verulega starf þeirra.
Fyrir heimsstyrjöldina voru
njósnir erlendra ríkja nær ein-
göngu fólgnar í því, að afla
upplýsinga, ná í teikningar o.
s. frv. Nú nota erlendar þjóðlr
engu minna spellvirkja 1 þjón-
ustu sína. Tekst þelm oft að
setja mannslíf I hættu I verk-
smiðjunum og gereyðileggja
margra mánaða vinnu. Brezka
stjórnin hélt því leyndu þang-
að til fyrir nokkrum vikum, að
eyðilagðar voru vélarnar í
tundurspilli, sem var alveg ný-
hlaupinn af stokkunum, með
því, að kasta járnarusli inn I
þær. Það var tveggja mánaða
verk að koma vélunum í lag.
í annað skipti átti að fara að
byrja að steypa sérstaka gerð
af skrúfublöðum fyrir stór her-
skip, sem átti að auka hraða
þeirra um 2 mílur, en þá varð
óvænt sprenging I verksmlðj-
unni, og eyðilagöi allt verklð.
Rétt hjá Manchester voru ný-
lega flugvélar úr loftflota
Breta skemmdar mjög verulega,
og fyrir mánuði síðan var ný
gerð af Wickers flugvél, sem
flugforingjarnir Gardiner og
Thompson fóru á I reynsluflug
kring um Bretland, skemmd
þannig af spellvlrkjum, að báð-
Ir flugmennirnir fórust og vélin
eyðilagðist.
Ein af þeim ráðstöfunum,
sem leynilögreglan hefir gert
til varúðar, er að hirða hvern
einasta bréfsnepil, sem kastað
er i bréfakörfur I hergagna-
verksmiðjunum og verður að
brenna bréfsneplunum á hverju
kvöldi af sérstökum embættis-
mönnum, sem eru útnefndir til
þess. Og nýlega voru 120 þús.
verkamenn 1 hergagnaverk-
smðijunum látnir gefa æfifer-
ilsskýrslu, sem leynilögreglan
fær til afnota.