Tíminn - 02.09.1938, Qupperneq 2

142
TÍMINN
og framkvæmd þeírra
SigurSur Kristjánsson er
þrautseigur maður. Þótt hann
viti sjálfur, að bændur landsins
séu fyrir löngu hættir að taka
mark á því, sem hann segir, þá
er hann enn að reyna að blekkja
með ósannindum, ef ske kynrii
að hann með því gæti gert þeim,
sem hafa það hlutverk með
höndum, að reyna að hækka
verð sauðfjárafurðanna til
bænda, einhvern óleik. Og hann
sækir nú það langt til þessa, að
hann vegur að sínum beztu
flokksmönnum með verstu dylgj
um, til þess að reyna að ná til
kj ötverðlagsnef ndar.
í Morgunblaðinu frá 25. ág.
ritar Sigurður um kjötlögin og
framkvæmd þeirra, og má telja
líklegt, að ritstjórar ísafoldar
láti það skrif líka birtast þar,
því þeir eru kunnir að því, að
vita ekki hvað hentar blaði
sínu.
Sigurður byrjar á að tala um
það, að kjötverðlagsnefndin sé
nú búin að eyðileggja sumar-
slátrun. Ekki reynir hann að
finna þessum orðum sínum stað.
Ég skal nú upplýsa, að kjöt-
verðlagsnefnd hefir ráðið því
hvenær sumarslátrun hefir
byrjað síðan 1935. Og ég skal
upplýsa að síðan 1931 hefir
sumarslátrun byrjað sem hér
segir:
1931, 1. ágúst.
1932, 28. júlí.
1933, 3 5. júlí.
1934, 1. ágúst.
1935, 11. ágúst.
1936, 22. júlí.
1937, 15. júlí.
1938, 29. ágúst.
Að meðaltali fjögur árin áð-
ur en nefndin byrjaði er því
byrjað 27. júlí en siðan 4. ágúst.
Og allur munurinn stafar frá
árinu í ár, en haustið 1937 til-
féllst einum fimmta meira kjöt
til sölu, en nokkurntíma áður.
Á þessu geta menn séð hið
rétta í málinu.
Þá talar hann um það, að or-
sökin til þess að svona seint sé
byrjað í ár að slátra, sé sú, að
nefndin sjái engin önnur ráð
„þangað til búið sé að svæla
þessu bráöum ársgamla sæl-
gæti í Grimsbylýðinn eða þá að
lauma því í sjóinn, þegar nótt
er orðin hæfilega dimm.“ Sig-
Eftír Pál Zóphóníasson
urður gleymir sýnilega hverjir
eiga kjöt nú. Kjötverðlagsnefnd
á aldrei neitt kjöt. Hún getur
því hvorki svælt þvi í Grimsby-
lýðinn né ekið því í sjóinn.
Þeir, sem hér eiga kjöt nú, eru
þessir: Garðar Gíslason, stór-
kaupmaður, Sláturfélag Suður-
lands, Kron, Tómas Jónsson,
kaupmaður, Kaupfélag Borgfirð-
inga, Hjalti Lýðsson og hf. Nor-
dalsíshús. Nú hefir Sigurður
heyrt einhverjar sögur um það,
að það kemur fyrir í þeim lönd-
um þar sem auðvaldsskipulagið
er mest ráðandi, að vörur eru
eyðilagðar, og til þess að reyna
nú að ná með eitthvað misjafnt
til kjötverðlagsnefndar, þá reyn-
ir hann að læða því inn hjá
mönnum, að hún ætli að gera
þetta. En ef um það væri að
ræða, að ætla, einhverjum slíka
svívirðu, þá væri líklegra að það
væru þeir, sem eru yfirlýstir
fylgj endur auðvaldsstefnunnar,
en það eru hér þeir flokksmenn
Sigurðar, sem enn eiga kjöt. Það
sé mjög fjarri mér að láta mér
detta slíkt í hug, en Sigurði
Kristjánssyni, sem er þeim kunn
ugri en ég, að ég ætla, dettur
það sýnilega í hug, því ella hefði
hann varla skrifað eins og hann
gerir.
Þetta hjal vesalings Sigurðar
er því vægast sagt illgirnisleg
aðdróttun til sinna beztu flokks-
manna, og þeirra fáu samvinnu-
félaga, sem enn eiga kjöt.
Þá talar Sigurður um það, að
kjötneyzlan í landinu hafi
minnkað , og hve dýrmæt sum-
arslátrunin sé fyrir bændur. 1937
var sumarslátrun það mest sem
hún hefir orðið lengi. Þá kom
1,8% af ollu kjötmagni ársins á
sumarmarkaðinn. Venjulega er
það milli 1 og 1,5% af kjöt-
magni haustsins, sem kemur og
selst á sumarmarkaðinum. Halda
menn ekki, að bændunum sem
heild muni mikið um það?
Sannleikurinn er sá, að sem
heild er sumarmarkaðurinn á-
kaflega lítils virði fyrir kjöt-
söluna. En hann er mikils virði
fyrir einstaka menn, og bændur
almennt í Skagafirði austan-
verðum; þess vegna ber líka að
nota hann eftir þvi sem stað-
hættir liggja til á hverjum
tíma, enda þótt hann sé bænd-
um kostnaðarsamur. Eg hygg nú
að ekki þurfi meira að tala um
nytsemi sumarmarkaðarins, hún
er mönnum, vona ég, ljós.
En þá er minnkun kjötneyzl-
unnar í landinu. Sigurður vitnar
þar í „Rauðku" og er gott til
þess að vita að hann skuli þó
lesa þá bók.En hitt er verra að
hann les hana eins og sagt er
að viss hugsuð persóna lesi
biblíuna. Það er rétt, að þegar
hann tekur reiknaða áætlaöa
kjötneyzlu á mann 1933, sem tal-
in er 51 kg. og 1934, sem talin
er 30 kg., þá fær hann 41%
minnkun. En hvernig eru svo
þessar tölur fundnar hjá
„Rauðku“? Þær eru fundnar
með því að áætla, að árlega sé
slátrað einu lambi undan hverri
á, sem fram er talin að vorinu.
Gera lambið 13,5 kg. þungt og
finna svo heildarkjötmagnið
eftir tölu framtöldu ánna, marg-
faldaðri með 13,5. Til þess svo
að reyna að finna neyzluna í
landinu, þá er frá þesari tölu
dregið það, sem skýrslur segja
útflutt á árinu. Vegna þessa eru
þessar tölur rangar og gefa
ranga hugmynd um kjötneyzl-
una í landinu. Og vitanlega verð
ur þetta aldrei áætlað, þegar
engar skýrslur eru til að byggja
á. En ég skal benda Sigurði á
að vanhöldin eru mismikil eftir
árunum. Til þessa tekur nefndin
ekkert tillit. 1933 lét Þorsteinn
Briem, eftir áskorun frá S. í. S.,
safna skýrslum um slátrunina.
Kom af þeim í ljós, að í kaup-
stað var slátrað fjórum lömbum
undan hverjum 7 ám framtöld-
um, og hefir það ekki orðið
svo lítið, miðað við ærtöluna,
sem slátrað hefir verið síðan.
En nefndin reiknar lamb undan
hverri á. 1933 var meira óselt
af kjöti frá haustinu 1933 en
1932 frá haustinu á undan. Það
útaf fyrir sig lækkar töluna 51
niður Í48en hækkar aftur töluna
fyrir 1934 úr 30 í 33. Það er því
alveg óhætt að segja það sem
víst, að skýrsla „Rauðku" um
þetta er áætluð og getur ekki
orðið annað. Enda er það berum
orðum tekið fram, og hefir Sig-
urður rangfært heimildir.
Þá kemur Sigurður að heima-
slátruninni, en það er löngu
kunnugt, að hann heldur að
kjötið verði bezt ef hver bóndi
slátrar heima hjá sér og flytur
það svo á klökkum, eða bátum, í
búðirnar til kaupmannsins. Og
æfinlega eru það einhverjir í ísa
fjarðarsýslu, sem versta hafa að
stöðu til að reka féð í sláturhús
og slátra því að hætti siðaðra
manna. Nú eru það nokkrir
bændur á Norður-Strönndum,
sem eiga sérstaklega erfitt og
sem kjötverðlagsnefndin hefir
leikið grátt með því að banna
þeim að slátra heima hjá sér.
Það er satt í þessu máli, að erf-
iðleikar eru á því fyrir þessa
bændur að koma fé sínu til ísa-
fjarðar, enda þótt sumt, sem Sig
urður segir um það sé ósatt. T.
d. er bygð á Hrafnsfjarðareyri,
en þar er þetta fé tekið í bát,
og bíða þeir því, ef um bið er að
ræða, hjá bóndanum þar, Líka-
f rón Sigurðssyni, en ekki í óbyggð.
Hitt er aftur rangt, eins og raun-
ar flest annað, að kjötverðlags-
nefnd hafi bannað þessum mönn
um heimaslátrun. Þeir hafa ald-
rei beðið um hana. Ef til vill
ætlar Sigurður sér að fá þá til
þess að sækja um að fá að slátra
heima, en ég er ekki viss um
hvort þeir kæri sig um það. Þeir
vilja selja slátur á ísafirði, og ég
hygg að það sé orsök þess, að þeir
löngu áður en kjötlögin voru
sett, voru farnir að haga rekstr-
um á fé sínu eins og Sigurður
lýsir. Og þeir gera þetta enn og
dettur engin breyting í hug. Fyr-
ir einum þrem árum var mest
talað um það hvað bændur í
Sléttuhreppi ættu erfitt með að
reka sitt fé og flytja það til ísa-
fjarðar. Þeir sóttu þá um leyfi
til slátrunar. Þá var þeim leyft
að slátra á Hesteyri í fiskhúsi,
sem til þess taldist fært. En
þegar sláturtíðin kom, vildu all-
ir fara til Tsafjarðar, og af
slátruninni á Hesteyri varð ekki.
Ætli það yrði ekki svipað, þó
slátrun yrði 'eyfð í Furufirði?
Það gæti vel komið til mála, en
það hefir ekki verið farið fram
á það enn. Hér er því ekkert mál,
sem Sigurður þarf að heyra álit
ráðherra um. Fyrst er að vita
hvort hann getur fengið bænd-
urna sjálfa ril að óska eftir
slátrunarleyfi í Furufirði. Með-
an hann getur það ekki, og með-
an þeir gera það ekki, þá talar
Sigurður fyrir daufum eyrum,
talar nánast við sjálfan sig, um
ímyndaðan vilja bænda.
Og það er helst á honum að
skilja, að Dýraverndunarfélagið
eigi að taka í taumana og þvinga
bændurna fyrst til að sækja um
heimaslátrunarleyfi og kjöt-
verðlagsnefnd svo til að veita
þeim það. En væri nú ekki eðli-
legra að viðkomandi gerðu það
sjálfir ótilkvaddir af því að þeir
finndu þörfina?
Loks endar Sigurður með því
að telja kjötverðlagsnefnd og
fjárpestina þyngstu plágur sauð-
fjáreigenda hér á landi. Eg er
ekki alveg viss um hvort það eru
aðrir en Sigurður, sem jafna
þessu saman. Sannanlega hefir
útborgað kjötverð til bænda ver-
ið hærra vegna starfs kjötverð-
lagsnefndar, það er árangurinn
af hennar starfi. Eg held að
bændur sem hafa misst vegna
pestarinnar finnist hún hafa
sýnt sér annan árangur. Og eg
hygg líka að Sigurður sjái hann.
Því þó hann hafi í sínum lands-
kunnu mosagreinum sýnt meiri
fyrirlitningu á bændastétt lands
ins, en velflestir sjálfstæðismenn
þá ætla ég þó ekki að fyrirlitn-
ingin á þeim gangi svo langt að
hann ekki sjái hvað þeim er
hagur og hvað ekki. Og það
reikningsglöggur er hann að
hann sér 5—15 aura mun á
kjötverðinu.
Eg hryggist af því, vegna Sig-
urðar sjálfs, ,að hann skuli verða
vís að því að segja ósatt þegar
hann telur sig vera að fræða
aðra. En ég gleðst yfir þessu
vegna framgangs málefnanna,
sem Sigurður á að berjast fyrir.
Dæmin gegn um aldirnar hafa
alltaf sýnt að þeir menn missa
traust, sem ekki geta sagt satt
frá, og það þykir mér gott, vegna
málefnanna, að Sigurður missir
traust og hefir engin áhrif með
skrifum sínum. Það er raunar
langt síðan hann missti það
hjá bændunum og sveitafólkinu,
en hann missir það líka hjá hin-
um, og er það vel farið. Ef til
vill auðnast honum þar á eftir
að lifa það lengi, að hann geti
bætt ráð sitt áður en vistaskipt-
in koma.
28. ágúst 1938.
Frá vesturferð
Jónasar Jónssonar
Jónas Jónsson ferðast nú
um byggðir íslendinga vest-
an hafs og er hvarvetna
fagnað hið bezta og verður
Vesturheimsblöðunum ís-
lenzku ekki um annað tíð-
ræddara en heimsókn hans
og dvöl þar vestra. Ensk
blöð, þar á meðal stórblaðið
Winnipeg Tribune- hafa og
flutt greinar um vesturför
hans.
28. júlí efndi John Queen,
borgarstjóri í Winnipeg til veizlu
í vinsemdarskyni og virðingar
við hinn góða gest. Sátu þetta
hóf flestir bæjarráðsmenn í
Winnipeg, ásamt nokkurum ís-
lendingum. Er borgarstjórinn í
Winnipeg allkunnur íslands-
vinur.
Þenna sama dag veitti Jónas
Jónsson móttöku á heimili Rögn
valdar Péturssonar þeim íslend-
ingum, sem fýstu að færa honum
kveðju sína, en eigi höfðu hitt
hann áður. Komu um 300 manns
í heimsókn til hans frá kl. 4—6
og 7—9 þenna dag.
Á íslendingadeginum á Hnaus-
um í norðanverðu Nýja íslandi
30. júlí, flutti hann ávarp til há-
tíðargestanna, sem alls voru um
2000 manns og fleiri heldur en
nokkurru sinni áður. Ræddi
hann þar mjög um andlegt sam-
band íslendinga vestan hafs og
austan.
Á íslendingadeginum að Gimli,
sem sóttur var af hátt á fjórða
þúsund íslendingum víðsvegar
að, frá Winnipeg, úr byggðum
Nýja íslands og sunnan úr
Bandaríkjum. Þar flutti Jónas
Jónsson hugðnæma kveðju frá
löndunum austan hafs.
Á þessari hátíð færði A. S.
Bardal, fyrrum stórtemplar í
Manitoba, Jónasi hring góðan
að gjöf sem vott þakklætis og
viðurkenningar frá templurum
þar vestra fyrir frammistöðu
hans árið 1930, er tekið var fyrir
vínsölu alla meðan þúsund ára
Hitun Reykjavíkur
Eftir Sigurð Jónasson
i.
Jarðbóranir við þvottalaug-
arnar voru hafnar 25. júní 1928
og var síðari hluta þess árs
komin viðbót af heitu vatni,
sem nam 13 lítrum á sekúndu.
Samkvæmt skýrslu í Tímariti
verkfræðingafélagsins, var heita
vatnið orðið 23 1. á sek-
úndu. Samkvæmt áætlun Ben.
Gröndals verkfræðings í sama
riti 1929, mátti búast við að
vatnsmagnið, sem fengizt með
borunum þar yrði 40 1. á sek. í
„Frumáætlun um hitaveitu fyr-
ir Reykjavík", eftir B. Gr.
(Tímar. V. F. í. 1929), reiknar
hann út, að slík hitaveita (40 1.)
muni gefa í brúttótekjur 188
þús. krónur á ári, sé miðað við
hitun í allt að 20° frosti.
Ef hitinn væri miðaður við
aðeins 10° frost, en kynt í auka-
kötlum það sem á vantaði, á-
ætlaði B. Gr. að brúttótekjur
Reykjavíkurbæjar af hitaveit-
unni frá þvottalaugunum
myndi verða kr. 252.000,00 á ári.
í báðum tilfellum miðaði hann
við 40 króna verð á kolasmá-
lest. Síðan er hitaveitu þessari
komið í framkvæmd. Einhvern-
veginn mun það nú hafa atvik-
ast þannig að ekki varð eins
mikið úr heita vatninu þarna
eins og við hafði verið búizt.
Ekki hefir stjórnarvöldum bæj-
arins þótt hlýða að skýra frá
því af hvaða orsökum vatnið
varð minna í reyndinni. Var það
vegna þess að borinn sem unn-
ið var með var gamall garmur
(„gullborinn‘“ svonefndi), sem
meirihluti bæjarstjórnar réði að
keyptur var af nokkrum íhalds-
mönnum, hér í Reykjavík fyrir
hátt verð? Borinn hefði annars
verið þeim lítils virði.
Eða var almenningi sagt að
meira vatnið hefði fengizt eða
von væri á meira vatni en raun-
verulega fékkst, eða líklega mátti
vonast eftir að fengist, vegna
þess, að meiri hluti bæjarstjórn-
ar beitti þá öllum ráðum, til þess
að berjast á móti virkjun Sogs-
ins? Við þessum spurningum
| væri fróðlegt að fá svör.
Eitt er víst og það er, að sé
önnur 25 lítra dælan látin ganga
af fullum krafti, þá tæmist heita
vatnið og dælan stöðvast. Á
sumrin er sagt að 15 lítra dælan
sé ein höfð í gangi, en önnur
25 lítra dælan á veturna og muni
hún í mesta lagi komast upp í
17 lítra á sekúndu. Þó að ekkert
væri nú annað að gert en aö
bora með nothæfum bor 1 eða
2 holur við þvottalaugarnar
gætu vel fengist 8—10 lítrar í
viðbót þannig að önnur 25 lítra
dælan fengi nóg vatn og myndi
þannig vera hægt að auka upp-
hitunarmöguleika þvottalauga-
veitunnar um fimmtíu prósent.
Meirihlutinn í bæjarstjórn felldi
tillögu frá mér um þetta á síð-
asta bæjarstjórnarfundi.
Vatnið úr þvottalaugunum
mun vera ca. 90° heitt þegar það
kemur til bæjarins. Hver lítri af
því er þessvegna miklu verð-
mætari en vatnið frá Reykjum,
sem gert er ráð fyrir að verði að-
eins 80 gráðu heitt er það kemur
í bæinn.
Það er því einkar fróðlegt að
gera sér grein fyrir því hverjar
verða brúttótekjur af seldum
litra frá þvottalaugaveitunni.
Göngum út frá því að fluttir séu
að meðaltali 16 lítrar af heitu
vatni á sekúndu til bæjarins allt
árið. Samkvæmt reikningum
Reykjavíkurbæjar fyrir árið
1936 voru hitaveitugjöldin kr.
45069,24. Vera kann, að þau hafi
vaxið síðan en það getur varla
numið stórri upphæð. Brúttó-
tekjur fyrir hvern sekúndulítra
af heitu vatni sem fluttur er
frá Þvottalaugunum til bæjar-
ins verða þannig kr. 2816,83 á
ári. Skal síðar gerður saman-
burður á þessu verði og brúttó-
tekjum þeim, sem hægt er að
fá af hitaveitu frá Reykjum.
II.
Fljótlega eftir að Jón Þorláks-
son varð borgarstjóri festi
Reykjavík kaup á vatnsréttind-
um Reykjatorfunnar í Mosfells-.
sveit að undanskildum 7 lítrum.
Kaupverðið var 150 þús. krónur.
Var síðan farið að bora með
sama borgarminum, en síðar var
keyptur stærri bor frá Þýzka-
landi.
Allur undirbúningur þessa
máls var næsta ófullkominn.
Rannsóknir, sem þurft hefði að
gera, voru vanræktar. Ekki datt
neinum ráðamanna bæjarins í
hug að leita aðstoðar erlendra
sérfræðifirma um boranirnar.
Það virðist þó hafa legið nærri
að fengin hefðu verið til að
framkvæma verkið erlend firmu
sem höfðu mikla reynslu og
tekniska þekkingu á borunum.
Boranirnar hafa líka farið meira
og minna í handaskolum. T. d.
er sagt að ein holan hafi verið
boruð á ská svo að það var fyrst
eftir nærri ár að borinn stöðv-
aðist alveg í holunni svo hætta
þurfti við hana. Til þess að
breiða yfir klaufaskapinn var
það svo látið klingja, að öll
vandræðin stöfuðu af því að
gjaldeyrisnefnd hefði ekki vilj-
að leyfa bænum að panta sænsk-
an bor, sem Valgeir Björnsson
bæjarverkfræðingur vildi láta
kaupa. Hver hefir svo árangur-
inn orðið af borununum? í
skýrslu bæjarverkfræðinganna
sem kom út í árslok 1937 er
skýrt frá að 125 lítrar hafi þá
komið upp um borholurnar.
Jafnframt er sagt að 40 lítrar
komi upp úr gömlu uppsprett-
unum.
Um gömlu uppspretturnar er
það að segja, að sumt af þeim er
niðri í ánni og virðist mörgum
ósennilegt að auðvelt verði að
hagnýta þær fyrir hitaveituna.
Allt um það byggja verkfræð-
ingar (og Nordenson eftir frá-
sögn þeirra) áætlunina á 168
lítra vatnsmagni. Er í þessu efni
teflt á mjög tæpt vað og litlir
lærdómar dregnir af minnkun
vatnsins í Þvottalaugunum, þeg-
ar til kom að fara átti að dæla
því stöðugt. Að vísu mun lítils-
háttar hafa bæzt við síðan af
vatni úr nýjum borholum, en svo
valt er að treysta vatni sem kem-
ur upp um nýjar holur að nefna
má sem dæmi eina holu, sem ný-
lega var talið að komið hefðu
upp úr 12—13 lítrar. Við það
tæmdist úr annari holu 6 lítrar
og enn annari 2 lítrar, svo gróð-
inn varð aðeins 4—5 lítrar. Það
getur hinsvegar vel skeð — og
er vissulega vonandi — að mikið
meira vatn fáist við boranir á
Reykjum. Hinsvegar segi ég það
hiklaust, að það er algerlega ó-
forsvaranlegt að byrja á bygg-
ingu hitaveitu frá Reykjum,
meðan engin vissa er fengin
fyrir nægu heitu vatni í þann
hluta hennar, sem byggja skal.
Og það er jafn óforsvaranleg
ráöstöfun, ef það er satt, sem
mér er sagt, að bæjarsjóður sé
þegar farinn að verja 60 þús-
und krónum til jarðvinnu í
Reykjavík, sem fyrstu byrjun á
lagningu hitakerfisins um bæ-
inn. Slíkt gera ekki nema ráð-
lausir menn. Hvað er undirbún-
ingur þessarar hitaveitu svo bú-
inn að kosta Reykjavik? Um 700
þús. krónur kvað hann vera bú-
inn að kosta að vatnsréttind-