Tíminn - 11.07.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu I D.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavik, þriðjudagiim 11. jiilí 1939
79. blað
Sala innílutningsdeíldar S. I. S. nam
10.4 millj. kr. síðastliðið ár
Gjaldeyrisörðugleikar drógu stórum úr
verzlun kaupiélaganna
Úr skýrslu Aðalsteins Kristínssonar Sram-
kvæmdastjóra á aðalSundi S. 1. S.
Á aðalfundi S.Í.S. í Reyk-
holti gaf Aðalsteinn Krist-
insson framkvæmdastjóri
ítarlegt yfirlit um störf inn-
flutningsnefndarinnar á sl.
ári. Fer hér á eftir stuttur
útdráttur úr þessu erindi
hans.
Öll sala innflutningsdeildar
S. í. S. á síðastl. ári nam 10.446
þús. kr. eða 791 þús. kr minna
en 1937. Stafar þessi lækkun að-
allega af lægra verðlagi, en
gj aldeyrisörðugleikarnir áttu
einnig nokkurn þátt í henni.
Geta má þess, að sala innflutn-
ingsdeildarinnar hefir aldrei
orðið hærri en 1937.
Innflutningsdeildin keypti
vö'rur af einkasölum ríkisins fyr-
ir 373 þús. kr., Olíuverzlun ís-
lands fyrir 629 þús. kr., frá kaffi-
bætisverksmiðjunni Freyju og
Sápuverksmiðjunni Sjöfn (sem
eru sameign S. í. S. og K. E. A.)
fyrir 304 þús. kr„ innlendum
iðnaðarfyrirtækjum fyrir 493
þús. kr. og heildsölum í Reykja-
vík fyrir 184 þús. kr. Aðrar vörur,
sem hún seldi, keypti hún beint
frá útlöndum.
Frá Þýzkalandi og Ítalíu
keypti innflutningsdeildin mest-
an hluta af vefnaðarvörum, bús-
áhöldum o. fl. Margt af þeim
vörum, sem voru keyptar þaðan,
var æskilegra að kaupa annars-
staðar, en vegna viðskiptasamn-
inga íslands við þessi lönd, varð
að kaupa þær þar.
VERÐLAGIÐ.
Vöruverð var yfirleitt allmiklu
lægra 1938 en árið áður og stafar
lækkun á heildarsölu innflutn-
ingsdeildarinnar að verulegu
leyti af því, eins og áður er sagt.
Meðalverð nokkurra helztu mat-
vörutegunda 1937 og 1938 varð
sem hér segir (innkaupsverð):
Aðalsteinn Kristinsson.
vörutegundir ódýrari nú en þær
voru 1937.
G JALDEYRIS -
ÖRÐUGLEIKARNIR.
í skýrslu sinni lét fram-
kvæmdastjórinn m. a. svo um
mælt í sambandi við innflutn-
ingshöftin:
— Þótt segja megi að rekstrar-
niðurstaða S. í. S. og kaupfélag-
anna hafi orðið sæmileg á árinu,
er ekki því að neita, að margir
og miklir erfðleikar hafa orðið
þess valdandi að innflutningur-
inn hefir ekki farið eins vel úr
hendi og æskilegt hefði verið.
Þessir erfiðleikar áttu flestir
rætur sínar að rekja til gjaldeyr-
iserfiðleikana og að nokkru leyti
til striðsundirbúnings stórþjóð-
anna.
Það kom t. d. ekki sjaldan fyr-
ír, að kaupfélögin vantaði —
stundum í lengri tíma — hinar
nauðsynlegustu vörur sökum
þess, að innflutningsleyfi voru
ekki fyrir hendi til þess að hægt
væri að panta þær með nauðsyn-
legum fyrirvara. Verður stund-
um tilfinnanlegur dráttur hjá
gjaldeyrisnefndinni á úthlutun
leyfa, sem vafalaust stafar oft-
ast af eðlilegum ástæðum, þar
sem hún þarf að afla sér ýmissa
upplýsinga áður en hún getur
Rúgmjöl pr. 100 kg. 21.88 16.87 22.9%
Hveiti pr. 280 lbs. 39.11 20.37 22.35%
Hafragrjón pr.SOkg. 13.91 13.48 3%
Hrísgrjón pr. cwt. 10.87 10.89
Kaffi pr. cwt. 55.51 32.67 41.2%
Molasykur pr. cwt. 10.84 10.22 5.7%
Strausykur pr. cwt. 7.93 7.59 4.3%
Verðlag á erlendum vörum
hefir verið nokkuð svipað fyrri-
hluta yfirstandandi árs og það
var síðari hluta ársins 1938. Af-
leiðing þess er sú, að þrátt fyrir
gengislækkunina eru fjölmargar
AdalSundurKaup
fél. Króksfjarðar
Aðalfundur Kaupfélags Króks-
fjarðar var haldinn snemma í
seinasta mánuði.
Verzlunarvelta félagsins á síð
astl. ári var 218.360 kr. Stofn
sjóður hafði aukizt á árinu um
2500 kr. og var í árslok 35.836 kr.
Varasjóður hafði aukizt á árinu
um 7000 kr. og var í árslok 23.900
krónur.
Tekjuafgangur, sem greiddur
var félagsmönnum, varð 13% af
skuldlausri úttekt, þar af fara
3% í stofnsjóð, en 10% falla til
útborgunar á þessu ári.
Á fundinum bættust við 15 ný-
ir félagsmenn.
ákveðið úthlutina. Er þetta til
dæmis sérstaklega bagalegt 1
viðskiptum við Ítalíu og Þýzka-
land, því margar vörur þarf að
panta þar með alllöngum af-
greiðslufresti. En S. í. S. hefir
ekki viljað fara inn á þá braut
eins og sumir kaupmenn.að gera
pantanir út á væntanlegt inn-
flutningsleyfi, þvi bæði getur
hent, að það fáist ekki eða er-
lendi seljandinn verði fyrir
greiðsludrætti, sem er skaðlegur
fyrir álit landsins. — Það kem-
ur líka stundum fyrir, að erlend
firmu taka sér lengri afgreiðslu-
frest en þau hafa upphaflega
lofað.
Hitt var og algengt á árinu,
að vegna ónógra innflutnings-
leyfa, varð að draga mikið úr
pöntunum félagana, og jafnvel
þótt um bráðnauðsynlegar vörur
væri að ræða t. d. byggingarvör-
ur, búsáhöld, skófatnað o. fl. þau
félög, sem fyrir þessu hafa orðið,
hafa vitanlega hlotið mikil ó-
þægindi viö það að fá jafnvel
ekki nema helming þeirra vara,
sem pantaðar voru.
Árið 1937 mátti heita að félög-
in byggju ekki við verulegan
skort,sökum takmörkunar á inn-
flutningi vefnaðarvara, en þetta
var stórum verra á síðastl. ári.
Er óhætt að fullyrða, að mörg
af félögunum hafa misst
veruleg viðskipti, vegna
skorts á vefnaðarvörum. í
þessu sambandi má til dæmis
geta þess að eitt félagið keypti
af heildsölum í Reykjavík vefn-
aðarvörur fyrir rúmlega þá upp-
hæð, sem það fékk vefnaðarvör-
ur fyrir hjá S. í. S. Fékk þó þetta
félag vefnaðarvörur hjá S. í. S.
hlutfallslega á móts við önnur
félög. Mætti sennilega tilgreina
fleiri dæmi þessu lík.
Við samvinnumenn teljum að
réttlátt sé, að úthluta kaupfé-
lögum innflutningsleyfum eftir
ir félagsmannatölu. Frjálsræði
neytendanna til að ráða við-
skiptum sínurn verði ekki að
fullu tryggt, nema farið sé eftir
þeirri reglu. Sé athugað, hvernig
innflutningur skiptist milli
kaupfélaga og kaupmanna á
þeim vörum, sem heita má að
hafi verið fluttar inn nær hindr-
unarlaust eins og kornvörur, sést
gleggst að þessi krafa er ekki
óréttlát.
Með þessari kröfu erum við
samvinnumenn ekki að heimta
(Framh. á 4. síöu)
Japanskt herlið á götu í Tientsin.
Deilan i Tientsin
Danzigdeilan hefir orðið þess
valdandi að átök Breta og Jap-
ana í Tientsin hafa vakið minni
athygli en ella. Þessi mál eru
þó í nánu sambandi hvort við
annað. Japanir myndu áreiðan-
lega ekki treystast til að beita
Breta jafnmiklum yfirgangi, ef
þeir gerðu sér ekki vonir um, að
Bretar vildu komast í lengstu
lög hjá alvarlegum deilum í
Austurálfu, sökum hins viösjár-
verða ástands í Evrópu.
Tientsindeilan hófst um miðj -
an júnímánuð. Japönsk yfirvöld
þar hófu hana með því, að banna
alla aðflutninga til forréttinda-
svæðis Breta í borginni. Ákvörð-
un þessa réttlættu þau með
þeirri forsendu, að Bretar hefðu
ekki viljað framselja fjóra Kín-
verja, sem hefðu leitað sér hælis
á forréttindasvæðinu. Létu þau
í fyrstu í veðri vaka, að allt væri
klappað og klárt, ef þessir menn
yrðu framseldir. Bretar vildu
hinsvegar ekki verða við þeim
óskum, þar sem þeir töldu slíkt
brot á alþjóðalögum, því engar
sannanir lágu fyrir um sekt
Kínver j anna.
Brátt fór að bera á því, að
Japanir ætluðu sér að gera víð-
tækari kröfu en um framsal
Kínverjanna fjögra. Jafnframt
hertu þeir á aðflutningsbann-
inu og sýndu Englendingum, sem
ferðuðust milli forréttindasvæð-
isins og kínverska borgarhlut-
ans, margvíslegar móðganir,
flettu þá klæðum við tollskoð-
unina, börðu þá o. s. frv. Jap-
önsk blöð létu í ljós, að sættir
gætu ekki názt, nema Bretar
lofuðu að styðja fjárhagslegar
ráðstafanir Japana i Norður-
A. KROSSGÖTUM
Verzlunarjöfnuðurinn. -
Flokkshátíðin á Hallormsstað. -
próf. — Svíþjóðarför Ármanns.
Síldveiðin. -
— Gullleitin
kosning.
Drápuhlíðarfjalli.
— Gott
Prests-
Framsóknarmenn á Austurlandi
héldu flokkshátíð í Atlavík í Hallorms-
staðaskógi síðastl. sunnudag. Sóttu há-
tíðina rúmlega þúsund manns. Hófst
hún um kl. 2 e. h. með ræðu, sem Páll
Hermannsson alþm. flutti. Þá talaði
Eysteinn Jónsson viðskiptamálaráð-
herra og Sigurður Baldvinsson póst-
meistari, sem einnig las upp kvæði.
Síðan var gefið nokkurt hlé. Að því
loknu fluttu ræður Gunnar Gunnars-
son skáld og Sigurður Thorlacius
skólastjóri. Lúðrasveit Reykjavíkur
hafði verið fengin á hátíðina og lék
hún öðru hverju. Um kvöldið hófst
dans í tjaldi, sem rúmar um þúsund
manns, og var dansað þangað til kl. 4
aðfaranótt mánudagsins. Hátíðin fór
hið bezta fram. Veður var gott fyrri
hluta dagsins, en nokkur rigning, þeg-
ar á leið.
t t f
Síðastl. laugardag var allur bræðslu-
síldaraflinn orðinn 69.264 hl. í fyrra
var hann á sama tíma 127.527 hl. og
1937 425.505 hl. Nú um helgina hefir
aflast mjög vel og var síldaraflinn í
gærkveldi orðinn meiri en á sama tíma
í fyrra. Hafði hann- aukist þetta mikið
á tveimur dögum. Mikil síld er nú fyrir
öllu Norðurlandi og hefir verið gott
veiðiveður seinustu dagana.
Samkvæmt bráðabirgðatölum Hag-
stofunnar hefir innflutningur fyrstu
sex mánuði ársins numið 30.155 þús. kr,
en útflutningurinn 19.237 þús. kr. Er
verzlunarjöfnuðurinn því óhagstæður
um 10.918 þús. kr. Á sama tíma í fyrra
var innflutningurinn 26.624 þús. kr., og
útflutningurinn 18.426 þús. kr. Verzlun-
arjöfnuðurinn hefir því verið óhag-
stæður í fyrra um 8.2 millj. kr. eða
nokkru minna en nú.
Zóphónías Pálsson, sonur Páls
Zóphóníassonar alþm., hefir lokið prófi
í landbúnaðarverkfræði við landbúnað-
arháskólann í Khöfn. Hlaut hann
hæstu einkunn af þeim, sem tóku
próf nú. Zóphónías er fyrsti íslend-
ingurinn, sem tekið hefir próf í þess-
ari fræðigrein.
r r r
Fimleikaflokkar Ármanns, 17 stúlkur
og 13 karlmenn, fara utan næstkom
andi fimmtudag á hið mikla fimleika-
mót, sem haldiö verður í Stokkhólmi
siðari hluta mánaðarins. í mótinu taka
alls þátt um 7000 íþróttamenn frá 30—
40 löndum. Fimleikaflokkar Ármanns
höfðu kveðjusýningu á íþróttavellinum
í gær. Var margt áhorfenda og létu
þeir mikla hrifningu í ljósi. Má vænta
þess, að flokkarnir geti sér gott orð í
utanförinni. Með flokkunum fara Jón
Þorsteinsson íþróttakennari, sem hefir
æft þá, Jens Guðbjörnsson, formaður
Ármanns, Sigurjón Pétursson og
nokkrir fleiri. Alls verða í förinni 37
manns.
Magnús Magnússon skipstjóri frá
Boston hefir lokið gullleitarrannsókn-
um sínum í Drápuhlíðarfjalli að sinni.
Hann kom með bor með sér að vestan
til að bora í fjallið. Lét hann bora á
tveimur stöðum og reyndist vera svip-
að efni 1 fjallinu að innan eins og að
utan. Hann vill ekki láta neitt uppi um
árangur rannsóknanna, en tekur með
sér sýnishorn vestur til Ameríku, þar
sem frekari rannsókn fer fram.
r r r
Hinn 4. júní fór fram prestskosning
í Staðastaðaprestakalli í Snæfellsness-
prófastsdæmi. Síra Guðmundur Helga-
son, settur sóknarprestur í prestakall-
inu var einn í kjöri og kosinn lög-
rnætri kosningu. Af 236 atkvæðisbærum
mönnum greiddu 124 atkvæði; af þeim
voru tveii' seðlar aúðir.
Kína, hættu öllum stuðningi við
Chiang Kai Shek og tækju upp
samvinnu við Japani.
Annars virðist það hafa komið
greinilega fram, að afstaða rík-
isstjórnarinnar og hersins er
ekki hin sama í málinu. Stjórn-
in hefir Jðulega lýst yfir því, að
hér sé aðeins um staðbundna
deilu að ræða, en ekki neinn
sérstakan þátt i fyrirhugaðri
alhliða sókn gegn hagsmunum
Breta í Japan. Það sé síður en
svo, að neitt slíkt vaki fyrir
stjórninni, hún sé fús til að við-
urkenna réttindi Breta, ef þeir
vilji hafa samvinnu við Japani.
Herforingjarnir og blöð þeirra
eru hinsvegar ekkert myrk í máli
um það, að fyrir hernum vaki
að hrekja Breta endanlega burt
úr Kína og sé þetta upphaf
þeirrar baráttu.
Enn sem komið er verður því
engu spáð um það. hver endalok
þessi deila kann að hafa. Jap-
anska stjórnin hefir lofað Bret-
um að láta fara fram samninga-
umleitanir um málið, en þær eru
enn ekki byrjaðar. Aðflutnings-
bannið heldur áfram, aðeins er
leyft að flytja matvæli handa í-
búum inn á forréttindasvæðið,
Hvernig málið leygist, fer mikið
eftir því, hvort sjónarmið jap-
anska hersins eða stjórnarinnar
sigrar.
Frá sjónarmiði stjórnarinnar
er samkomulag við Breta æski-
legt. Ef Bretar byrjuðu við-
skiptastríð við Japani yrði verzl-
un þeirra fyrir slíku áfalli, að
upp í það skarð yrði ekki fyllt.
Jafnframt gætu Bretar vænzt
stuðnings Frakka og Banda-
ríkjamanna, enda þótt þessar
þjóðir hafi minni hagsmuna
að gæta í Kina. Það sem jap-
anska stjórnin'vill hindra, er að
gengið verði svo á hagsmuni
Breta í Kína, að þeir grípi til
slikra ráðstafana.
Sjónarmið hersins mótast
hinsvegar af því, að honum hef-
ir gengið erfiðlega í Kína að
undanförnu. Hann hefir ekki
unnið neina teljandi sigra. Hann
þarf að gera eitthvað, sem sýnir
mátt hans. Með því að skeyta
skapi sínu á Bretum, getur hann
sýnt Kínverjum, hversu voldug-
ur hann er. Hann er einnig mjög
fjandsamlegur Bretum, því þeir
eru sú erlenda þjóðin, ásamt
Rússum, er mestan stuðning
hefir veitt Chiang Kai Chek.
Það er einnig víst, að ítalir og
Þjóðverjar espa hann eftir
megni gegn Bretum, í þeirri von
að Bretar vilji síður berjast í
Evrópu, ef þeir eiga í erjum við
Japani. Tengsli japanska hers-
ins við öxulríkin svokölluðu (ít
alíu og Þýzkaland) eru miklu
nánari en tengslin milli þeirra
og japönsku stjórnarinnar. Her-
inn vill t. d. hernaðarbandalag
við öxulríkin, en stjórnin ekki.
Brezka stjórnin hefir farið þá
leið, að taka þessum málum með
ró. Eins og málum er nú komið,
mun hún tæpast beita vopnum
gegn Japönum, nema í ítrustu
neyð, sökum þess að hún vill
hafa allan liðstyrk sinn í Evrópu.
En hún hefir eigi að síður sterk
vopn gegn Japönum og það eru
(Framh. á 4. síöu)
Á víðavangi
Sven Ingvar prófessor í geð-
sjúkdómum við háskólann í
Lundi hefir verið hér undanfarið
á vegum Læknafélags . íslands
og flutt erindi á aðalfundi þess.
— Sven Ingvar er með þekkt-
ustu vísindamönnum í fræði-
grein sinni, en hefir auk þess
lagt stund á fleiri þætti lækna-
vísindanna. Hefir Læknafélagi
íslands, sem venjulega fær
hingað erlenda vísindamenn á
aðalfundi sína, heppnazt valið
vel að þessu sinni.
* * *
Síðastl. sunnudagskvöld flutti
Magnús Pétursson bæjarlæknir
útvarpserindi, sem próf. Sven
Ingvar hafði samið. Fjallaði það
um fæðu úr dýraríkinu. í erind-
inu sagði hann m. a., að margra
ára starf hans sem læknis, hefði
sannfært hann um, að læknar
ættu að leggja aukna áherzlu á
að fræða um mataræðið. Læknar
viðurkenndu nú fæðu úr dýra-
ríkinu meira en nokkru sinni fyr
og af manneldisfræðingum væri
mjólk, kjöt og fiskur viður-
kenndar hollustu fæðutegund-
irnar, bæði til vaxtar og viðhalds
líkamanum og til varnar gegn
sjúkdómum. Hinsvegar væri ein-
hliða jurtaát hið mesta hættu-
spil. Ef ná ætti nægum hitaein-
ingum með jurtaáti, þyrftu
menn að borða svo mikið, að það
ofreyndi meltingarfærin. Rakti
hann með mörgum dæmum og
vísindalegum niðurstöðum holl-
ustu kjöts, mjólkur og fiskjar.
M. a. gat hann þess, að mjólkur-
gjafir í barnaskólum hefðu leitt
í ljós, að mjólkurneyzlan hefði
örvandi áhrif á vöxt barnanna.
* * *
í erindi sínu vék próf. Sven
Ingvar sérstaklega að kjötátinu.
Það hefði verið rnjög umdeilt
áður. Ýms dýr hefðu verið talin
óhrein. Þetta hefði stafað af
ýmsri hjátrú og hindurvitnum,
eins og trúnni um ferðalag sáln-
anna o. s. frv. Talsvert eimdi
eftir af þessari hjátrú enn og
sumir læknar væru hvergi nærri
lausir við hana. Það væri al-
gengt, að fólk, sem kæmi til
læknis, spyrði hvort það mætti
borða kjöt, og væri svarið já-
kvætt, endurtæki það oft spurn-
inguna. Prófessorinn nefndi síð-
an ýmsa sjúkdóma, sem talið
hefði verið að ykust við kjötát,
og sýndi síðan fram á, að niður-
staða vísindanna hefði sýnt að
þessi kenning væri hin mesta
bábilja. M. a. nefndi hann ýmsar
tegundir af taugaveiklun, háan
blóðþrýsting, væga nýrnaveiki
o. s. frv.
* * *
í stuttu máli sagt, var þetta
erindi hins fræga vísindamanns
mjög í ósamræmi við kenningar
sumra minniháttar lækna hér
heima um appelsínuát. Það var
öflug hvatning til þjóðarinnar
um aukna notkun á sínum gömlu
og góðu fæðutegundum. Lækna-
félagið á þakkir skilið fyrir komu
hans hingað og vonandi hefir
hann vakið skilning og áhuga
íslenzkra lækna fyrir þessum
mikilsverðu málum.
* * *
Eggert Claessen og Jón Ás-
björnsson hafa sem stjórnendur
Eimskipafélagsins gefið einskon-
ar vottorð í Vísi og Mbl., sem á
að sanna þau ósannindi Morgun-
blaðsins, að Eimskipafélags-
stjórnin hafi ráðizt í byggingu
tekjuhallaskipsins, vegna loforðs
fyrrv. ríkisstjórnar. Skúli Guð-
mundsson hrekur þetta rækilega
á öðrum stað í blaðinu. En í
stuttu máli er þessi saga þannig:
Eimskipafélagsstjórnin fær í nó-
vember sl. loforð fyrir stuðningi
ríkisstjórnarinnar við nýtt skip,
ef vissum skilyrðum er fullnægt.
Stjórn Eimskipafélagsins gerir
ekkert til að sýna ríkisstjórninni
að hún hafi eða geti fullnægt
skilyrðunum. Atvinnumálaráð-
herra ritar því félaginu bréf í
apríl síðastl. þar sem skýrt er
tekið fram, að hún muni ekki
styðja byggingu farþegaskips, en
(Framh. á 4. siðu)