Tíminn - 25.11.1939, Blaðsíða 3

Tíminn - 25.11.1939, Blaðsíða 3
137. blað TtMlTOlV, laagardagiim 25. nó\. 1939 547 Matvöruverzlanír í Reykjavík Akureyrar-ostarnír alpekktu, sem alltaf haSa selst mest hér í bænum Sást nú með heildsöluverðf. Tilkynning:! Kaupmenn! Kaupfélög! Verzlunarfélagið ELDING, Reykjavík, hefir opnað skrifstofu í Ameríku, sem annast innkaup á allskonar vörum þaðan og sölu íslenzkra afurða þar. Fyrirspurnum á íslenzku eða ensku verður svarað um hæl. Utanáskrift félagsins í New York er ELDING TRADING COMPANY, 79 Wall Street, New York City, símnefni ELDHAKA Newyork, en í Reykja- vík á Laufásveg 7, sími 4286, símnefni ELDHAKA Reykjavík. Hannes Kjartansson, sem veitir skrifstofunni hér forstöðu, er til viðtals daglega kl. 13. Virðingarfyllst, Malldór Kjartansson. Auglýiing itm liuiidaliremsuii. Hundahreinsun fer fram hjá hreinsunar- manni, Guðmundi GuSmundssyni, Rauðarár- stíð 13, n.k. mánudag 27. nóv., og ber öllum hundaeigendum í umdæminu að skila hund- um sínum þangað fyrir hádegi þann dag að viðlagðri ábyrgð samkvæmt lögum. Rétt er að láta hundana svelta í sólarhring áður en þeir eru færðir til hreinsunar. Heilbrigfðisnefndin. Jörðin Bær í Hrútafírði er laus til ábúðar í næstkomandi fardögum 1940. — Komið getur til mála að byggðir verði % eða % hlutar jarðarinnar, ef þess er óskað. — Jörðinni fylgir bæði selveiði og æðarvarp. Allar upplýsingar um jörðina og ábúðarskilmála, gef ég undirrituð eigandi hennar og þeir er ég vísa til. Laugarnesi 23. nóv. 1939. Sími 2068. Helga Finnsdóttir. LEIKFÉLAGREYKJAVÍKUR Tvær sýningar á morgun: B Æ K V R Hulda: Dalafólk II., 345 bls. Rv. 1939. HaustiÖ 1936 kom fyrri hluti þessa sagnabálks út, álíka stórt bindi, og er þetta þvi allmikið verk orðið, og langstærsta sögu- rit höfundar. Þessu bindi er skipt í þrjá höfuðkafla, en sam- eiginleg fyrir sögu þeirra allra og undirtitill bindisins er: Kyn- slóðir koma. í fyrra bindinu vildi höf lýsa rótföstu, íslenzku sveitalífi, eins og bezt gerðist fyrir og um síð- ustu aldamót. Hér er frásögn- inni haldið áfram, fram á vora daga og víst lengur þó. Frásögn- in er eins og áður létt og þægi- leg, vandað mál og fagurt. Þó eru nokkur lýti að því, að mið- ur hefir verið vandað til próf- arkalesturs en skyldi, svo sem kalla má að nú tíðkist mjög í bókagerð hér á landi og stafar sennilega meðfram af því, að prentsmiðj urnar kappkosta að koma meiru í verk en þeim er hollt, ef á handbragðið er litið. Hér er upp brugðið fögrum myndum, ekki .mjög skarpir drættir víðast, en mildir og hag- lega dregnir af hversdagslegri alúð og smekkvísi. Þráður frá- sagnarinnar er helzti veikur til þess að þetta megi sögu kalla í venjulegum skilningi, fremur safn af myndum, sem raðast upp kringum heimilin tvö, sem atburðirnir snúast helzt um, Klausturdal og Hvamm, höfuð- bólið og kirkjusetrið, ísól hús- freyju og tengdaföður hennar, séra Stefán. Þó er þetta meira í orði kveðnu, því að vandi er að segja, hverjar sé helztu sögu- persónurnar. Nærri liggur, að hver þáttur eigi sínar sérstöku söguhetjur og þær eru margar, fjöldamargar, allskonar fólk, bændur og búalið og verkafólk, ungt og gamalt — og harla margvíslegt lið. En öllu er því lýst með alúð og umhyggð, nema helzt bruggurum og kom- múnistum, og lái það hver sem vill. Með fyrra þætti sögunnar hefir skáldkonan reist minnis- varða hinni gömlu íslenzku sveitamenningu: Tryggðinni við ættleifðina, sveitina, landið, staðfestunni, trúmennskunni í verki og orði hjá húsbændum og hjúum, æðri sem lægri; ör- ygginu í skjóli fastgróinna fornra hátta, þar sem enginn, hversu fáráður sem er, þarf að kvíða því að verða utanveltu, lenda á flugstigum, meðan hann heldur þennan trúnað sjálfur. í síðara hluta sögunnar er því lýst, er ný öld rennur upp yfir hið gamla bændaland. Gömlu bæirnir rísa úr rústum, akvegir tengja hina strálu efnisval, en rithöfundargáfa hans og vald yfir málinu var með þeim hætti, að hugsandi menn í landinu vildu ógjarnan missa af ljóðum hans eða rit- gerðum. II. Burtförin að Möðruvöllum og kynnin þar og víðar um land við áhrifamenn innan og utan hér- aðs var mjög að skapi Guð- mundar Friðjónssonar og efldi þroska hans á margan hátt. Öll starfsemi hans á þessurn árum bar vott um fjör og bjartsýni. Þingeyingum var vel ljóst um þessar mundir, að þeir voru að fóstra upp í héraði sínu ein- kennilegt skáld og rithöfund. Það er erfitt að segja hvort Guðmundur Friðjónsson hefir á þessum árum viljað leggja land undir fót, og fara um lengri eða skemmri tíma burt úr átthögunum. Tækifærin til að lifa af rithöfundarstarfi á þeim árum voru mjög takmörk- uð, og það er ekki víst, að neinir nýir vegir hafi þá staðið opnir ungu og framsæknu sveita- skáldi. En svo mikið er víst, að Guðmundur Friðjónsson fór ekki úr Aðaldal. Hann giftist á- litlegri ungri stúlku úr sveitinni, og byrjaði búskap á nokkrum hluta af Sandi. Þau hjón hófu nú þann einyrkjabúskap, sem oft er vikið að í sögum og ljóðum Guðmundar Friðjónssonar. Það má telja þrekvirki af hjónunum á Sandi að byrja búskap efna- laus, en koma tólf börnum vel til manns, kaupa jörðina og húsa hana varanlega í nýjum stíl. byggð, rafljós glitra----æsk- an sækir nýja þekkingu, nýja tækni og hugsanir í skólann sinn á Varmalandi, og í henn- ar höndum grær upp ný öld, ný menning, á hinum gömul býl- um feðranna, í skjóli fornrar menningar sveitanna. Svona á þetta að vera — og svona fer þetta stundum og sums staðar. Misfellanna, misbrestanna gæt- ir hér svo sem ekki. Hinar brotnu, svörtu línur giptuleysis og upplausnar koma einhvern- veginn ekki fram í þessum fag- urdregnu myndum.Hvers vegna? Er þá nokkurt vit í að lýsa ís- lenzkri sveit, án þess að þar komi fram hreppaþras pólít- iskur argskapur, horfellir, fá- bjánar, hreppsómagar, jafnvel bruggmennska og kommún- ismi? Eða segja frá prestskosn- ingu, án þess að það verði nokkru sinni lýðum ljóst, hvor frambjóðandanna var íhalds- maður eða framsóknarmaður, auk heldur bolsi? Eins og ann- að skipti nokkru máli í prests- kosningu nú á dögum! Ekki svo að skilja, að ég sé að rekast í slíku, af því ég sakni svo hvers- dagslegs mannfagnaðar. Síður en svo. Ég bendi aðeins á þetta af því slíkt er óvenjulegt, því þeir eru langt um fleiri, sem þykjast sízt hafa efni á að hag- nýta ekki svo dásamleg sögu- efni og treysta sér prýðilega til að bæta upp það sem á frum- leikann skortir með því að ösla forina hóti dýpra en nokkur annar. Ég ætla, að þeir verði margir, sem hafa yndi af að lesa þessa bók, svo rík sem hún er af feg- urð og kærleika til alls lifandi. Því er hins vegar ekki að leyna, að söguformið lætur höf. miklu síður en ljóð, og gætir þess ekki sízt hér, í svo langri og um- fangsmikilli skáldsögu. Því skortir á að tekizt hafi að gera rambyggða heild úr verki þessu, fremur meira eða minna sam- stæða röð af þáttum og mynd- um. En hvað um það — eins og skáldið Fröding kveður: Sá jag málar, donna Bianka, ty det roar mig att mála sá. — — Ság pedanten, donna Bianka, att det roar mig at mála sá! Þorkell Jóhannesson. Chiang Kai Shek (Framh. af 2. síðu) ar og ódýrt vinnuafl skorti ekki. Chiang Kai Shek gleymdi því ekki, að hann átti hernum völd sín að þakka. Hann lagði því mikið kapp á, að fullkomna hann og naut aðallega til þess aðstoðar þýzkra sérfræðinga. Telja kunnugir, að árangurinn hafi orðið mikill í þeim efnum, enda þótt her Kínverja standi enn ekki her Japana á sporði. Alger friður ríkti þó ekki í Kína á þessum árum. Kom- Frá almennu sjónarmiði voru skilyrði Guðmundar Friðjóns- sonar til ritstarfa á Sandi nokk- urnveginn eins erfið og hægtvar. Hann var einyrki með stóran barnahóp á erfiðri votengjajörð í afskekktri sveit. Húsakynni þau, sem skáldið erfði frá for- eldrum sínum voru að vísu all- góð, en ekki miðuð við bók- menntastarf. Skáldið á Sandi hefir ritað mest af því, sem hann hefir ort og samið, í þröngri baðstofu, í nábýli við börn og vandafólk. En löngun hans til að lesa og rita var svo sterk, að hann lét engar tálm- anir hindra sig frá að vinna að hugðarmálum sínum. Þrír af snjöllustu ritstjórum landsins, þeirra sem upþi voru um siðustu aldamót, Valdimar Ásmundsson, Jón Ólafsson og Björn Jónsson, veittu fljótt eft- irtekt skáldgáfu og hinum sér- kennilegu stíleinkennum Guð- mundar Friðjónssonar og hvöttu hann til ritstarfa. Framan af ritaði hann mest í Fjallkonuna, sem þá var aðalmálgagn frjáls- lyndra manna í landinu. En Guðmundur Friðjónsson var svo afkastamikill við ritstörfin, að ekkert eitt blað eða tímarit nægði honum. Hann hefir í meir en 40 ár birt í flestöllum ís- lenzkum blöðum og tímaritum vestan hafs og austan ritverk sín í bundnu og óbundnu máli. En í þessari margbreyttu rit- mennsku er það þýðingarmesti atburðurinn, þegar Björn Jóns- son gaf út ljóðabókina ,,Úr heimahögum“ árið 1902. Harðar deilur risu um þessa Ijóðabók. múnistar höfðu aldrei verið sigraðir til fulls og tókst þeim um alllangt skeið að halda all- stórum landshlutum í Suður- Kína á valdi sínu. Chiang Kai Shek gerði hverja herförina á fætur annari til að brjóta þá á bak aftur, en þær misheppnuð- ust jafnan. Chiang Kai Shek féllst að lokum á það ráð þýzka hernaðarsérfræðingsins, von Seeckt, að umkringja allt yfir- ráðasvæði kommúnista. Var það umkringt af varnarvirkjum og 900 þús. hermenn látnir taka þátt í umsátinni. Hófst þessi unisát sumarið 1933. Afleiðing þessa varð stórfelld hungurs- neyð á yfirráðasvæði kommún- ista og er talið að mörg hundruð þús. manna hafi farist af skorti og vosbúð. Her kommúnista tók loks það ráð að brjóta sér útrás og reyna að komast inn í fylkin Shansi og Kansu, sem eru langt inni í landi. Þessi fyrirætlun heppnaðist og tók þetta ferða- lag kommúnistaherinn eitt ár, og taldi hann um 20 þús. manns, er hann kom til hinna nýju heimkynna. Hafði hann þá far- ið um 10 þús. km. leið og oft yfir miklar torfærur, fjallgarða og stórfljót. Stofnuðu kommún- istar nýtt ríki á þessurn slóðum og átti Chiang Kai Shek ekki í höggi við þá eftir það, enda voru þeir nú orðnir afskekktir og gátu minni skaða gert. Þeir fylgja honum nú í baráttunni gegn Japönum. Chiang Kai Shek naut heldur ekki fulls stuðnings alls Kuo- mintangflokksins á þessum ár- um og sýndu ýmsir leiðtogar flokksins honum mótstöðu og fengu jafnvel heil fylki til að óhlýðnast Nankingstjórninni. Aðallega ásökuðu þeir hann fyr- ir undanlátssemi við Japana, en hann vildi halda frið við þá í lengstu lög, svo Kínverjar yrðu sem bezt undirbúnir, ef til ófrið- ar kæmi. Japanir hófu innrás sína í Kína sumarið 1937, en áður höfðu þeir lagt Mansjúríu und- ir sig fyrir nokkrum árum. Margir töldu, að mótstaða Kín- verja myndi fljótlega verða brotin á bak aftur, ekki sízt sök- um þess, að þá skorti samheldni og öll stjórn hjá þeim myndi verða í molum. Drógu menn þessar ályktanir af reynslu fyrri tíma. Þessir spádómar hafa enn ekki ræzt, þótt stýrj- öldin hafi nú staðið á þriðja ár. Japanir hafa að vísu náð stór- um hluta landsins á vald sitt, en kínverski herinn er enn ó- sigraður, því að Chiang Kai Shek hefir valið það ráð að hopa frekar en að leggja til úr- slitaorustu. Enn lýtur mikill hluti Kínaveldis stjórn hans, og álit hans meðal Kínverja fer vaxandi. Gömlu deilumálin hafa verið lögð á hilluna og hann er einskonar tákn um þjóðarvilj- Mikill hluti æskunnar í landinu tók vel við bókinni og var hrif- inn af hinu nýja og frumlega formi og blæ, sem var yfir ljóð- unum. Menn fundu að vísu, að ýmsir gallar voru á ljóðagerð Guðmundar Friðjónssonar, en þeir skyggðu ekki verulega á hina mörgu ótvíræðu kosti. Ég tek hér nokkrar vísur úr þessari ljóðabók. Hinar fyrstu eru úr eftirmælum um gamlan heiðursbónda í Aðaldal. Skáldið var hálfþrítugur, er hann orti þetta kvæði: „Löndin blása ár frá árí. Eldur- fjöll til grunna brýtur. Yfir lífsins eyðirústum aldarkyljan nöpur þýtur. Þitt var hús við þjóðveg fa'rinn, þar er margt um stundarvini. Það var æ á öllum tímum opið fyrir mannsins syni. Jafnan þegar neyðin nakta nærgætnina ásjár krafði, líkn þín gjafmild opnum örmum örbirgðina að hjarta vafði. Er sem hvíli einhver drungi yfir sjónum vonar minnar; ber hún þó í brotnu keri blys í hvelfing grafar þinnar.“ Skólabróðir Guðmundar Frið- jónssonar drukknaöi niður um ís á Hörgá. Hér koma vísur úr þeim eftirmælum: „Geislaslæður látúnslitar leggur máni að brjóstum storðar. (Framh. á 4. síðu) ann og sá, sem þykir túlka hann bezt með starfi sínu. Undir forystu hans eflist mótstöðu- kraftur þjóðarinnar með hverj- um degi og eftir því, sem styrj- öldin dregst lengur, verða úrslit hennar óvissari. Það er áreiðanlega engum heiglum hent að fara með stjórn undir slíkum kringumstæðum og njóta vaxandi álits þjóðar sinnar. Ekkert er betri sönnun um forystuhæfileika Chiang Kai Shek og sennilega myndi kínversku þjóðinni reynast nú fátt þyngra áfall, en að missa af forystu hans. Chiang Kai Shek verður tæp- ast getið svo, að ekki sé minnst á konu hans, Mei-ling. Hún er framúrskarandi starfsmann- eskja og gædd miklum gáfum. í samráði viö mann sinn hefir hún stofnað nýja andlega hreyfingu, sem hefir í stuttu máli það markmið, að hvetja fylgjendur sína til að bæta líf- erni sitt á degi hverjum. Á morgun verð ég að lifa heiðvirð- ara og sannara lífi en í dag, er helzta boðorðið. Þótt slík hreyf- ing kunni að koma mörgum Vesturlandabúa spánskt fyrir augu, hefir hún áorkað miklu í Kína og á stóran þátt í hinni vaxandi frelsisbaráttu þjóðar- innar. Mei-ling kemur oft fram fyrir hönd manns síns, heldur iðulega ræður, sem vekja mikla athygli, og skrifar fjölda blaða- greina. Hún er kristinnar trúar og hefir fengið mann sinn til að játa sömu trú. Má óhætt full- yrða, að hún hafi verið honum ómetanlegur styrkur í baráttu hans á undanförnum árum. Þ. Þ. Brímhljóð Sýniiig á morguit kl. 3 Lækkað verð. Hæst síðasta sinn. „SHERLOCK H O L M E S“ Sýning á morgun kl. S Börn innan 16 ára aldurs fá ekki aðgang. Aðgöngumiðar seldir frá kl. 4 til 7 i dag og eftir kl. 1 á morgun. 28 Margaret Pedler: um er ömurlegt á bökkum þess. Það eitt var næg ástæða til þess, að ekki var hægt aö skilja EliZabet þar eftir. Frayne kveið því að þurfa að skilja við Eliza- bet og vissi, að hennar tilfinningar voru þær sömu og hans. Það eitt olli honum nægrar áhyggju, þótt öllum hin- um efnalegu ástæðum væri sleppt. Elízabet kom úr skóla fyrir ári síðan. Þetta ár hafði tengt föður og dóttur enn traustari böndum en áður. Fjólu var það ekki lagið að skilja annað fólk, hún aðeins krafðist af því. Hún var á- kaflega kvenleg, lifði aðeins til þess að láta taka eftir sér og hrífa. Launin fyrir þetta voru vitanlega þau, að allt var látið eftir henni og hún vernduð í hvívetna. En Frayne fann, að Elizabet skildi hann. Auk þess hafði hún til að bera allt að þvi strákslegt sjálfstæði í hugsun og skoðunum, og þetta gerði sitt til að efla tengslin milli þeirra. Hjá henni fann faðir hennar það, sem hann saknaði mest hjá konu sinni. Hann vissi því að hann myndi sakna Elizabet- ar sárt, þótt þau yrðu vitanlega ham- ingjusöm tvö ein saman, hann og Fjóla. Frayne var þess vegna mjög hljóður, er hann snéri bátnum og fór að róa til lands. Fjóla reyndi heldur ekkert til þess að trufla hugsanir hans. Hún vissi, að þegar hafði verið fallizt á hennar Laun þess liðna 25 nú að við ættum að fara saman í ofur- litið orlof fyrst. G æ t u m við það ekki, Candy", sagði hún að lokum biðjandi. Hún virtist mjög ung og ákallandi þar sem hún sat þarna. Munnurinn var barnslegur og munnvikin drógust ofur- lítið niður á við, eins og hún væri í þann veginn að „setja upp skeifu“, Ijóst, hrokkið hárið hafði ýfzt dálítið og glóði í sólskininu. Frayne brosti til hennar. Hann dáði hana afar mikið eins og menn oftast gera, ef konur þeirra eru að mun yngri en þeir sjálf- ir, og Fjóla var 16 árum yngri en hann. „Ég býst við að við gætum það, elsk- an mín, ef þig langar til þess. Ég verð að tala við Elizabet". Fjóla kinkaði kolli. „Mig langar meira til þess en nokk- urs annars. Ég vil reika svona um í nokkra mánuði — bara með þér einum. Þegar við förum svo til Abbey, þá býst ég við, að það verði til þess, að loka okkur þar inni það sem eftir er æfinn- ar“. Skugga brá fyrir á andliti Frayne. Enskt sveitalif féll honum sjálfum bet- ur en nokkuð annað. Yrði það aðeins fangelsun, fábreytni og leiðindi í aug- um konu hans, eða yrði það ef til vill uppreisn gegn hennar eigin eðli? Þann- ^ig hafði það verið með fyrri konu hans, t

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.