Tíminn - 16.12.1939, Page 1

23. árg.
Reykjavík, laugardaginn
16. des. 1939
w
Islendingar þurfa að ala upp
traustari dráttarhesta
Viðtal við hinn nýja hrossaræktarráðunaut,
Gunnar Bjarnason frá Hásavík.
Mynd þessi er af bústað Kallio, forseta finnska lýðveldisins. Hann stendur
ekki langt frá syðri höfninni í Helgingfors. f byrjun stríðsins gerðu rúss-
neskir flugmenn hvað eftir annað loftárás á forsetabústaðinn.
Verzlun hlutlausu þjóðanna
og sjóhernaður Englendinga
Eins og Tíminn tjáði les-
endum sínum í haust, hef-
ir stjórn Búnaðarfélags ís-
lands ráðið nýjan hrossa-
ræktarráðunaut, Gunnar
Bjarnason frá Húsavík. —
Gunnar kom fyrir nokkru
hingað til lands úr náms-
dvöl erlendis og tók við hinu
nýja starfi sínu.
Tíðindamaöur Tímans hefir
átt tal við hinn nýja hrossa-
ræktarráðunaut um álit hans
á hrossarækt landsmanna og
þær erlendar nýungar, er hann
hafði frá að greina, um rann-
sóknir á eiginleikum og starfs-
þoli hesta.
— Að hverju álítið þér, að
landsmenn eigi að stefna í
hrossarækt sinni?
— Eins og nú er komið högum
taænda hlýtur jarðrækt og hey-
öflun að byggjast að mestu leyti
á dráttarafli. Þess vegna verður
að leggja á það mesta áherzlu,
að ala upp góða og trausta
dráttarhesta. Eins og nú standa
sakir mun víða skortur á örugg-
um og hentugum dráttarhest-
um, og áreiðanlega væri hag-
kvæmara að hestarnir væru
færri en betri. Hestakynbæturn-
ar þurfa að stefna að þvi að ala
upp stærri og sterkari hesta,
þunga hesta og klárgenga, og
bæta úr ýmsum ágöllum á lund-
arfarinu. Oft er byggingalagi
fótanna einnig ábótavant og
getur það orsakazt af útigang-
inum, steinefnaskorti að vetr-
arlaginu og slæmri hirðingu
hófanna.
Reiðhestarnir þurfa hins veg-
ar að vera léttir og liprir.
— Hvað viljið þér segja um
markaðshorfur erlendis?
Tilraunir um sölu á
irystum iiskflökum
vestan hais
Fréttamaður Tímans hefir
leitað upplýsinga hjá Runólfi
Sigurðssyni, skrifstof ustj óra
Fiskimálanefndar, um nýmæli,
sem á döfinni eru hjá nefnd-
inni. Runólfur skýrði svo frá
tilraun, sem nú er verið að gera
um sölu á frystum fiskflökum
vestan hafs:
Fiskimálanefnd hefir sent til
Vesturheims tilraunasendingu af
frystum þorsk- og ýsuflökum,
alls nokkrar smálestir, og á Vil-
hjálmur Þór að sjá um sölu á
henni. Fór vörusending þessi
með Dettifossi á dögunum.
Mjög hefir verið vandað til
alls frágangs á sendingunni,
sýnishorn, sem send voru vestan
um haf, höfð til fyrirmyndar og
umbúðir einnig keyptar í New
York.
Fiskimálanefnd hefir áður
gert samskonar sölutilraunir
vestan hafs, sem þá misheppn-
uðust. Hefir nú betur verið
vandað til vörusendingarinnar
en nokkru sinni áður.
Vafasamt er, að unnt verði að
selja fiskflökin vestan hafs fyrir
það verð, er sambærilegt sé við
verð á frystum og ísuðum fiski
í Evrópu. Veldur því mikill til-
kostnaður, bæði mikill umbúða-
kostnaður og há flutningsgjöld.
Fiskimálanefnd ráðgerir þó
að senda aðra tilraunasendingu
til Vesturheims með Dettifossi
næstu ferð.
— í löndum sem Danmörku,
þar sem beitilönd eru lítil og
þar af leiðandi mikill kostnaður
við uppeldi hesta, hlýtur að
verða nokkur markaður fyrir
þá. íslenzkir hestar eru mjög ó-
dýrir í Danmörku, seldir á 190
krónur í Kaupmannahöfn I
sumar, en aðrir hestar, þótt
litlir séu, eru miklu verðhærri.
Norskir Vestlandshestar, sem
aðeins eru lítið eitt stærri, eru
til dæmis seldir á 600—800
krónur, og svarar það uppeldis-
kostnaði 1 Danmörku. Til þess
að íslenzkir hestar yrðu eftir-
sóttir þar, þyrfti þeir að vera
dálítið stærri, betur uppaldir og
tamdir.
— Kynntuð þér yður ekki
ýmsar nýjungar í hestarækt í
Finnlandi?
— Ég dvaldi um hríð í Finn-
landi. Þar kynntist ég meðal
annars aflmælum, sem notaðir
eru til þess að komast að raun
um þrek hesta og þol. Hafa
þessar tilraunir sýnt, að hest-
arnir draga í hlutfalli við
þyngd sína, auk þess sem skap-
ferli þeirra hefir áhrif á þrek
og þol.
Þýzkir menn hafa orðið til
þess, að gera athuganir á blóði
hesta við vinnu. Hafa þær sýnt,
að eiginleikinn til að halda súr-
stigi blóðsins sem jöfnustu við
áreynslu, er afar mismunandi
hjá einstaklingunum.Afkvæma-
rannsóknir hafa leitt í ljós, að
þessi eiginleiki er ættlægur.
Einnig hafa þeir gert rann-
sóknir, sem miða að því að á-
kveða, hve mikið fóðurefni
hestar þurfa sér til viðhalds og
til orkuframleiðslu. Þessar
rannsóknir hafa sýnt, að ör-
geðja hestar þurfa meira fóður
til viðhaids og vinnu, heldur en
rólyndir hestar.
Hins vegar er talið, samkvæmt
nýjum rannsóknum, að bygg-
ingarlag hestanna hafi ekki
teljandi áhrif á fóðurþörf
þeirra.
Undanfarna daga heflr blóðkreppu-
sótt allmögnuð gengið hér í bænum.
Hefir fjöldi fólks verið rúmliggjandi
af þessum sökum hinna síðustu daga,
en þó hefir faraldur þessi einkum lagzt
á börn. Sjúkdómur þessi veldur mikl-
um hita og niðurgangi og vanlíðan,
þótt ekki sé hann sérlega hættulegur.
Þó ber til, að börn deyja úr veikinni.
Sóttin stafar af sýkli, sem gefur frá
sér eiturefni og veldur bráðri bólgu i
görnunum. Vanalega varir sjúkleiklnn
þrjá eða fjóra daga. Magnús Pétursson
bæjarlæknir hefir tjáð Tímanum, að
faraldurínn muni nú i rénun í bænum,
en rnest brögð hafi verið að honum um
eða eftir síðastliðna helgi. í gær bætt-
ist yfirleitt fátt við af nýjum sjúkling-
um.
r r t
20—30 bátar ganga um þessar mund-
ir til fiskjar i Vestmannaeyjum, þegar
á sjó gefur. Hafa þeir aflað 1 smálest
og allt upp í 6—8 smálestir í róðri og
þykir það dágóður afli. Bátarnir afla
ýmist á línu og í dragnót, en nokkuð
af ýsumiðum Vestmannaeyinga liggur
utan landhelgislínunnar. Dragnóta-
veiðar í landhelgi eru hins vegar ekki
leyfðar lengur fram eftir haustinu en
til loka nóvemberrnánaðar. Almennur
vertíðarundirbúningur stendur yfir í
Eyjum, en hin eiginlega vetrarvertíð
hefst undir eins efth' áramótln.
r r r
Vestmannaeyjar eru einn af fáum
Fiskmarkaðurínn
í Bretlandi
Viðtal við easkan
Siskkaupmann
Enskur fiskkaupmaður, W. J.
Asten að nafni, hefir dvalið
hér á landi um hrið. Tíðinda-
maður Tímans hefir átt tal við
hinn enska mann og spurt um
álit hans á fiskverzlun í fram-
tíðinni. En Mr. Asten er full-
trúi verzlunarfyrirtækis í
Grimsby, H. Smethurst Ltd.,
sem haft hefir með höndum
meginsölu frysts fiskjar héðan.
— Ég hygg, mælti Mr. Asten,
að ástand það, sem nú ríkir
í alþjóðamálum, muni valda
miklum erfiðleikum fyrir fisk-
verzlun íslendinga. Margir
hugsa til heimsstyrjaldarinnar,
þegar hægt var að selja allar
afurðir við geypiverði. Ég er
þess fuliviss, að slík aðstaða
skapast ekki i þessari styrjöld,
að minnsta kosti ekki að því, er
tekur til Bretlands. Brezka
stjórnin hefir þegar sett ramar
skorður við verðhækkun á flest-
um matvælum, og þótt fiskur sé
undanþeginn verðeftirlitinu, þá
hlýtur hið almenna verðlag að
hafa áhrif á fiskverðið. Ég skal
geta þess, að verðlag á kjöti
hefi ekki hækkað nema um 10
—15 af hundraðí, og svipað er
um önnur matvæli. Matvæla-
skorti er ekki til að dreifa, og
þess vegna kaupir almenningur
ekki vörutegund, sem kann að
hafa hækkað í verði úr hófi
fram.
Hið háa verð, sem skapazt
hefir á fiski í Englandi, eins og
sakir standa, stafar af því, hve
lítið hefir borizt á markaðinn
af fiski. Ef mikið bærist að af
fiski, mundi það falla stórlega.
— Álítið þér, að verð á bol-
fiski sé nú óeðlilega hátt?
— Já, það hefir skapazt vegna
óeðlilegs ástands. Hinar fyrstu
vikur styrjaldarinnar var hörg-
ull á fiski, og þá hækkaði verð-
lagið óeðlilega.
Jafnhliða minnkaði salan
stórlega, þvi að fólkið hætti að
kaupa hinn dýra fisk og keypti
önnur matvæli þess í stað. Þetta
(Framh. á 4. siðui
kaupstöðum, þar sem ekki hefir verið
hemill hafður á hundahaldi af stjóm
bæjarins. Er mikið um hunda í bæn-
um. Nú í haust hafa hundar lagzt
mjög á fé i Eyjum og drepið eigi færri
en 20—30 kindur, en auk þess hrakið
sumt fyrir björg. Á bæjarstjórnarfundi
í fyrradag var samþykkt bann gegn
hundahaldi í bænum vegna þessara
atburða. Undanþágur er þó hægt að
veita, ef sérstakar ástæður eru til.
r r r
Sigmundur Guðmundsson á Melum
í Trékyllisvík, ritar Timanum á þessa
leið: Uppskera garðávaxta var I ár
margfalt meiri en hér hefir áður þekkzt.
Eru allflestir bændur sjálfum sér nógir
um garðávexti, og er það óvanalegt.
Venjulega hefir illa tekizt um garð-
yrkjuna, sökum vorkulda og nætur-
frosta að sumrinu. — Sauðfé var venju
fremur vænt i haust. Kjötþungi slát-
urdilka var að meðaltali tveim kiló-
grömmum meiri en undanfarin haust,
og muna menn varla slíkt ár, að því
er snertir frálag sauðfjár. — Piskafll
var mikill og gæftir góðar. Sjóróðr-
ar eru aðallega stundaðir frá Gjögri,
enda er þaðan stutt að sækja og fiski-
mið trygg. Telja sumir, að Gjögur sé
með beztu fiskistöövum landsins. í
haust gekk fiskur á grynnstu mið og
inn á hverja vík. Var hlaðfiski um
tímabil, enda var mikill kolkrabbi, sem
ætíð drógst á færi, og rak á fjörur 1
stórum stfl. Var þetta ár eitt hið blóm-
Hinn fjórði mánuður striðs-
ins, desembermánuður, hófst
með stórum auknum hindrun-
um á viðskiptum þjóða í mill-
um. í heimsstyrjöldinni 1914—
1918 hófu Þjóðverjar ekki hinn
ótakmarkaða kafbátahernað
fyrr en árið 1917. Nú gripu þeir
til hliðstæðra sjóhernaðarað-
gerða þegar hinar fyrstu vikur
styrjaldarinnar. Vesturveldin
hafa talið sig tilneydd, að láta
hart mæta hörðu og gripið til
þess ráðs að banna útflutning
á þýzkum vörum og varningi.
Þessi ákvörðun er réttlætt með
ívitnun þess, að Þjóðverjar hafi,
andstætt alþjóðlegum sam-
þykktum, lagt tundurduflum á
siglingaleiðum, án þess að gefa
hlutlausum þjóðum til kynna
hættusvæðin. Árið 1917 var ekki
svo langt seilzt. Þá var hlut-
lausum þjóðum tilkynnt með
mánaðar fyrirvara, að hættu-
samt væri að sigla um höfin
umhverfis England, og svo
kynni að bera að, að skipum
yrði sökkt á þeim slóðum, án
frekari viðvörunar.
Sá þáttur striðsins, sem vest-
urveldin hafa nú hafið á sjón-
um með útflutningsbanni sinu,
fer fram á þá leið, að reynt
verður að klófesta allar vörur af
legasta, bæði til lands og sjávar, fyrir
byggðarlagið, svo að elztu menn muna
ekki annað því líkt. — 29 jarðir eru í
Árneshreppi og hefir engin jörð lagzt
í eyði hina síðustu áratugi, en mörg-
um verið skipt. Er nú einbýli á 14 jörð-
um í hreppnum, tvíbýli á 11, þríbýli á
1, fjórbýli á 2 og sexbýli á 1. Burt-
flutningur fólks úr byggðarlaginu hefir
ekki átt sér stað, og er álíka margt
fólk í hreppnum nú og var fyrir 1920.
Á þeim árum er fólk flutti til Vestur-
heims af landi hér, fór englnn vestur
um haf af þessum slóðum, þrátt fyrlr
harðæri og ísalög. — Pramfarir í jarð-
rækt og húsabætur hafa verið miklar
í seinni tið. Munu óvíða jafngóð íveru-
hús sem hér og er það að nokkru að
þakka hve mikill viðarreki hefir verið
síðustu árin. — Refaeldi hefir aukizt
mikið, en fæstum orðið ábatasamt.
Mikið hefir orðið vart við vUlta refi,
og þegar verið skotnir 6 í Ófeigsfirði.
r r r
Kaupfélag Norðurfjarðar hefir starf-
að um rösklega 40 ára skeið. Má mikið
þakka kaupfélaginu og forráðamönn-
um þess, hve afkoma byggðarlagsins er
góð. Hefir það jafnan sýnt fyUstu
sanngirni við vöruálagningu, þrátt
fyrir erfiða aðstöðu. Áður en kaup-
félagið var stofnað, urðu hreppsbúar
að sækja vörur sínar til Skagaíjarðar
og Blönduóss. Voru það erfiðar sjó-
ferðir á opnum skipum.
þýzkum uppruna, sem siglt
kann að verða með landa í
millum. Þetta verður látið ná til
hverrar þeirrar vöru, sem unn-
in er eða framleidd i Þýzka-
landi eða er að verulegu leyti
gerð úr þýzkum hráefnum. Með
þessum hætti á að eyðileggja
utanríkisverzlun Þjóðverja eða
lama hana stórlega og gera þeim
torkleift að afla gjaldeyris til
að greiða með innflutningsvör-
ur, sem þeim er þó bráð nauð-
syn að afla séT. En jafnframt
bitna þessar aðgerðir mjög á
utanrikisverzlun hlutlausra
þjóða. Sérstaklega verða Hol-
lendingar og Belgar hart úti,
enda hafa þeir borið fram kröft-
ugustu andmælin gegn þeim. En
margar fleiri þjóðir bíða alvar-
legt tjón vegna þessara ráðstaf-
ana.
Franskt blað hefir sem dæmi
um verzlunarhætti Þjóðverja
skýrt svo frá, að þýzkur kopar
sé fluttur á skipum hlutlausra
þjóða frá Balkanlöndunum til
Suður-Ameríku. Þar er kopar-
inn seldur fyrir kaffi, kaffið
flutt til Bandaríkjanna og selt
þar, en mexikönsk olía keypt
fyrir andvirðið. Olíubirgðir eru
loks fluttar á skipum frá hlut-
lausum löndum til Skandinavíu
og látin í skiptum fyrir sænskan
málm. Sé þetta rétt, eru leiðir
þýzkra verzlunarviðskipta á
stríðstímum harla flóknar.
Englendingar hafa að sönnu
heitið því, að auðsýna hinum
hlutlausu þjóðum og verzlunar-
skipum þeirra þá hlífð, sem
möguleg er. Ensk blöð hafa bor-
ið saman viðleitni brezku her-
stjórnarinnar í þá átt, að valda
hlutlausu þjóðunum sem
minnstu tapi, og „hinar örþrifa-
kenndu aðferðir brúnliðanna í
Þýzkalandi, sem hljóta að verða
hlutlausum þjóðum og sigling-
um öllum miklu hættulegri
heldur en sjóræningjar og
krossferðariddarar voru fyrr á
öldum.“
Það virðíst því von, sem við
nokkuð hafi að styðjast, að
Englendingar beiti ekki óþarfri
harðýðgi í aðgerðum sínum og
kjósi eigi að ganga sömu stigu
og þeir segja óvini sina fara.
Þær fórnir, sem hlutlaus ríki
verða nú að taka á sig, virðast
þó mun þungbærari heldur en
var í heimstyrjöldinni 1914—
1918.
Það er í sjálfu sér eðlilegt, að
útflutningsbannið sæti and-
mælum í hlutlausum löndum.
Ýms Norðurlandablöð hafa um
þetta ritað og meðal annars
er komizt svo að orði í norska
Dagblaðinu 1 Osló:
„Mótaðgerðir þær, sem Bretar
grípa til, verða hlutlausum þjóð-
um þungar í skauti. Andmælin
frá Hollandi og Belgíu eru sann-
arlega réttmæt. En því má ekki
gleyma, að Þjóðverjar eru upp-
hafsmennirnir að þessum aukna
(Framh. á 4. síðu)
A. KII^OSSa-ÖTTT3SÆ
Faraldur í bænum. — Dágóður fiskafli hjá Vestmannaeyjabátum. — Hund-
ar granda sauðfé. — Af Ströndum. — Kaupfélag Norðurfjarðar.
RITSTJ ÓKNARSKRIFSTOFUR :
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFOREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hj.
Simar 3948 og 3720.
146. blað
w
A víðavangi
í síðasta blaði Tímans var
nokkuð vikið að því, hvernig
íslendingar hefðu búið að þeim
náttúrugæðum, sem landið
veitir, hvort heldur er gróður
þess, merkurdýr, fuglar eða
fiskar. Það var bent á þá hættu,
sem er á að tíltekinn sjófugl,
súlan, verði aldauða hér við
land. Það er bent á landfugl,
rjúpuna, sem hefir farið stór-
lega fækkandi í landinu, ein-
mitt þann áratug, sem einna
mildastur hefir komið að vetr-
arveðráttu, svo vitað sé. Það var
minnt á hreindýrin, sem nú eru
ekki fleiri en 100 á landi hér
og fer fækkandi, einvörðungu
vegna skefjalausrar drápfýsnar,
að því er bezt verður vitað. Það
er drepið á það, hvernig árnar
hafa verið eyddar að laxi og
silungi, vegna forsjárlausra
veiðibragða, veiðibræði og
skammsýni á flestan hátt. Það
var loks minnst á skógana, sem
eyddír hafa verið með hóflausri
beit og ágengni búfjár, exí og
eldi.
* * *
Hér hefði mátt mörgu bæta
við. Það hefðí mátt minna á
hið alræmda æðarfugladráp,
sem áður hefir verið vikið að
í Tímanum. Það hefði og verið
lítt úr leið, að benda á, hvernig
ýmsar tegundir sjófiska ganga
til þurrðar, jafnframt því, að
öðrum fer stórlega fækkandi. í
þessum hópi eru ýmissar þýð-
ingarmiklar tegundir nytja-
fiska. En þótt þessa sé getlð, er
hvergi nærri lesinn allur synda-
listinn. Þess ber að sönnu að
minnast, að hina síðari áratugi
hefir hvað sumt þetta snertir,
gætt æskilegs skilnings á því,
hvert stefnt er með slíkum rán-
skap í samskiptum við náttúr-
una. En æði margir eru þó þeir
einstaklingar, sem kæra sig koll-
ótta hverju fram vindur, loka
augunum fyrir afleiðingunum af
rányrkjunni og láta stundar-
hagsmuni sjálfs síns, stundum
að meira eða minna leyti í-
myndaða, sitja í fyrirrúmi, þeg-
ar almenningsheill og hags-
munir framtíðarinnar eru ann-
ars vegar. Þess vegna kemur
ekki ávallt að þeim notum sem
skyldi, þegar verið er að reyna
að bæta fyrir syndir fortíðar-
innar. Þessu veldur og að
nokkru leytí slappt og við-
bragðalltið eftirlit löggæzlu-
manna, þegar um er að ræða
yfirtroðslur og brot á lögum og
fyrirmælum, sem sett hafa ver-
ið til verndar ýmsum náttúru-
gæðum.
* * *
Nú um skeið mun þjóðin reyna
það, hvers virði er að geta búið
sem mest að sínu. Þá ættu menn
að leiða að því hugann, hver
búbót það væri, ef allar ár væru
kvikar af laxi, svo sem var til
forna, hvort skógarnir, sem
þjóðin hefir eytt, myndu ekki
með skynsamlegri meðferð hafa
miðlað m^klum eldiviði, hvort
landsvæðin, sem nú eru örfoka
og gróðursnauð, vegna þess að
skógurinn skýlir ekki lengur
jarðveginum og forðar upp-
blæstri, gætu ekki fóðrað álit-
legan hóp búfjár, og hvort æð-
arfuglinn, sem á ári hverju er
drepinn í þúsunda tali, af engri
nauðsyn og einvörðungu af ó-
slökkvandi drápgirnd og til
leiks, gæti ekki á annan hátt
orðið þjóðinni til meiri nytja og
gagnsemdar. Ætti það ekki að
vera íslendingum hvöt til að
láta hér staðar numið um spilli-
verk á gæðum síns eigin lands
og láta undandráttarlaust og tíl
fullnustu koma í gildi þá nýju
reglu, að taka aldrei út fyrir
sig fram, ganga aldrei á stofn-
inn, heldur láta sér nægja vext-
ina af náttúruauði landsins.
* * *
Nú um sinn munu niður falla
ýmsar umbætur, sem eigl verða
framkvæmdar nema völ sé
gnægðar af útlendu efni. Þann-
(Framh. á 4. siðu)