Tíminn - 18.01.1940, Blaðsíða 3

7. Mað
T
lk/11
\TIVT, fimmtpdaginM 18. janúar 1940
27
A N N A L L
Dánardægur.
Bjarni Þórarinsson, fyrrum
prestur, andaðist að heimili sínu
hér í Reykjavík hinn 6. janúar-
mánaðar síðastl. Hann var
Árnesingur að ætt, fæddur 1.
aprílmánáðar 1855. Hann stund-
aði nám í latínuskólanum og
lauk þaðan prófi og var vígður
til prests að ÞykkvabæjaT-
klaustri. Síðar var hann prest-
ur að Prestsbakka á Síðu og Út-
skálaprestakalli. Laust fyrir
aldamótin flutti hann til Vest-
urneims og var þar prestur í
Winnipeg og víðar, en á heims-
styrj aldarárunum hvarf hann á
ný heim til íslands og hefir síð-
an dvalið hér í bænum. Sinnti
hann hér skrifstofustörfum
meðan vinnuorka entist.
Elín Sigurðardóttir húsfreyja
að Hvanneyri á Stokkseyri and-
aðist 28. desembermánaðar síð-
astliðinn. Hún var fædd í Land-
eyjum árið 1879 og giftist Guð-
mundi Sigurðssyni, eftirlifandi
manni sínum, 1911.
Jón í Stóradal
(Framh. af 2. síðu)
menn, er hafa orðið samferða
lengi dags og staðnæmast við
háan fjallsháls, er verður á leið
þeirra. Þá greinir á hverja
stefnu skuli taka. Annar heldur
„beina línu“ yfjr fjallið, hinn
sveigir til hliðar. Eftir lítinn
tíma eru þeir aftur báðir komnir
á sömu brautina, en uppgötva
þá, máske að sveigurinn yfir
fjallið var lengri en sveigurinn í
kringum það. Hver tók hina
„beinu línu“?
. Eins og ég harmaði á sínum
tíma að sjá að baki Jóni í Stóra-
dal úr samstarfi stjórnmálanna,
eins harma ég nú, og miklu meir,
að verða að sjá að baki honum
á bezta aldri frá starfi og bar-
áttu, til hinnar hinstu hvílu. Ég
hafði vænzt þess, að þótt leiti
hafi borið á milli um stund, þá
ættum, við eftir að lenda aftur á
svipuðum slóðum, báðir á leið að
sama áfangastað, en ríkari en
fyrr af reynslu liðins tíma.
Bjarni Ásgeirsson.
Kaupendur Tímans
Tilkynnið afgr. blaðsins tafar-
laust ef vanskil verða á blaðinu.
Mun hún gera allt, sem í hennar
valdi stendur til þess að bæta
úr þvf. Blöð, sem skilvísa kaup-
endur vantar, munu verða send
tafarlaust, séu þau ekki upp-
gengin.
B Æ K U R
Borgarvirki, eftir
A. J. Cronin.
Ein af bókum þeim, er Menn-
ingar- og fræðslusamband al-
þýðu gaf út árið 1939, var sagan
Borgarvirki, The Citadel heitir
hún á enskunni, eftir hinn fræga
rithöfund, A. J. Cronin lækni,
sem meðal annars hefir skrifað
söguna Hér skeður aldrei neitt.
Borgarvirki er löng saga, tvö
þykk bindi, í snjallri þýðingu
Vilmundar landlæknis.
Um það verður ekki deilt, að
Menningar- og fræðslusamband
alþýðu hefir verið heppið í vali
sínu, er ákveðið var að þessi saga
Cronins skyldi vera meginuppi-
staða bókaútgáfustarfsemi þess
árið 1939. Borgarvirki er saga,
sem allir lesa með ánægju og
eftirvæntingu. En hún er jafn-
framt magnþrungin, vekjandi á-
deila gegn ýmsum feyrum í
mannlegu samfélagi. Þeir, sem
standa að skipun heilbrigðismála
og læknamála, fá þar sinn skerf
útilátinn. Sagan freistar því
hvers manns til umhugsunar um
margbreytileg vandamál, sem
maður getur eygt víða í kringum
sig, ef augum er haldið opnum
fyrir slíku. Látlaus og ýkjulaus
frásögn vekur lesandann til
meðlíðunar með kjörum þjáðra
manna, meðaumkvunar með
þeim, sem haldnir eru og blind-
aðir margvíslegum firrum og
duttlungum almenningsálitsins;
eru rekald á sjó þess, sem þorri
manna heldur rétt vera. Þar
koma fram á sjónarsviðið, hlið
við hlið, menn, sem meta dreng-
skapinn æðri öllu öðru, jafnt á
sigurstundum sem í niðurlæg-
ingu, og menn, sem grípa hvert
tækifæri til að fórna heiðri og
sæmd fyrir fé og veraldarvel-
gengni. Söguhetjurnar eru svo
heilsteyptar og fastmótaðar, að
jafnvel þær, sem aðeins koma í
svip, eða örsjaldan, fram á sögu-
sviðið, læsast inn í huga manns,
ljóslifandi og glöggum lyndis-
einkennum búnar.
Hvert fyrirtæki, sem stuðla
vill að aukinni menningu og vax-
andi viðleitni lestrarhneigðs
fólks til að hugsa um félagsleg
málefni og sambúðarháttu
mannanna, má telja sér sæmd
að því að hafa komið á fram-
færi við íslenzka bóklesendur
slíkri sögu sem Borgarvirki er.
BUjómlelkar.
Hallgrlmur Helgason
(eigin verk)
í k v ö 1 d kl. 7 í GAMLA BÍÓ
Kopar,
aluminlum og fleiri málmar
keyptir í LANDSSMIÐJUNNI.
málaritstj óra Vísis. Fengu þess-
ir tveir menn ýmsa af kunn-
ingjum sínum á þingi til að tor-
velda samstarfið um útgáfuna.
Pálmi rektor Hannesson, sem
verið hefir formaður Þjóðvina-
félagsins um nokkur ár, á líka
sæti í menntamálaráði og hafði
mikinn áhuga fyrir því að sam-
starf gæti tekizt, svo að útgáfa
ríkisins gæti orðið sem full-
komnust. Taldi hann þessu bezt
borgið eins og málavextir voru,
með því að hafa sama formann
í báðum útgáfunefndunum.
Baðst hann undan endurkosn-
ingu, en mælti með þvi að for-
maður menntamálaráðs yrði
kosinn í sinn stað.
Nú var kommúnistum og vin-
um þeirra á þingi nóg boðið. Ég
var formaður menntamálaráðs
og þeim þótti ég vera eindreg-
inn andstæðingur byltingar-
stefnunnar. Þeir vissu, að ég
myndi ekki fá einn eyri og ekk-
ert nema dálitla aukavinnu fyr-
ir að vera i stjórn Þjóðvinafé-
lagsins næstu tvö ár. En þeir
vissu, að ég myndi vinna að
samstarfi beggja stjórnanna, ef
ég hefði aðstöðu til þess. Og það
vildu kommúnistar ekki af
skiljanlegum ástæðum.
Þegar kom til kosninga, gekk
Árni Jónsson erinda Vilmundar
Jónssonar með að vera einskon-
ar bréfberi milli hans og kom-
múnista. Bar mikið á því þeg-
ar svo vænn og föngulegur
maður eins og Árni frá Múla er,
vann þessi aðstoðarstörf til að
torvelda samstarfið um hlut-
lausa útgáfu í þágu almennings
í lándinu.
Ég lagði ekki meiri áherzlu á
þessa kosningu en svo, að ég
skilaði auðum seðli. Mér fannst
sjálfsagt að lofa kommúnistum
að vinna þennan litla sigur, ef
þingmenn vildu hallast á þá
sveif. Auk þess þóttist ég þess
fullviss, að menntamálaráðið
myndi geta unnið nýtilegt verk
með útgáfu sinni, eitt síns liðs.
En hitt var mjög dregið í efa
af kunnugum mönnum, hver
hefðu orðið örlög Þjóðvinafé-
lagsins með útgáfu sína, mitt á
milli kommúnista og mennta-
málaráðs.
IX.
Átökin í Þjóðvinafélaginu fóru
svo, að ég var kosinn í stjórn
þess með litlum meirihluta í
fullri óþökk kommúnista og
nokkurra annarra þingmanna.
Skömmu síðar ákveður mennta-
málaráð og stjórn Þjóðvinafé-
lagsins að hefja á yfirstandandi
ári umfangsmikla bókaútgáfu á
hlutlausum grundvelli. Mennta-
málaráð safnar föstum áskrif-
endum að sínum bókum. Árs-
gjald er 10 krónur. Bæði fyrir-
tækin gefa út sjö bækur nú í ár.
Allir skilvisir félagsmenn Þjóð-
vinafélagsins og áskrifendur að
bókum menntamálaráðs fá þess-
ar bækur fyrir árgjald sitt. —
Menntamálaráð hefir í vetur
haft undirbúningsstarfsemi í
þessu máli um allt land. Er sýni-
legt af hinum miklu vinsældum
málsins, að þjóðin er fegin að
nú hefir loks verið hafizt handa
um að tryggja bókhneigðu fólki
í landinu mikinn kost góðra
bóka, án þess að útlendir pen-
Þeir, sem vilja geía Grímsey
,Sú kennslubók í íslandssögu
mun aldrei rituð verða, að eigi
verðí þar getið atviks á Alþingi
1024, er Ólafur konungur digri
fór þess á leit við íslendinga, að
þeír gæfu honum Grímsey — ef
þeir vildu eigi veita honum yf-
irráð alls landsins. Og sá ung-
lingur mun ólíklega upp vaxa
hér á landi, að hann, við lestur
þessarar frásagnar, dáist eigi að
vitsmunum og forsjá Einars
Þveræings, sem sá við slægð
Ólafs konungs, og fékk þing-
heim til að þverneita bón þess-
ari.
En fleiri menn koma við þessa
frásögu: íslenzkur maður varð
til þess, að bera fram þetta er-
indi, og nokkrum af höfðingj-
um landsins leizt þetta lítilþæg
bón, og vildu í öndverðu við
henni verða, þótt þeir að vísu
muni ekki hafa viljað afsala yf-
irráðum alls landsins til kon-
ungs.
Þetta atvik stendur eins og
ljósletrað fyrir augum manns á
siðustu tímum, er digrir ein-
valdar seilast til yfirráða í landi
friðsamra smáþjóða, og beita
umsvifalaust miskunnarlausu
ofbeldi, ef ekki er orðið við bón
þeirra um afsal mikilsverðrar
staða í þeirra hendur. Nú síðast
eiga Rússar metið, er þeir réð-
ust á Finnland að tilefnislausu.
Fregnirnar herma jafnstrax, að
flokkur manna í Finnlandi —
lítill að vísu — hafi fagnað
komu þeirra, myndað stjórn í
þeirra nafrd og greitt þeim leið
inn í landið.
Manni verður að spyrja: Eru
þeir menn til hér á landi, sem
myndu leika hlutverk Þórarins
Nefjólfssonar frá 1924 og sovét-
vinaflokksins i Finnlandi nú, ef
fyrir okkur íslendingum lægju
samskonar hörmungar af hendi
Rússa og nú dynja yfir Finna?
Þessu verður, því miður, ekki
svarað vansalaust fyrir þjóðina.
Þeir einstaklingar eru að vísu
hvarvetna til, sem ávallt kyssa
á vöndinn, hver sem reiðir hann
upp. Þeir myndu sennilega vera
til hér líka, en eru fyrirfram
úrhrak þjóðfélagsins, sem engin
áhrif hafa á almenna fram-
komu, nema gagnstætt væri. Á
hinu er meira mark takandi, að
hér hefir flokkur manna, sem
hefir haft vald yfir hugarfari
og skoðunum nokkurs hluta
landsmanna, og á fulltrúa á Al-
þingi, staðið í sambandi við
stjórnarvöld erlends ríkis, sem
nú er uppvíst orðið að lævíslegu
ofbeldi í garð smáríkja, og flutt
sambærileg erindi hingað fyrir
það og Þórarinn Nefjólfsson
forðum.
Enn spyr maður: Snýst ekki
þessum íslendingum hugur, ef
þessi átrúnaðargoð þeirra snúa
hrammi sínum hingað? Eða,
munu þeir bregða við og mynda
hér stjórn í þeirra nafni, og
gefa þeim ekki einungis Gríms-
ey, heldur landið allt?
Þessu verður ekki enn svarað
nema af líkum. En þær skapast
af því, að þessir menn fögnuðu
hinni lævíslegu innrás Rússa í
Pólland, þar sem Pólverjar stóðu
höllum fæti fyrir. Þeim fannst
sjálfsagt mál, að smáríkin við
Eystrasalt létu þeim eftir þá
staði í sínu landi, sem þeir
gh’ndust — með öðrum orðum,
gæfu þeim sínar Grímseyjar. Og
enn hafa þeir haldið uppi vörn-
um fyrir innrás Rússa í Finn-
land; til þess að hafa einhverja
fótfestu í þeirri vörn, trúa þeir,
með sakleysi einfeldningsins,
þeim álygum Rússa, að Finnar
hafi orðið fyrri til að ráðast á
þá.
Vísvitandi álygum, segi ég, þótt
sönnunargögn liggi ekki fyrir.
Afstaða Finnlands til Rússlands
var um margt — eða að m. k.
um stærð og mannfjölda — sam-
bærileg við afstöðu kotbónda til
stórbónda, sem býr í næsta ná-
grenni. Kommúnistar hafa löng-
um lýst áþján og undirokun
stórbændanna á hendur þeim
smærri og máttarminni. Skiptir
ekki máli hér, hvort þeir hafa
haft tilefni til þess. En þeir
myndu með fyllsta rétti gera
mikið hróp, ef einhver „mekt-
arbóndinn“ krefðist þess, að
smábóndinn, nágranni hans, léti
af höndum við sig beztu engja-
blettina og beitarsvæðin í landi
hans. Og þeir myndu ekki trúa
nokkrum „smábónda" til þeirr-
ar heimsku, að fara inn í engi
þessa nágranna síns og slá þar,
meðan á samningum stæði urn
ágreiningsmál þeirra.
En þessu, eða samskonar, trúa
þeir á Finna, sem eru viður-
kennd menningarþjóð, óáleitin
við aðra, og með næga reynslu
af sambúðinni við nágrannann
í austri.
Mikil er sú trúgirni, eða þá
undirokun sálarinnar. Nei, enn
benda allar líkur til þess, að
Kommúnistaflokkurinn hér
myndi fagna Rússum með blys-
för, ef þeir kæmu hingað sömu
erinda og til Finnlands, mynda
stjórn í þeirra nafni og afsala
til þeirra þeim stöðum, er þeir
girntust sérstaklega.
Hversu lengi á að unna slíkum
mönnum griða — þeirra griða
að vera taldir með íslenzkum
mönnum? A—K.
Skip
hleffur í KAUPMANNAHÖFN aff
öllu forfallalausu 25.—27. janú-
BRÉF5KÖLí
Cf nagi/eg þhttaAa fcest, reríxjr jtarfrcektur trkfskoti / Rtykjavik 00 er
oetlunin ai hann n'ai tH stm f/estra Iandsmanna, sem 'ahuga ha/a fgrír Jjhlfs-
menntun. —-Tkl kennsla fer fram br'eftega sins og tlikast I samskonar
skb/um er/en'c/ís. --- Fgrirhugab er a& skblinn taki til starfa strax og
noegi/eg þbttaka er tryggb. —■ Fyrst um sinn rerhur kennt i eftirtS/dum
greinum: i. Stetr&freeli. I. Eé/isfrceSí. Z.'RafmagnsfrceSi. 4 Útvarpsfreebi. 5.Bbkfa,zia.
Alla kennslu onnast vonir hennarar. ■ tiver kennsluflokkur vertur ZO
stundir, er somsvara um *t0 venjulegum kennslustundum. /Xennslugjald
kr.50- i hverjum f/okki, er greiða mb i tvennu logi fgrlrfram. .
Voentanlegir þ'attakendur riti nofn op heimllisfong fa sebil þennon op munu þelr
þa b6la.it allar frekarj upplýsingar
NAÍN:_______1____________________________
hEiniUSFANQ:-
Jón Jí Bjernason
Dlpl. fng. verk/reeSingur.
mZm'OUNN - fíEYKJA vm
PbSTH’OLF 255
Jén Gauti
Cl.Ing. rofmagnsfreeiingur
Adalfundur
Sölusambands íslenzkra fiskíramleíðenda
verður settur í Reykjavík míðvikudagínn
14 iebrúar næstk.
Lagabreytingar.
Stjórnín*
HandiðaNkóIInn
hefst 1. febr. n. k. — Veitir allt að þriggja ára sérmenntun þeim,
er hafa í hyggju að gerast kennarar í teikningu og handíffum í
barna- og ungmennaskólum í bæjum og sveitum.
Námsgremar í keamaradelld:
Dráttlist: fríhendis- og vinnuteikning, dúk- og trémynda-
skurður, helluleturskrift o. fl. — Trésmíffi: Alm. skólatrésmíði.
Smíði húsgagna í þjóðlegum stíl, við hæfi ísl. sveitabýla. —
Málmsmíffi: Grundvallaratriði málmsmíðanáms. — Pappírs- og
pappavinna ýmiskonar, þ. á m. bókband. — Föndur ýmiskonar
fyrir börn og unglinga. Kennsla í kennaradeild er ókeypis.,—
Kennt 1. febr. til 30. apríl. Kennsla hefst aftur 1. okt. n. k.
Kennsla fyrir almenning: Námskeið í ýmsum sérgreinum
skólans. Nánar auglýst síðar.
Verkleg kennsla fyrir unglinga hefst um miðjan febrúar.
Undirritaður veitir allar nánari upplýsingar. Til viðtals fyrst
um sinn í síma 5307 daglega kl. 1—3 e. h.
Reykjavík 17. jan. 1940.
Lúðvig Gnðmnndsson.
TIJMUR
VIÐ KAUPUM 1/1 og 1/2 tunnur undan kjöti. Tunnurnar
séu nýlegar, gallalausar og hreinar. Hlemmur þarf að fylgja
Sækjum heim.
ingar og útlend upplausnará-
áhrif kæmu með bókunum inn
í heimili manna, sem vilja mega
vera og heita íslendingar.
Eftir að þessu máli var lokið
byrjaði ný senna um að taka
aftur af menntamálaráði út-
hlutunarvald á því fé af 15. og
18. gr. fjárlaganna, sem Ey-
steinn Jónsson hafði fengið
þessari nefnd I fjárlagafrum-
varpinu og Alþingi lögfest við
aðra umræðu þess máls nú í
vetur. Var nú dreginn saman
allur sá liðskostur, sem völ var á
í þessu efni. Skjal það, sem
skáldin sjö sendu Alþingi, var
einn liðurinn. í öðru lagi stóðu
„grenjaskyttumar“ í sambandi
við frændur og vini út á landi
og hétu á þá að beita áhrifum
sínum á þingmenn, í þá átt, sem
kommúnistar vildu, því að þar
voru sameiginlegir hagsmunir.
Fleiri mál blönduðust inn í, svo
sem húsbyggingarstyrkur handa
kennurum háskólans. Var und-
irstraumur heitur i þessu máli,
þó að sú hlið verði ekki skýrð
hér að þessu sinni. En þó má
segja, að í öllum þessum leyndu
og opinberu átökum um málið
hafi öllum verið ljóst eitt
kjarnaatriði í málinu. Nokkrir
rithöfundar, sem aðhyllast
stefnu kommúnista, voru komn-
ir með lífstíðarlaun á 18. gr„
urðu ár frá ári berari að því að
blanda áróðri sinum inn í svo-
kallaðan skáldskap sinn. Og
þar sem þeir fengu lífsuppeldi
sitt beint frá ríkissjóði, þá var
starfsemi þeirra einskonar rík-
isrekstur. Málsvarar kommún-
(Framh. á 4. siSu.)
ar til Reykjavíkur og Vest-
mannaeyja og Norffurlandsins.
Skipaafgrelðsla
Jes Zlmsen
Tryggvagötu. — Sími 3025.
Gariiastöðin, Reykjavík.
Sími 4241.
• ÚTBREIÐIÐ TÍMANNf
104 Margaret Pedler:
og stjúpmóðir mín — — —“ Elizabet
þagnaði vandræðalega.
„Nei, mér hefði fundizt ólíklegt að
það gæti verið.“ Sutherland minntist
þess hvernig honum hafði litizt á seinni
konu Frayne, í þetta eina sinn, sem
hann sá hana í London. Honum hafði
fundizt hún fögur, en skemmd af of
miklu dálæti, og sýnzt hún vita lítil skil
á því hvað væri mest um vert í lífinu.
Hann bar þessa mynd saman við stjúp-
dótturina, og stjúpmóðirin óx ekki í á-
liti í huga hans við þann samanburð.
„En hún elskar Candy samt,“ hélt
Elizabet áfram í einlægni. „Og ást hans
á henni er henni meira virði en allt
annað. Ég held, að hún myndi fórna
hverju sem væri, til þess að halda
henni. Hún er jafnvel góð við mig og
reynir að láta sér falla vel við mig, af
því að hún veit, að honum þætti það
ákaflega leiðinlegt, ef við gætum ekki
látið okkur koma vel saman.“
„Ég gæti trúað að henni gengi það
erfiðlega," sagði Sutherland. „Haldið
þér að hún muni kunna vel við sig i
sveitinni?“
Þetta sagði hann af því, að honum
datt fyrri kona Frayne i hug. Irene,
móðir þessa stóra barns, sem hann var
að tala við, hafði verið fögur en blóð-
heit. Henni hafði leiðzt í sveitinni og
Laun þess liðna 101
hann þessu nafni og það festist við
hann.
Elizabet datt allt í einu nokkuð í
hug:
„Hafið þér borðað nokkurn hádegis-
verð,“ spurði hún.
Hún gerði ráð fyrir að læknirirm
hefði komið til Waincliff með lestinni,
sem kom klukkan tvö. Síðan hefði
hann sennilega alltaf verið í sjúkra-
vitjunum og engan tíma haft til þess
að borða.
Læknirinn deplaði augunum ung-
lingslega.
„Ónei,“ sagði hann. „Þegar ég var
búinn að heimsækja sjúklingana,
flýtti ég mér svo mikið hingað, til þess
að heilsa upp á Jane — og Colin — að
ég steingleymdi að borða.“
Hann hafði hikað áður en hann
sagði „og Colin“, og Elizabet brosti að
því í laumi. Hátt sagði hún:
„Þá er betra að fá whisky og sóda og
smurt brauð, en te. Ég ætla að skreppa
fram til Söru.“
„Það er fallega hugsað af yður,“
sagði hann. „En ég bið yður að láta
þetta ekki baka yður fyrirhöfn.“
„Ég er sannfærð um að Jane — og
Colin — myndu vilja þetta eindregið,”
sagði Elizabet alvarlega og flýtti sér
svo fram.