Vísbending - 19.12.2001, Blaðsíða 2

V
ÍSBENDING
Leiðtoginn dreginn til ábyrgðar
Að undanförnu hafa miklar hrær-
ingar verið í forstjóramálum,
bæði hér heima og erlendis.
Stundum er það valdatafl sem gerir það
að verkum að stjómendur eru felldir en
oftast er það vegna þess að þeir eru
dregnir til ábyrgðar. Sumir segja að mál
sé til komið, aðrir segja að tíðar svipt-
ingar í brúnni þjóni ekki hagsmunum
fyrirtækja.
Persónudýrkun?
egar lesið er um íyrirtæki í viðskipta-
bókum og -tímaritum, mætti halda
að einungis einn maður ynni öll störfin
í hverju fyrirtæki. Fáir geta nefnt annan
starfsmann General Electric á nafn en
goðsagnapersónuna Jack Welch og
sjaldan er öðrum en honum þakkaður
góður árangur fyrirtækisins. Engu að
síður starfa um 313 þúsund starfsmenn
hjá fyrirtækinu í yfír 100 löndum. Þá er
það ekki einungis stjómunin og stefnu-
mótunin sem er eymarmerkt forstjóran-
um heldur mætti halda að hann hefði
puttana í öllu því sem gerist í fyrirtækinu
jafnvel því sem nokkuð augljóst er að
hann hefur hvergi komið nærri.
Forstjórar eru hvergi settir upp á
hærri stall en í Bandaríkjunum en þess-
arar þróunar virðist gæta í auknum mæli
og jafnvel hefur mátt sjá aukna tilhneig-
ingu í þessa átt hér á landi. Varla er það
fjölmiðlafyrirtæki til lengur sem ekki
krýnir mann eða konu ársins í viðskipta-
lífínu. Allt fellur þetta í góðan jarðveg,
ijölmiðlarnir, og það fólk sem fyrir val inu
verður, fá aukið umtal og auglýsingu,
fólk fær eitthvað til að tala um ogjafnvel
einhvern til að líta upp til og gera að
fyrirmynd sinni. Það er þó of djúpt í
árinni tekið að segja að stjórnendur séu
teknir í sömu dýrlingatölu hér á landi og
í Bandaríkjunum. Þó hefur mátt sjá vísi
að slíku, t.d. var sagt um bankastjóra
FBA á sínum tíma að hann væri „afla-
skipstjóri nútímans" og verðskuldaði
þær miklu launagreiðslur og umbun sem
ekki höfðu þekkst fyrir hans tíð á Islandi.
Um forstjóra Islenskrar erfðagreiningar
var fullyrt að hann myndi fá Nóbels-
verðlaun fyrr en seinna. Ekki voru það
þó fjölmiðlar eða mennirnir sjálfír sem
bjuggu til þessa ímynd heldur fræði- og
embættismenn.
Imyndin erkomin frá Bandaríkjunum
þar sem stjórnandinn á ekki lengur að
vera bara stjórnandi heldur leiðtogi. Af
umræðum um stjórnun mætti halda að
góður stjórnandi yrði að vera leiðtogi
svo mikið hefur þessi hugmynd verið
blásin upp. Líklegra er hins vegar að
„leiðtogastíllinn“ sé ekki hinn eini sanni
stjórnunarstíll heldur bara einn stíll af
mörgum. Stundum getur það verið kost-
ur að hafa stjórnanda sem er mikill leið-
togi en stjórnandi með ofmikið sjálfsálit
og sjálfstraust getur auðveldlega steypt
fyrirtæki í glötun á mettíma. I fyrirtækja-
rekstri er ekki alltaf þörf fyrir nýja hetju.
Hættulegtofmat
Vandamálið kristallast í þeirri hættu
sem skapast af því að stjórnendur
verði ofmetnir og ekki bara í krónum
talið - hér geta menn gert starfsloka-
samning sem telur yfír þrjátíu milljónir
eftir einungis rétt rúmlega tveggja ára
starf. Hættan skapast líka þegar aðdá-
endurnir og mennirnir sjálfír vita ekki
lengur hvar maðurinn endar og goð-
sögnin byrjar. Þá er hætt við að tekin
verði of mikil áhætta. Það er klassískt
syndróm að stjórnandinn hætti að
styðjast við rannsóknir og ráð annarra
í sama mæli og áður og treysti frekar á
eigið innsæi. Afleiðingar ákvarðana sem
teknar hafa verið í slíkum hant mánú sjá
víða, bæði varðandi sameiningar og fjár-
festingar í „nýja hagkerfínu“ sem reynd-
ist ekki svo nýtt þegar öll kurl voru komin
til grafar.
Fyrir nokkrum árum var árangurinn
í uppsveiflu nær undantekningarlaust
stjórnanda fyrirtækis að þakka. Talað
var um að „hann“ hefði aukið veltu,
framlegð, hagnað og arðsemi fyrirtækis
svo og svo mikið. Þegar illa áraði, t.d. í
niðursveiflu, var á hinn bóginn sagt að
það væri undantekningarlaust „ytri
aðstæðum“ að kenna. Þessa viðhorfs
virðist enn gæta hér á landi því ekki
hefur einn einasti stjórnandi staðið upp
og sagt að hann hafí gert mistök með
því að verja fyrirtæki sitt ekki betur fyrir
gengissveiflum en mörg fyrirtæki hafi
farið verulega illa út úr gengisbreyt-
ingum liðins árs. Engu að síður virðist
skilningurinn á því vera að aukast að
stjórnandinn er jafn ábyrgur þegar illa
árar og þegar vel árar. Og stjómendur
hafa í auknum mæli verið dregnir til
ábyrgðar því að meðaltími stjórnanda
við stjórnvölinn í Bandaríkjunum hefur
óðum verið að styttast á undanförnum
árum, var 8 ár árið 1991 en er áætlaður
um 4,7 ár núna skv. rannsókn frá banda-
ríska ráðningarfyrirtækinu Challenger,
Gray & Christmas. Oformleg rannsókn
áfýrirtækjaumhverfínuhérálandi virðist
benda til sömu þróunar hér á landi.
Þrátt fyrir að það sé mikilvægt fyrir
framtíðogframþróunfyrirtækjaaðeilífð-
arráðning stjórnenda heyri sögunni til
þá er ólíklegt að þessi þróun sé mikil
blessun fyrir fyrirtæki. Fyrirtæki geta
verið flókin tæki sem tekur langan tíma
að skilja og því spurning hvort eigendur
eru ekki búnir að reka stjórnendur á dyr
áður en þeir hafa í raun náð tökum á
rekstrinum. Jack Welch hefur sagt að
það taki stjórnanda áratug að setja mark
sitt á reksturinn en hann hefur sennilega
haft örlítið stærri fyrirtæki í huga en við
þekkjum hér á landi. Engu að síður er
ljóst að það tekur stjórnanda nokkurn
tíma að komast inn í reksturinn. Að stytta
þennan tíma um of getur bæði leitt til
þess að góðir stjórnendur ná aldrei
tökum á fyrirtækinu og það sem er
kannski alvarlegra að þeir fari að rasa
um ráð fram til þess að reyna að sýna
hvað í þeim býr.
Mikilvægastur
Nýlega gerði Viðskiptablaðið í sam-
vinnu við Stjórnvísi könnun um
fyrirmyndarfyrirtæki ársins 2001 en
niðurstöður þeirrar könnunar sýndu að
langflestir, eða 65% aðspurðra, töldu
að sterkur stjórnandi væri það mikil-
vægasta fyrir fyrirmyndarfyrirtækið. Að
vísu verður að hafa í huga að það voru
stjórnendur sent svöruðu könnuninni
en þetta gefur greinilegar vísbendingar
um ímynd stjórnandans hér á landi.
Niðurstöður rannsókna á árangri
fyrirtækjagefa ekki svona skilmerkilegar
niðurstöður um mikilvægi stjórnandans.
Þvert á móti eru niðurstöður slíkra rann-
sókna mjög misvísandi hvað þennan
þátt varðar. Eftir því sem best verður
komist hefur t.d. ekki verið sýnt fram á
það í akademískum rannsóknum að
stjórnandinn skipti yfír höfuð einhverju
máli og reyndar er til hugmyndafræði
innan viðskiptafræðinnar sem telur að
leiðtoginn skipti ekki máli í fyrirtækja-
rekstri.
Það er líka mun þroskaðri mynd af
fyrirtæki þar sem gengið er út frá því að
árangurinn byggist ekki bara á ein-
stökum mönnum. Markmið frumkvöð-
ulsins á að vera að byggja upp fyrirtæki
sem ekki þarf á honum að halda. Hins
vegar er hugsanlegt að stjórnendur
hneigist til að reyna að gera fyrirtækið
háðara sér en nauðsynlegt er en það er
með öllu órökstudd tilgáta.
Þegar öllu er á botninn hvolft þá er
þó erfítt að sjá að fyrirtækjarekstur geti
gengið upp án stjórnandans þrátt fyrir
að ýmsir hugmyndafræðingar hafí sett
fram slíkar kenningar. Að lokum verður
alltaf einhver að taka þær ákvarðanir
sem þarf að taka og bera ábyrgðina. Að
öllum líkindum verður honum eftir sem
áður hampað í hæstu hæðir þegar sól
skín á lofti en sparkað á dyr þegar dimma
tekur. En það getur verið erfítt líf að vera
dreginn til ábyrgðar þegar títt skiptast
á skin og skúrir.
2