Morgunblaðið - 29.07.1979, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ1979
7
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 11. þáttur
Nú er að gera grein fyrir
ágætum bréfum sem borist
hafa. Bjarki Elíasson í
Reykjavík sendir mér fyrst
klippu úr Þjóðviljanum 14.
júlí, þættinum Klippt og
skorið. Þar er heldur álappa-
leg þýðing úr ensku og stend-
ur meðal annars: „Mikið
kennir okkur í brjósti um
ykkur, aumingjarnir, sem
búið annarsstaðar... “ Vera
má að málfar sé afskræmt af
ásettu ráði, en kjarni máls-
ins er sá að ég kenni í brjósti
um einhvern, ekki mig. Svip-
aður fallruglingur er algeng-
ur í orðasambandinu: mig
hlakkar til, í staðinn fyrir ég
hlakka til. Líklega er hér um
að ræða áhrifsbreytingu frá
orðasambandinu: mig langar
til.
Því næst spyr Bjarki hvort
ég þekki orðið syrgi (sirgi),
beygist eins og kvæði, og er
skjótt af því að segja, að ég
þekki orðið vel, man eftir
notkun þess í æsku minni og
minnir að ég hafi sagt það
sjálfur. Oft var haft með því
blótsyrði eða eitthvert því-
líkt áhersluorð. Syrgi (skrif-
að með y í samráði við
starfsmenn orðabókar há-
skólans) merkir reytingur,
eitthvað lítið og lélegt, hvort
heldur á fiskimiði eða
slægjulandi. Bjarki tók sem
dæmi, þegar hann var á
færum með manni á Dalvík,
þeim sem nú er látinn, og
tregt var og smátt, þá sagði
sá hinn sami: Þetta er ljóta
helvítis syrgið, og átti við
smákóðin. Eins tekur hann
dæmi í sambandi við hey-
skap og allt það þekki ég
betur. Syrgi merkti t.d.
snöggt og illslægt gras, eink-
um á útengi. Miklu fremur
var það haft um þurrlendi en
mýrar.
Bjarki gerir ráð fyrir því
að syrgi sé ekki algengt orð,
og mun sú ályktun rétt.
Starfsmenn orðabókar há-
skólans hafa ekkert dæmi af
bók, og því er orðið hvergi að
finna í orðabókum. Öll dæm-
in, sem þeir hafa fengið
munnlegar upplýsingar um
eða úr bréfum, eru úr Svarf-
aðardal og frá Dalvík, þann-
ig að orðið virðist vera ákaf-
lega staðbundið. En svo al-
gengt hefur það verið á þeim
slóðum, að mikið má vera, ef
það hefur hvergi verið til
annarsstaðar. Ef til vill berst
þættinum einhver vitneskja
um það.
Enn minnist Bjarki á orðið
sljá (kvenkyn, eintala), en
það könnumst við báðir
mæta vel við úr daglegu tali
heima. Það orð er líka miklu
algengara en hitt og nóg
dæmi þess í orðabókum. Við
þekkjum það best í merking-
unni hlé í vindhviðum.
Bjarki tekur þetta skemmti-
lega dæmi úr ræðu sem hann
heyrði á Dalvík 1943, þar
sem vitnað var í svarfdælsk-
an skipstjóra, er hvatti menn
sína við róður í land á móti
suðvestanroki með þessum
kjarnyrðum: „Fastan í hvið-
unum, áfram í sljánum!"
Þá er bréf frá Eril Elvers í
Stokkhólmi, en hann er að
velta því fyrir sér hvort rétt
muni vera það sem stendur í
rússneskri orðsifjabók, að
orðið akula sé tökuorð úr
íslensku (norrænu) hákarl
(hákall), enda merkir akula
þennan fisk. Nú þrýtur mig
að sjálfsögðu lærdóm til að
svara, nema að því leyti að í
rússnesku hafa menn ekki h
fremst í orðum. Mér hefur
verið kennt og hef fyrir satt
að kvenmannsnafnið Helga
hafi borist í slafnesk mál og
breyst í Olga, og höfum við
svo tekið nafnið upp í þeirri
gerð. Af þeirri ástæðu einni
saman má það vera rétt
tilgáta í rússnesku orðsifja-
bókinni að akula sé til komið
úr íslenska orðinu hákarl
(hákall).
Að vonum er túristamálið
ekki til lykta leitt, svona yfir
hásumarið, og segir svo í
hressilegu bréfi frá Ingi-
björgu R. Magnúsdóttur í
Reykjavík: „Þú ert að aug-
lýsa eftir nýyrði yfir túrisma
og túrista. Hvernig litist þér
á að túrismi væri farandur
og hið gamla, góða orð
farandi, farendur, væri not-
að yfir túristana? Þá mætti
tala um farandtíma, nú færi
farandtíminn í hönd.
Farandiðnaður íslendinga
gæfi gull í mund og
farandþjónustan væri þeim
til sóma.
Farandstjórar eða for-
stjórar farandskrifstofa
gætu auglýst eitthvað á
þessa leið:
Farandurinn fer í hönd
með fjölda gylliboða.
Farendurnir fara um lönd
og furður heimsins nkoða.M
Já, hvernig væri þetta.
Einhver mesta raun ís-
lensks máls er að yrkja vísu
með afdráttarhætti, svo að
vel fari. Afdráttarháttur er
þess eðlis að af hverju orði í
fyrra hluta vísunnar skal
taka fremsta stafinn, og
kemur þá seinniparturinn
sjálfkrafa. Umsjónarmaður
þáttarins hefur nú í dag-
stæðar sjö vikur verið að
berjast við þennan vanda, en
ekki tekist að leysa hann svo
að honum líki. Hann tekur
sér í staðinn bessaleyfi til
þess að birta eftir nafna sinn
Konráðsson á Akureyri vísu
með þessum hætti, einhverja
hina bestu sinnar tegundar
sem hann hefur heyrt:
Skulda stærðir höldum há.
hárum skallar gróa.
Kulda tærðir öldum á
árum kallar róa.
Kópavogsvöl Ilur 1. deild ]
Valur - - KR
mánudagskvöldiö kl. 20.00.
ATH: Kópavogsvöllur.
Valur.
Erum flutt að Síðumúla 32
símanúmerið er
86044

THORAREMSEM HF
Tjaldbúðir,
Hustjöld
verð frá 143 þús.
5 manna tjöld
með himni
verö kr. 76 þús.
Göngutjöld 2 kg,
kr. 53 þús.
Sóltjöld kr. 10.500-
Greiösluskilmálar.
Geithálsi, sími 44392,
Einn glæsilegastí
einkabíll landsins
Pontiac Bonneville Brougham
til sölu á tækifærisverði
Árgerð 1976, ekinn 33 þús. m. Útlit og ástand sem
nýtt. Litur: hvítur með rauðum vinyl-toppi, sjálfskipt-
ing, vökvastýri og -bremsur. Rafknúnar rúöur, hurðir
og sæti, sjálfvirk hraðastilling (cruise), dekk nýleg,
stereo-kassettur, -útvarp ofl ótrúlega sparneytinn.
Upplýsingar í símum 42954 og 26611
Utvarp + segulband

Kvartz klukka'
Klukknastilling
á upptöku.
Mjög næmt fjögurra ____
bylgna útvarp. Gífurleg hljómgæði með tvöföldum
tónbreytum. Fjögurra vídda stereokerfi.

• Normal/ Cr02 spóluval.
• Sjálfvirkt stopp
• Gengur fyrir 220 voltum — 12
voltum og rafhlööum.
Sendum
um allt land
— Pantið í dag
V