Tíminn - 07.01.1950, Blaðsíða 3

5. blað
TÍMINN, laugardaginn 7. janúar 1950
3
/ slend’Lnga!pætiLr

Dánarminning: Pá!ína Björnsdótlir.
Ijósmóðir, Syðri-Brekkum
Frú Pálína Guðný Björns-
dóttir, ljósmóðir, Syðri-
Brekkum í Skagafirði, and-
aðist þar þann 23. desember
s. 1. Hún verður jarðsungin
í dag frá Hofsstaðakirkju.
Pálína var fædd 9. ágúst
1866 að Hofsstöðum í Skaga-
firði, dóttir Björns Péturs-
sonar, er þar bjó allan sinn
búskap, rausnar- og stórbúi
og fyrri konu hans, Mar-
grétar Pálsdóttur frá Syðri
Brekkum. Hún ólst þar upp
í hópi systkina og var snemma
tápmikil. Ljósmóðir varð hún
19 ára gömul og hafði þau
störf á hendi í rúmlega hálfa
öld, lengst af við erfið skil-
yrði.
Hún giftist 5. nóv. 1886
Jónasi Jónssyni snikkara, ætt
uðum úr Svarfaðardal, hinu
mesta prúðmenni og snyrti-
menni. Hann er látínn fyrir
nokkrum árum.
Nokkur fyrstu búskaparár-
in bjuggu þau í Enni í Við-
víkursveit, en 1895 fluttust
þau að Syðri-Brekkum í
Blönduhlíð og bjuggu þar
síðan.
Þau eignuðust sex myndar-
börn, sem öll eru á lífi, fjög-
ur þeirra búa á Syðri-Brekk-
um. Kunnasf þessára syst
kina er Hermann Jónasson
fyrrverandi forsætisráðherra.
Þróun verzlunarmála
í Skaftafellssýslum
Efílp Svein Sveinssioii tfrá Eessi.
ir upp til sveita; þeir gátu
alltaf farið með gróða sinn
i til Reykjavikur eða annarra,
kaupstaða við sjávarsíðuna
hvenær sem þeir sæju sér
hag í því, og þó að einstakir
Eins og gefur að skilja hef- fellssýslum. Þeir bændur, sem
ir kaup og sala, svo sem verzl- ekki áttu ull nema á 1—2
un, yfirleitt mest áhrif á líð- hesta, voru fátækir, en þeir
an fólksins. Sé verzlunin hag bændur, sem áttu ull á 3—4
stæð og kaupgeta sæmileg, hesta, voru taldir laglega efn menn keyptu af þeim veizl-
þá mun það í flestum tilfell- aðir, og þeir bændur, sem unai^nsin> Þa mundi sagar.
um þýða velmegun og vellíð- áttu ull á 5—6 hesta, vel efn- endurtaka sig- Þetta með
an fólksins. Þegar verzlunar- aðir, og þar yfir ríkir bænd-
ófrelsið og einokunin ríkti ur. Ekki var að tala um að
hér á landi, og verzlunarstað fara nema eina kaupstaðar-
ir víða allt of strjálir, þá ferð á ári, og fóru í það , ,, u
fylgdi því hungur og vesöld minnst 2—3 vikur. Að vísu aðaIieSa matvorur eða. svo-
á flestan máta, dró kjark og fór einn og einn bóndi haust- ^allaða þungavoru, og upp ui
þroska úr fólkinu á marga ferð fyrir sig og fleiri með
1—2 hesta i taumi, að ræn-
ast eftir kaffi, sykri og tó-
baki, svona fyrir jólin. í þær
ferðir fóru oft 4—5 vikur eft-
ir tíðarfari- Voru þá stundum
fleiru varð til þess, að bænd-
ur í sveitum landsins fóru að’
mynda með sér félagsskap tii
að parfta vörur, fyrst í stað
lund, eins og oft hefir verið
rætt og ritað um fyrr og síð-
ar.
En þegar verzlunin var gef-
in frjáls og innlendir og er-
Pálína var trúuð kona og
veit ég með vissu, að trú henn
ar veitti henni oft styrk, þeg
ar þyngst var fyrir fæti og
dimmast framundan.
Þegar erfitt var að eygja
nokkurt úrræði, þá sagði
Pálína stundum: Guð mun
leggja mér eitthvað til. —
Og henni varð a$. trú sinni.
Þegar ég að~ síðustu kveð
þessa góðu konu, með þessum
fáu og fátæklegu orðum, þá
vil ég, fyrir hönd okkar,
Framnessystkinanna, þakka
hjartanlega hjálpsemi henn-
ar, glaðværð og góðvild. —
„Far þú í friöi, friður Guðs
Pálína á Brekkum — en svo Þig blessi, hafðu þökk fyrir
var hún venjulega nefnd þar I allt og allt.“
1 sveit — var á margan hátt
óvenju vel gerð kona. Kjark
hennar og táp bar hátt yfir
hið venjulega. Hún var fljót
að hugsa og ráðsnjöll og
gafst aldrei upp, þótt stór-
ar hindranir væru á vegi.
Hún var myndarleg að vallar-
sýn og sópaði að henni, hvar
sem hún fór. Hún var geð-
rík kona, en jafnframt var
henni innileg glaðværð í blóð
borin, Oft bar Pálínu þar að
garði, sem dapurleikinn hafði
sezt upp. Þá var það ekkert
sjaldgæft, að glaðværð henn-
ar hafði hrakið dapurleik-
ann út úr húsinu, fyrr en
nokkurn varði.
Þessi eiginleiki hennar var
hvorki áunninn né utanað
lærður. Hann var einn af
góðum eðlisþáttum hennar,
runninn henni í melrg og
bein — ómetanlegur föður-
arfur.
Þá var hjálpsemi hennar
víðkunn. Aldrei átti Pálína
svo annríkt, — einyrkinn með
sex börn á palli, að hún ekki
kæmi, er einhver — maður
eða málleysingi — þurfti á
hjálp hennar að halda og
alveg eins, þótt hennar væri
leitað útfyrir verkahring
hennar, við ýmis ‘aukastörf.
Þegar litið er á þá erfiðu
aðstöðu og þau ófullkomnu
hjálpargögn, sem Pálína átti
við að búa, má það furðu
gegna, hve hjálp hennar kom
oft að góðu gagni. Þar mun
áræði hennar, handlag og
dugnaður hafa miklu á ork-
að, en einnig glaðværð henn-
ar og geislandi bjartsýni, sem
oft hafði mikil og góð áhrif,
bæði á sjúkt fólk og heil-
brigt.
Jón Sigtryggsson.
lendir kaupmenn gátu farið tepptir við vötn dögum sam-
að verzla með frjálsar hend- an. í þessar haustferðir völd-
ur og fengið vö?urnar þar, ust helzt fátækir fjölskyldu-
sem bezt gekk, bæði að gæð- bændur.
um og verði, og fjölgað verzl- 1 Það urðu því mikil við-
unarstöðum víða í kringum brigði til batnaðar, hagnaðar (
landið, þá fór líðan fólksins og framfara í Skaftafellssýsl
í landinu að gjörbreytast til um og austan til í Rangár-
vallasýslu, þegar Bryde stór-
kaupmaður setti upp stcra og
í
batnaðar.
Óvíða á landinu munu erf-
iðleikarnir hafa verið meiri míög myndarlega verzlun
en í Skaftafellssýslum, sér-
staklega í Vestur-Skaftafells Daníelsson kaupmaður fór að
sýslu og vestan til í Austur-
Skaftafellssýslu, þegar hvergi
vár til verzlunarstaður nær
en á Eyrarbakka að vestan og
Papós að austan, ÖU vötn ó-
brúuð og ólagðir vegir alls
stáðar og allar vörur frá og
til kaupstaðar þurfti að flytja
á klökkum. Þá var ullin svo
að segja eina verzlunarvar-
an, sem bændur höfðu að
láta, eða svo var það í Skafta
félögin stofnuð og loks sam-
band kaupfélaganna, sem
starfar í Reykjavík eins og
kunnugt er. í sveitum lands-
ins hefir nú þessi félagsskap-
ur, kaupfélögin eða sam-
vinnustefnan, tekið verzlun-
ina í sínar hendur að lang-
mestu leyti og unnið að vöru-
vöndun og fleiri menningar-
málum, eins og allir vita.
Þá kem ég nú að þess-
um verzlunarfélagsmálum í
Skaftafellssýslum. Þegar kaup
félagið var stofnað á Höfn
í Austur-Skaftafellssýslu, þá
verzlaði þar Þórhallur Daní-
smáverzlanir, en stærst af
þeim var Halldórsverzlun í
Vík.
En þróunin hélt áfram í
verzlunarmálunum í Skafta-
fellssýslunum sem öðrum sýsl
um á landinu. Hyggnir bænd
ur og framsýnir menn sáu
það fyrirfram, að ekki var að
treysta á kaupmannaverzlan
Gloppóttar röksemdir
Mbl- birti nýlega grein um
samvinnumál eftir Garðar
Gíslason.
Hér er ekki ætlunin að elt-
ast við einstök smærri atriði
þessarar greinar. Þó þykir
nauðsynlegt að leiðrétta
slæma missögn, sem slæðst
hefir þar inn, sjálfsagt af
misminni. í greininni er tal-
ið, að Pöntunarfélag verka-
manna og Kaupfélag Reykja-
víkur hafi orðið gjaldþrota og
valdið lánardrottnum skaða.
Þessi félög sameinuðust hins
vegar í Kaupfélag Reykjavík
ur og nágrennis, eins og flest
ir vita, og halda því áfram
störfum enn þann dag í dag.
Það myndi þykja undarleg
auglýsing, ef einhvern dag-
inn stæði í Morgunblaðinu:
Almennir gjaldendur.
„Við tökum að okkur að
greiða útsvar yðar og önn-
ur opinber gjöld gegn tvö-
földu gjaldi frá yður. Not-
ið þessi kostakjör.
Það yrðu sennilegt fáir
ginkeyptir fyrir því, að greiöa
þessari nýju stofnun tvö þús-
und krónur til þess aö hún
greiddi fyrir þá eitt þúsund
króna opinber gjöld og hefði
sjálf hitt þúsundið fyrir ó-
makið.
Þó er það einmitt þetta,
sem er helzta haldreipi Sjálf-
stæðismanna í baráttu þeirra
gegn samvinnuhreyfingunni.
í sama eintaki Morgun-
blaðsins og birtir grein Garð- ræða framtalinu svo, að þessi
ars, er sagt frá því, að Sam- 200 þúsunda gróði hlutafé-
vinnutryggingar endurgreiði lagsins hefði ekki komið í
félagsmönnum sínum 200
þúsund krónur og sé það 5%
af iðgjöldum ársins. En Garð
ar segir, að samvinnufélögin
séu almenningi fjandsamleg
vegna þess, að þeirra vegna
hverfi stórgróði einstaklinga,
sem ella yrðu hæstu gjald-
endurnir.
Flestir myndu vilja fá borðið eins og hjá heiðarleg-
hundrað króna lækkun á ið- um kaupmönnum. En það er
gjöldum sínum, þó að þeir alveg sama. Það væri ekki
yrðu þá að borga 50 krónum nema nokkur hluti af þessum
meira til almannaþarfa. Svo gróða greiddur til almennra
mikið er víst, að það, sem tek þarfa.
ið er af almenningi til að | Hagfræði Mbls. er sú, aö
mynda stórgróða hæstu gjald það borgi sig fyrir almenning
endanna, verður aldrei nema að gera einstaklinga auðuga,
að nokkru leyti opinber gjöld ef að þeir endurgreiði nokkuð
Hitt tapast á leiðinni. j af gróða sínum í almenna
Það sýnist lítil ástæða til, sjóði- En er ekki betra að
að fjölyrða um svona einfald greiða sjálfur hinum opin-
an hlut. En þegar Mbl. held- j beru sjóðum fimm krónur en
ur því fram dag eftir dag og kaupmanninum tíu?
ár eftir ár, að almenningur j Tilveruréttur kaupmanna
verði að borga skattana fyrir ^ byggist ekki á því, að þjóðin
samvinnufélögin, er ástæða græði á því að gera einstaka
til að rekja þá reikninga að menn auðuga til að bera op-
rótum. j inber gjöld. Tilveruréttur
Dæmið um Samvinnutrygg þeirra byggist á þvi, að ein-
ingar er ljóst og glcggt. Þar staklingarnir eiga að hafa
er 200 þúsundum skipt milli frelsi til að finna nýjar og
„°5 ^Þórhallur elsson kaupmaður, mjcg mæt
,. ^ ur maður og svo hygginn, að
verzla a Hofn i Hornafirði, og hann sá fyrir hvert stefndi
á .ÞeS.'!U™ StÖðUm.rÍSU,í verzlunarmálunum, og að
ekki mundi þýða að spyrna á
móti broddunum, og að mátt
ur samtakanna yrði að ráða.
Hann tók því það ráð að selja
þessu unga kaupfélagi verzl-
unarhús sín m. m. og hætti
svo að mestu leyti að verzla
sjálfur. Siðan hefir kaupfé-
lagið haft að langmestu leyti
alla verzlunina í sýslunni,
austan Breiðamerkursands,
en Öræfingar hafa verið í
kaupfélagi Vestur-Skaftfell-
inga. Þeim hentaði það bet-
ur út af vöruflutningum, því
meðan vélbáturinn Skaft-
fellingur gekk með söndun-
um, flutti hann vörur að og
frá til Öræfinga og Reykja-
víkur, s. s- Vík, Skaftárós og
um Vestmannaeyjar. En á
síðastliðnum tveim haustum
voru allar vörur og afurðir
fluttar til og frá til Öræfa
með flugvélum, og er það
stórviðburður í sögu Öræf-
inga, og sýnir þetta, hvert
stefnir með vöruflutninga á
landinu.
í Austur-Skaftafellssýslu
eru fjórir stjórnmálaflokkar
svo sem annarsstaðar á land-
inu, en það hefir ekki rask-
að samtökum fólksins um
(Framhald á 7. síóui
ljós. Mbl. er illa við slíkar
tíylgjur og myndi þá eflaust
spyrja eins og stundum fyrr,
hver brjóti lögin, selji á svört
um markaði, falsi faktúrur,
hjálpi veiðiþjófum til land-
helgisbrota og svo framveg-
is. Við skulum því gera ráð
fyrir, að hér væri allt lagt á
viðskiptamánnanna. Að öðr-
um kosti myndi þetta fé hafa
orðið gróði hlutafélags.
Nú skal ég ekki vera með
neinar getsakir um það, að
reynt hefði verið að hag-
betri leiðir og hagkvæmari
aðferðir og úrræði. En sam-
hliða þvi á almenningur líka
að hafa fullan rétt til að
skipa sér í félög, sem hafa
það takmark að láta hvern og
einn búa við sannviröiskjcr,
svo að það, sem ella yrði stór
gróði einstakra manna, hald-
ist kyrrt í höndum almenn-
ings.
Það borgar sig, enda þóttt
alþýðan verði þá sjálf milli-
liðalaust að bera kostnaðinn
af því að lifa í menningar-
ríki við félagslegt öryggi cg
félagslega menningu.
Það er nefnilega alþýðan,
sem ber þennan kostnað
hvort eð er sjálf.
Það er svo skilningsþraut,
sem hér verður ekki leyst,
hvort rithcfundar Sjálfstæðis
flokksins muni trúa sjálfir
þeirri hagfræði, sem þeir eru
að reyna að telja almenningi
trú um að sé rétt.
H. Kr.