Tíminn - 17.04.1963, Blaðsíða 14

\
ÞRIDJA RÍKID
WILLIAM L. SHIRER
orðið að segja keisaranum frá því,
nóvemberdaginn dimma í Spa
1918, að hann yrði að fara frá, að
einveldið væri liðið undir lok,
vildi ekki einu ginni velta fyrir
sér möguleikanum á því, að ein-
hver af Hohenzollern-ættinni, að
undanskildum keisaranum sjálf-
um, tæki við krúnunni, en keisar-
inn bjó enn í útlegð í Doorn í
Hollandi. Hinn gráleiti gamli
marskálkur varð æfareiður og
sendi Brúning frá sér þegar í stað,
þegar hann skýrði fyrir honúm,
að sósíaldemokratarnir og verka-
lýðsfélögin, sem með hvað mestri
tregðu höfðu gefið honum nokkra
von um stuðning við áætlun hans,
því að hún yrði ef til vill síðasti
örvæntingarfulli möguleikinn á
því að stöðva Hitler, myndu ekki
þola afturkomu hvorki Vilhjálms
II. eða elzta sonar hans og ef til
þess kæmi, að einveldi yrði kom-
ið á aftur, yrði það að vera sam-
kvæmt stjórnarskránni og lýðræð-
islegt, svipað því, sem var í Bret-
landi. Viku síðar kallaði hann
kanslarann á sinn fund aftur til
þess að tilkynna honum, að hann
yrði ekki í framboði aftur.
Þess í milli höfðu þeir Brúning
og Hindenburg báðir átt sinn
fyrsta fund með Hitler. Báðum
fundunum lyklaði illa fyrir naz-
istaforingjann. Hann hafði enn
ekki jafnað sig fullkomlega eftir
áfallið, sem hann varð fyrir vegna
sjálfsmorðs Geli Raubal. Hugur
hans var á reiki og hann var óör-
uggur. Húler svaraði beiðni Brún-
ings um stuðning nazista við
áfram'haldandi embættisgegningu
Hindenburgs með langri orðahríð
gegn lýðveldinu, sem skildi eftir
lítinn efa um það, 'að hann myndi
ekki fylgja áætlun kanslarans.
Hitler leið illa í návist Hinden-
burgs. Hann reyndi að hafa áhrif
á gamla herramanninn með langri
ræðu, en hún féll um sjálfa sig.
Forsetinn var ekkert hrifinn af
þessum „Bóhema-liðþjálfa“, eins
og hann kallaði hann, á þessum
fyrsta fundi, og sagði Schleicher,
að slíkur- maður gæti orðið póst-
málaráðherra en aldrei kanslari
— dálítið, sem hann síðar átti eft
ir að þurfa að éta ofan í sig.
Hitler flýtti sér í burtu, reiður
og hélt til Bad Harzburg, þar sem
hann næsta dag tók þátt í miklum
mótmælum „ÞjóðarandstöSunnar'*
gegn stjórnum Þýzkalands og
Prússlands. Þetta var ekki svo mik
ið samkoma róttækra hægri
manna, sem Þjóðernissósíalistar
voru fulltrúar fyrir, eins og hinna
eldri íhaldssömu afturhaldsafla:
Þýzka þjóðarflokks Hugenbergs,
Stahlhelm, einkahers hægrisinn-
aðra uppgjafaheimanna, Bismarck
æskunnar, Bændasamtaka Júnkar
anna og undarlegs samansafns
gamalla hershöfðingja. En nazista
foringinn var ekki með hugann
við fundinn. Hann hafði fyrirl.itn-
ingu á þessum leifum hinnar
gömlu herdeildar, klæddum í lafa
frakka, með topphatta á höfði og
hlöðnum orðum, og hann sá, að
hættulegt kunni að vera fyrir bylt
ingarsinnaða hreyfingu eins og
hans, að hafa of mikil samskipti
við þessa menn. Hann þaut í gegn
um ræðu sína á hroðvirknislegan
hátt og yfirgaf samkomuna áður
en Stahl'helm-fylkingin fór í'skrúð
göngu sína, en honum til mikillar
gremju höfðu fleiri Stahlhelm-
menn mætt en S.A.-menn. Harz-
burg-samtökin, sem mynduð voru
þennan dag og var ætlað sam-
kvæmt gömlum íhaldsstefnum að
fá nazista til þess að sameinast
í því að hefja lokaárás á lýðveld-
ið (krafizt var, að Brúning segði
þegar í stað af sér) var því and-
vanafædd. Hitler hafði alls ekki
hugsað sér að leika undir hjá þess
um herrurn, en hann taldi, að hug
ur þeirra væri grafinn í fortíð-
inni, sem hann áleit ómögulegt
að snúa aftur til. Hann gat hugsað
sér að notfæra sér þá í augnablik
inu, ef þeir gætu aðstoðað hann
við að grafa undan Weimar-stjórn
inni og útvegað honum, eins og
þeir gerðu nýjar fjáruppsprettur.
En hann vildi ekki láta þá nota
sig á móti. Innan fárra daga voru
Harzburg-samtökin komin fram á
barm glötunar, hin ýmsu öfl inn-
an þeirra börðust enn einu sinni
hvort á móti öðru.
Þó var eitt mál, sem sameinazt
var um. Bæði Hugenberg og Hitl-
er neituðu að samþykkja uppá-
stungu Brúnings um, að starfstími
Hindenburgs yrði framlengdur. í
byrjun árs 1932 gerði kanslarinn
á ný tilraunir til þess að fá þá til
þess að skipta um.skoðun. Honum
hafði tekizt með mi'klum erfiðleik-
um að fá forsetann til þess að
gegna embætti áfram enn um
stund, ef þingið lengdi kjörtímabil
hans og gerði honum ónauðsyn-
legt að taka á sig hina erfiðu byrði
kosningabaráttunnar. Nú bauð
Brúning Hitler að koma tú Berl-
ínar til þess að taka upp viðræður
að nýju. Símskeytið kom, á meðan
foringinn var á fundi með Hess og
Rosenberg í ritstjórnarskrifstofum
Völkischer Beobachter í Múnchen.
Hitler rak skeytið upp í n.efið á
þeim og hrópaði: „Nú hef ég þá í
vasanum! Þeir hafa viðurkennt
mig sem .þátttakanda í viðræðun-
um!“ '
Hitler ræddi við Brúning og
Schleicher 7. janúar, og aftur
var fundur haldinn hinn 10. jan-
úar. Brúning endurtók uppástungu
sína um að Nazistaflokkurinn
samþykkti að framlengja embætt-
istímabil Hindenburgs. Yrði þetta
gert, og jafnskjótt sem hann hefði
kippt í lag vandamálinu með brott-
fall skaðabótagreiðslanna og jöfn-
uð í vopnaviðbúnaði, myndi hann
sjálfur segja af sér. Sumir segja,
að Brúning hafi enn komið með
eitt agn, en um það hafa menn
ekki getað verið sammála: Hann
bauðst til þess að, stinga upp á
Hitler við forsetann sem eftir-
mannj sínum.
Hitler gaf ekki þegar í stað á-
kveðið svar. Hann fór til Keiser-
hof hótelsins og ráðfærði sig við
ráðgjafa sína. Gregor Strasser var
hlynntur áætlun Brúnings, og hélt
þvi fram, að neyddu nazistarnir
stjórnina til þess að láta fara fram
69
forsetakosningar, þá yrði endir-
inn sá, að Hindenburg myndi'
sigra. Göbbels og Röhm studdu af-
dráttarlaust, að þessu yrði hafnað.
Göbbels skrifar í dagbók sína 7.
janúar: „Það er ekki forsetaemb-
ættið, sem máli skiptir. Brúning
vill aðeins styrkja aðstöðu sína
til frambúðar . . Skákin um völd-
in er hafin . . . Aðalatriðið er, að
við höldum áfram að vera sterkir
og göngum ekki að neinni mála-
miðlunartillögu“. Kvöldið áður
hafði hann skrifað: „Það er einn
maður innan hreyfingarinnar,
sem enginn treystir. . . . Það er
Gregor Strasser".
Hitler sjálfur sá enga ástæðu
til þess að styrkja aðstöðu Brún-
ings og gefa með því lýðveldinu
lengri lífdaga, en hann var skarp
ari en hinn heimski Hugenberg,
sem hafnaði áætluninni afdráttar-
laust 12. janúar. Hann svaraði
ekki kanslaranum, heldur fór
beint til forsetans sjálfs, þar sem
hann lýsti því yfir, að hann áliti
tillögur Brúnings ekki samkvæmt
stjórnarskránni, en hann myndi
styðja endurkosningu Hinden-
burgs, ef marskálkurinn hafnaði
áætlun Brúnings. Nazistaforinginn
bauðst til þess í leynilegum sam-
ræðum í Kaiserhof við Otto von
Meissner, hinn færa ráðherra,
sem starfað hafði fyrst með sósíal-
istanum Ebert og síðan hinum
íhaldssama Hindenburg, og var nú
byrjaður að hugsa um þriðja emb
ættistímabilið með hverjum þeim
manni, sem gerður yrði forseti —
ef til vill jafnvel Hitler? — að
styðja Hindenburg í kosningunum,
ef hann losaði sig fyrst við Brún-
ing, kæmi á „þjóð“-stjórn og til-
kynnti, að nýjar kosningar skyldu
fara fram til þingsins og sömu-
leiðis prússneska þingsins.
27
og smyglað úr landi, myndu þeir
ekki Skilja mig lifandi eftir. Hún
sagði, að þeir myndu halda, að ég
vissi of mikið um gerðir Johns og
að þeir vildu ekki eiga á hættu
að ég segði lögreglunni frá því.
— Vitleysa, sagði Petrov. —
Marsden var horfinn, hann var
öruggur bak við járnjaldið og áð-
ur en hann fór, hafði ha-nn ekk-
ert tækifæri til að segja þér nokk
urn skapaðan hlut. Sannleikurinn
er sá, að hann vissi e'kkert sjálf-
ur, sem verulega máli skipti, við
höfðum séð um það. Skynsemi
þín hefði mátt segja þér það.
— Já, ég skil það núna, ságði
Blanche og andvarpaði. — En ég
var svo örvæntingarfull og ráð-
þrota, að ég gat ekki hugsað skýrt.
Og ég er ekki að gorta, þótt ég
segi, að ég slóst ekki aðeins í för-
ina í þeirri trú að bjarga sjálfri
mér, heldur vegna barnanna. Eg
vissi, að Dorothy gæti ekki hugs-
að almennilega um þau. Eg grát-
bað hana að Skilja þau eftir hjá
mér.
Og hún sagði honum, að hún
hefði verið fús að giftast manni,
sem hún elskaði ekki aðeins til að
geta búið börnunum öruggt skjól,
en Dorothy hefði gert henni
ómögulegt að ná sambandi við
nokkurn mann.
Petrov hrukkaði ennið.
— Systir þín er bjáni, sagði
hann. — Það hefði verið miklu
betra ef hún hefði skilið þörnin
eftir í þinni umsjá.
— Það er einkennilegt að
heyra þig segja það, svaraði
Blanehe. — Eg hélt, að þú gledd-
ist yfir því að tvö ensk börn yrðu
alin upp sem dyggir áhangendur
þinna stjórnmálaskoðana.
— En ég gleðst ekki yfir því.
Fyrst allar aðstæður eru eins og
núna, finnst mér það mjög slæmt.
Mótorbáturinn lagðist upp að
árbakkanum og menn Changs
bundu hann. Petrov hoppaði í
land og benti Blanche að fylgja
sér. Hún hikaði, en einn Kínverj
anna tók hana upp og aðstoðaði
hana að komast í land. Síðan skip
aði hann amah og gamla mannin-
utn að koma líka og þau hlýddu
andmælalaust.
— Eg býst við að það sé þýðing
arlaust að spyrja, hvert förinni er
heitið, sagði Blanche, þegar hann
tók í hönd hennar og þau lögðu
af stað upp hæðina frá fljótinu.
— Nei, svaraði hann stuttara-
lega.
— Þú ferð með mig eins og
barn, tautaði hún.
— Finnst þér það? Eg skal
segja þér, að ég fer fallega með
þig í samanburði hvað gert yrði
við þig, ef þú yrðir handtekin.
— Það er ljótt af þér að minna
mig á það! Hún reyndi að virðast
móðguð, en rödd hennar skalf
ískyggilega.
— Svona, Blanche, hertu þig
nú upp, sagði Petrov. Hann virt-
ist þreytulegur. Hann hafði ekki
sofið neút síðustu tvo sólarhring-
ana og hann hafði dynjandi höfuð-
verk. Auk þess hafði hann áhyggj-
ur af þessari skjótu vendingu,
sem málin höfðu tekið. Hann
hafði haldið, að Blanche væri al-
veg örugg hjá Ferskjublómi, en
nú kom í ljós, að hann hafði haft
rangt fyrir sér. Hún hafði að vísu
komizt undari, en það var fyrir
einskæra heppni og það hafði
dýpri áhrif á hann en hann kærði
sig um að viðurkenna. Hvað hafði
komið fyrir? Hvað hafði orðið til
þess að hermennirnir höfðu ráðizt
inn á eign Ferskjublóms? Sjálf-
sagt voru þeir sendir af leynilög-
reglunni, því hlaut einhver að
hafa svikið þau, einhver, sem bú-
settur var á landareigninni
Á HÆTTUSTUND
Mary Richmond
Ferskjublóm hafði verið viss um,
að henni væri óhætt að treysta
fullkomlega þjónum sínum og að
þeir hefðu alls engan áhuga á
stjórnmálum. Samt sem áður hafði
verið njósnað meðal þeirra og ein-
hvern veginn hafði það síazt út,
að Blanehe væri í húsinu. Það
var mesti gallinn við núverandi
stjórnarfyrirkomulag — það var
aldrei hægt að treysta neinum
fullkomlega. Hann reyndi að dylja
tilfinningar sínar og stjórna hugs-
unum sínum kaldur og rólega. Það
var alltof hættulegt að hugsa
svona. Margir góðir menn höfðu
gert það á undan honum, og hvar
voru þeir nú?
Nú var aðeins um eitt að ræða
— hann varð að koma henni burt
úr landinu eins fljótt og mögulegt
var og þangað til honum tækist
það, yrði hann að finna aðrar að-
ferðir til að vernda hana. Hann
skildi nú, að sú staðreynd, að hann
hafði gengið að eiga hana var
ekki næg vernd í sjálfu sér. Rétt-
ur einstaklingsins var ekki of hátt
metinn í landinu og sú staðreynd,
að Blanche hafði komizt undan
var nóg til að dæma hana. Þeir
mundu segja, að hún væri óvinur,
njósnari, sem hefði notað sér
gæzku systur sirinar til að komast
inn í Kína. Kannski rnyndu þeir
meira að segja leiða Dorothy fram
sem vitni og hann var sannfærð-
ur um, að Dorothy myndi ekki
leggja sjálfa sig í hættu og erfið-
leika U1 að bjarga systur sinni.
Þeir myndu láta þá staðhæfingu
Blanehe sem vind um eyru þjóta,
að hún hefði staðið í þeirri trú,
að förinni frá Englandi væri heit-
ið til Rússlands, ekki til Kína.
Hann fór að velta fyrir sér og
rifja upp fyrir sér, hverjir væru
valdamestir innan kínversku lög-
reglunnar, og gætu hjálpað
honum, ef hann greiddi þeim vel
fyrir. Það væri áhættusamt, en
hann skildi, að hann var tdneydd-
ur að reyna.
Ferðin yfir hæðótta akrana virt
ist endalaus. Nú var myrkur skoll-
ið á, og tunglið faldi sig bak við
dökk ský. Petrov hafði lukt, en
Kann vildi ekki nota hana of mik
ið. Hann var sífellt á varðbergi,
ef hermannalið væri í grennd.
Blanehe hrasaði enn einu sinni
og í þetta skipti hafði hún ekki
krafta til að rísa aftur upp.
— Eg get ekki meira, stundi
hún, þegar hann bað hana að
reyna. — Láttu mig bara eiga mig
og haltu áfram. Eg vi] heldur
deyja en ganga lengra.
Hann stundi mæðulega, svo
nam hann staðar og lyfti henni
upp. Hann vissi, að það, sem hún
hafði gengið í gegnum. hafði orð
ið henni um megn og þessi
áreynsla hafði orðið ti] að hún
gafst algerlega upp. Hann hélt
áfram og hélt á henni í fanginu,
en braut á meðan heilann um
vandamál sitt.
— Eg er . . . alltof þung fyrir
þig, sagði hún. — Ef þú setur mig
niður núna, held ég, að ég geti
gengið dálítinn spöl.
— Nei, við erum næstum kom-
in alla leið. Ef ég læt þig ganga
núna, hrasarðu bara og snýrð þig
um öklana eða eitthvað slíkt.
— Fæ ég að hitta Dorothy?
spurði hún.
— Nei, því miður. Systir þin
er ekki hér í nágrenninu og ef
hún væri það, teldi ég ekki ráð-
legt að þið hittuzt. Vertu ekki að
biðja um þetta, Blanche, þú verð
ur að gera þér Ijósa afstöðu okk-
ar núna.
— Eg vildi óska, að ég gæti
það, sagði hún svo lágt, að hann
greindi ekki hvað hún mælti.
Nú komu nokkrir dökkir skugg
ar í ljós framundan. Það voru
nokkrir. litlir kofar og var ljós í
einum þeirra Hún heyrði fótatak
og tveir Kínverjar stöðvuðu Petr-
ov. Þeir lýstu á andlit hans og
létu hann síðan halda áfram
Hann gekk í áttina til stærri kof-
ans. þar sem ljös var og ýtti upp
dyrunum Svo bar hann Blanche
inn.
Á borðinu stóð olíulampi og það
an stafaði bjarminn af ljósmu og
í stól við borðið sat maður og
studdi hönd undir kinri. Þegar
x
\
14
T í M I N N , miðvikiulaginn 17. apríl 1963 —