Tíminn - 19.08.1964, Blaðsíða 12

lefán Baldvsn
frá Stakka&ilíð
„Þú varst eldborg
nú ertu orðinn hraun“.
Úr því ég gat ekki verið við-
staddur kveðjuathöfn Stefáns
Baldvinssonar hér í Dómkirkj-
unni s. 1. föstudag og hefi þess
utan heldur ekki aðstöðu til að
fylgja honum til grafar heima í
Stakkahlíð í dag, má ekki minna
vera en að ég láti örfá minning-
arorð fylgja þessum vini mínum
úr hlaði.
Þótt Stefán Baldvinsson væri
kominn á sjötugsaldur, þegar fund
um okkar bar fyrst saman, og að
á okkur væri allmikill aldursmun-
ur, dróst ég strax að þessum sér-
stæða manni. Lífskrafturinn sindr
aði frá honum í allar áttir, svo
mér fannst mikíð til um. Þar var
ekki hálfvelgjan né hikið, tæpi-
tungan eða hálfyrðin, hvort sem í
hlut átti maður eða málefni. Hann
var „brennandi í andanum", og
hlýtur því að hafa verið þóknan-
legur postulanum, er kenndi, að
svo skyldu menn vera. Ég vil ekki
fullyrða, að Stetfán hafi alltaf
verið sanngjarn eða óbrigðull í
áliti sínu og dómum, en fyrir hug
skotssjónum sjálfs hans dugði ekk
ert minna en afdráttarlaus full-
yrðingin af eða á. Og hún var
fhitt af þeirri hrífandi mælsku og
sannfæringarkrafti, að það var
næsta auðvelt að sannfærast bein-
línis — a. m. k. í bili. Fjör hans
og kraftur voru slík, að þessir
eiginleikar hlutu þegar við fyrstu
sýn að vekja á honum athygli
sem sterkum og skemmtilegum
persónuleika. Lífsorka Stefáns virt
Íst nær takmarkalaus, Nú á efri
árum, þegar sjóndepra o. fl. elli-
sjúkdómar herjuðu á þetta karl-
menni, var engan bilbug að
finna á andlegri reísn hans og
skörungsskap. Jafnvel algjör
blinda hans ísðustu æviárin virt
ist ekki breyta neínu þar um. Við
hann áttu bókstaflega orð skálds-
ins:
„Andinn lifir æ hinn sami,
þótt afl og þroska nauðir lami.“
TAÐA
Nokkur hundruð hestar af
góðri, smágerðri töðu til
sölu.
UppL; Árbæ, Ölfusi,
sími um Self@ss.
Viö seljum
Onel K.ad station 64
Onel Kad station 63
Wolksv 15 63
Wolksv 15. 63
N .S U Prinz 63 og 62
Opel karav 83 og 59
Simca st 63 os 62
Simca 1000 63
Taunus 69 station.
UBr~ RAUÐARA
SKÚLAGATA 55 — SÍMl 15812
Stefán Baldvinsson verður mér
ógleymanlegur fyrir orku sína og
áræði, kraft sinn og kynngi, til
líkama og sálar. Þakka ég að
leiðarlokum honum liðnar sam-
verustundir. Þær voru allar svo
hressilega upplífgandi og skemmtí
legar. Traust hans og tryggð
gleymast mér ekki.
Stefán Baldvinsson var fædd
ur að Stakkahlíð í Loðmundar-
firði 9. jan. 1883. Foreldrar hans
voru þau hjónin Baldvin Jóhann
esson, hreppstjóri og kona hans
Ingibjörg ' Stefánsdóttir. Sonurinn
ólst upp við algeng sveitastörf og
þótti snemma bráðgerr. Tvítugur
lauk hann svo búnaðarkandídats
prófi frá Hólum og sigldi utan
litlu síðar til framhaldsnáms í
landbúnaðarfræðum við Dalum-
skólann í Danmörku og í verk-
námi hjá landbúnaðartilraunastöð
danska ríkisins í Askov, þar sem
hann einnig jafnframt hlýddi á
fyrirlestra í hinum víðfræga lýð-
'háskóla. Geta má nærri, að
á þessum þroskaárum Stefáns svo
ákafs mann varð hann djúpt snort
inn af mörgu því, er hann sá og
heyrði. Mér er t. d. í minni ævi-
löng hrifning hans og aðdáun á
norska stórskáldinu Björnstjerne
Björnsson, sem hann komst þarna
í snertingu við á hátíðlegri stund.
Sagði Stefán frá þessum skyndi-
kynnum af mælsku og persónu-
leika Björnssons með slíkum til-
þrifum í orðavali, áherzlum og
látbragði, að maður gat ekki var-
izt þeirri hugsun, að meira en
lítið brot af frummyndinni væri
þannig géfið í þróttmikilli endur-
speglun. Eftír heimkomuna gerð
ist Stefán brátt starfsmaður Rækt-
unarfélags Norðurlands og var
þannig meðal hinna allra fyrstu,
er lögðu hönd á plóginn til um-
byltingar að hinni rómuðu gróðr-
arstöð þess félags innan við Ak-
ureyri. Þar næst hóf Stefán sams
konar ræktunarstarf við gróðrar-
stöð Búnaðarsamb Austurlands á
Eiðum sumarið 1907, en gerðist
síðan kennarí við Búnaðarskólann
að Hvanneyri árin 1908—10. Fór
mikið orð af dugnaði Stefáns á
þessum árum og fræknleik hans
sem glímumanns.
Að loknum þessum aðdraganda
og undirbúningi að hinu eigin-
lega ævistarfi Stefáns, hóf hann
búskap á föðurleifð sínni. Stakka
hlíð, þar sem hann bjó myndar-
búi svo að segja alla tíð síðan og
gerði garðinn frægan.
Hann var ævilangt mikil stoð
og stytta byggðarlags síns og
íbúá þess — og ýmsum fleirum
— á ótalmörgum sviðum embætt
-isreksturs og félagslegra trúnað
arstarfa, sem hér er of langt mál
upp að telja. Maðurinn var merk
ur félagsmálafrömuður, ekki sízt
á sviði samvinnumála. Hann var
einn af stofnendum Kaupfélags
Austfjarða, stjórnarmaður og fé-
lagsformaður þess í áratugi og
löngum fulltrúi þess á aðalfund
um S.Í.S. og var það sá vettvang
ur, er fundum okkar bar saman
á. Sýnir þetta m. a. hvers trausts
samferðamanna sinna hann naut.
Stefán var harðduglegur, ósérhlíf
inn og ágætlega starfhæfur maður.
Hann var fyrir nokkrum árum
sæmdur riddarakrossi Fálkaorð-
unnar í viðurkenningarskyni fyrir
ótalmörg ábyrgðarstörf, svo sem
hreppstjórn, formennsku í sóknar
nefnd o. fl. sem hann hafði haft
á hendi um óvenju langt skeið
og sinnt af prýði. Stefán var rit-
fær maður, mælskur vel á sinn
hátt, skýr í hugsun og hamhleypa
til verka. Heilsteyptari mann en
hann var, getur varla.
Þótt Stefán Baldvinsson væri
svo vel af guði gerður, sem reynt
hefir verið að gefa til kynna í
þessum línum, er óhugsandí, að
honum hefði mátt auðnast að
koma öllu því í verk, sem hann
sinnti, ef ekki hefði notið við
til trausts og halds hinnar ágæt-
ustu eiginkonu, sem jafnvel sjálf
ur hann átti ekki nógu sterk
viðurkenningarorð tíl að helga.
Það var eftirlifandi ekkja hans,
frú Ólafía Ólafsdóttir frá Króki
á Rauðasandi, alsystir þeirra
merku bræðra Sigurjóns Á. sjó-
mannafélagsformann og alþm., og
Stefáns bónda á Hvalskeri i Pat-
reksfirði, sem báðir eru löngu látn
ir. Þau Stefán voru gefin saman
í hjónaband 23. okt. 1910. Þeim
hjónum varð 7 barna auðið, og eru
þau þessi: Baldvin Trausti, nú
afgreiðslumaður á Seyðisfirði,
Kristbjörg, gift Ásmundi B. 01-
sen kaupmanni á Patreksfirði, Síg;
urður bóndi í Stakkahlíð —{
Ingibjörg, síðari kona Andrésar
Andréssonar klæðskerameistara í
Reykjavík — Ólafur vélfræðingur
og forstjóri í Kaupmannahöfn —
I-Iulda, gift Jóhanni Eðvaldssyni
bónda á Þrándarstöðum í Eiða-
þinghá — og Ásta, gift Magnúsí
Steindórssyni bónda í Stakkahlíð.
Öll bera börnin einkenni merkra
ætta sinna og eru myndarfólk.
Barnaþörn þeirra Ólafíu og Stef-
áns eru komin á þriðja tug, en
afkomendur allir talsvert á
fjórða.
Samvinnuhreyfingin íslenzka
hefir notið þeirra bræðra Stef
áns og Sigurðar heitins póst-
meistara. Sá fyrrnefndi hóf ung
ur merki hugsjónarinnar heima
í héraði og bar það í önn
dagsins hátt og djarft tii hinztu
stundar. Sigurður kvað og gaf
okkur „Söng samvinnumanna“ til
hvatníngar. Þeir hafa þannig á
myndarlegan og eftirminnilegan
hátt lagt fram sinn skerf til þess
að „styrkja trú og traust á lands-
ins gæði“ í anda og á vegum
sannrar samvinnu.
Nú, þegar Stefán, þessi aldni,
ógleymanlegi vinur minn er fall-
inn í valinn, veít ég með vissu,
að mörgum fleiri en mér finnst
mikill sjónarsviptir að og skarð
fyrir skildi. Nú merjast ekki leng
ur ýmsir örðugleikar og vand-
kvæði undan krafti magnaðs per-
sónuleika Stefáns Baldvinssonar.
Nú glymja salir ekki lengur af
áhrifum smitandi fjörs hans og
fyndni í bundnu máli og óbundnu.
Nú er sá klettur fallinn, er mörg
um skýldi í stormviðrum harðrar
lífsbaráttu. Nú streymir ekki leng
ur sú elfa, er í þungu straum-
falli flutti frjómögn lífs og litar
langt út yfir bakka sína
BalÆvin Þ. Kristjánsson.
frá Stéru Borg
F. 24. des. 1888. D. 14. ág. 1964. j
r .. i
í dag verður jarðsunginn frá
Fossvogskapellu Guðmundur Pét- j
ursson, fyrrum bóndi, sonur hjón-
anna Elísabetar Guðmundsdóttur
og Péturs Kristóferssonar, er
lengi bjuggu rausnarbúi á stór-
býlinu Stóru Borg í Víðidal. Önn-
ur bör.n þeirra Elísabetar og Pét-
urs voru Vilhjálmur, er fluttist
ungur til Ameríku, Kristófer
þjóðhagasmiður, sem lengi var
bóndi á Litlu Borg, en er nú á
Kúludalsá hjá dóttur sinni, og j
Margrét húsfreyja á Stóru Borg,
kona Aðalsteins Dýrmundssonar,
en hún er látin fyrir skömmu.
Eftir lát manns síns, sem mun
hafa verið 1906, ef ég man rétt,
bjó Elísabet áfram á Stóru Borg
og veittu synir hennar búinu for-
stöðu með henni, en 1911 leigði
hún foreldrum mínum hálfa jörð-
ina, og nokkrum árum seinna
seldi hún þeim sinn jarðarhelm-
inginn hvorum, föður mínum og
tengdasyni sínum Aðalsteini Dýr-
mundssyni, en hjá honum og dótt-
ur sinni dvaldist hún síðan til
æviloka.
Ég kom kornungur að Stóru
Borg og ólst því upp við hliðina
á þessu fólki sem ýmist var á
sama bæ eða næsta nágrenni.
Þegar ég nú lít yfir farinn veg,
þá er mér efst í huga hvað þau
systkini og móðir þeirra voru ó-
venjulega gott fólk, glaðvært og
hjartahlýtt, sem öllu og öllum
vildu gott gera. Þessa minningu
mína um Elísabetu og börn henn-
ar öll, vil ég láta koma fram, um
leið og ég með fáum orðum minn-
ist sonar hennar, Guðmundar, að
leiðarlokum.
i-Öúðmundur Pétursson var
fæddur á Stóru Borg 24. des.
1888, og varð ráðsmaður hjá móð-
ur sinni þegar hann náði fullorð-
ins aldri. En árið 1917 þegar Guð-
mundur var tæplega þrítugur,
gekk hann að eiga Jakobínu Sig-
urvaldadóttir frá Gauksmýri, og
byrjuðu þau búskap á Litlu Borg
í sambýli við Kristófer bróður
Guðmundar, en ári síðar hófu þau
búskap á eignarjörð Guðmundar,
Refsteinsstöðum í Víðidal og
bjuggu til ársins 1937 er þau
fluttu norður í Fljót.
Börn sín öll, sem eru 9 eignuð-
ust þau meðan þau voru á Ref-
steinsstöðum, og ólust þau öll
upp hjá foreldrum sínum, nema
2 dætur, sem teknar voru í fóstur
af vina- og vandafólki. Þetta var
yfirleitt á erfiðum árum í fjár-
hagslegu tilliti. Svokölluð kreppu
ár voru á þessu tímabili, og síð-
an komu fjárpestirnar með öllum
sínum hörmulegu afleiðingum.
Guðmundur var líka svo heilsu-
veill, að segja má að hann gengi
aldrei heill til skógar Má því geta
nærri að oft hafi verið þungt
undir fæti á barnmör'gu heimili.
En árin liðu og allt blessaðist
þetta vonum framar og börnin
uxu úr grasi, myndarleg og mann-
vænleg. Ég held að þeim hjón-
um hafi orðið hin mesta stoð
í óvenjulegri lífstrú og bjartsýni,
sem þeim báðum var eiginleg í
ríkum mæli. Jakobína er trúuð
mannkostakona, lífsglöð og með
svo mikið hugarjafnvægi. að
aldrei sá ég henni bregða hvaða
erfiðleika, sem að garði bar,
Guðmundur Pétursson varð
mikill hamingjumaður i fjöl-
skyldulífi sínu Hann eignaðíst af-
bragðskonu og hann eignaðist
mörg börn. sem öll eru vel af
guði gerð og hið nýtasta fólk.
Og barnabörmn eru nú vís1 farin
að nálgast 40, eða það minnir
mig að hann segði mér með á-
nægjusvip síðast þegar við sá-
umst.
Hann íeit því með gleði yfir
farinn veg og mátti það sannar-
lega að öllu samanlögðu, þótt oft
blési á móti á vissu skeiði æv-
innar.
En ég get ekki neitað því, að
ég harma það að hann gat að
mörgu leyti ekki notið sín sem
skyldiv á beztu árum ævi sinnar
Hann var nefnilega umbótamaðui
að eðlisfari, meiri heldur en al-
gengt er, bæði í félagsleguni
skilningi og í verklegum efnum
Ég veit að þau árin, er hann bjó
á Refsteinsstöðum, sveíð honum
sárt að geta ekki gert jörðinni til
góða eins og hugurinn stóð til,
en litlu varð um þokað á kreppu-
árum, ekki sízt þegar heilsuleysi’
bættist ofan á.
Hann var líka afbragðssmiður
! eins og þeir bræður allir og gaf
‘ sig einkum að járnsmíði. Hann
| braut mikið heilann um gerð ým
iss konar búvéla, og ég verð að.
segja að mér hefur oft fundizt
hann komast í hugmyndum sín
um furðu nálægt því, er síðar
varð á vélaöldinni.
Ekki veit ég fyrir víst hvað olli
því að Guðmundur Pétursson bra
búi á Refsteinsstöðum og flutii
norður í Fljót, enda var ég ba
sjálfur búinn að yfirgefa atthag
ana fyrir nokkru- Sennilega hefur
það verið vegna fjárpestanna sem
þá herjuðu landið. Þar nyrðra
bjó hánn fyrst á Nefsstöðum en
síðar á stórbýlinu Hraunum, á-
samt sonum sínum Vilhjálmi og
Pétri. Þetta gamla höfuðból end-
urreistu þeir feðgar af hinum
mesta myndarskap, og ef ég þekki
rétt. þá hefur Guðmundur Péturs-
son notið sín þar bezt sem bóndi,
þegar efnahagur og aðrar aðstæð-
ur gerðu honum að lokum mögu-
legt að koma umbótahugmyndum
sínum til framkvæmda.
Fyrir nokkrum árum fluttu þau
Jakobína og Guðmundur alfarin
að norðan, og settust að i Kópa-
vogskaupstað og hafa búið þar
síðan.
Börn þeirra hjóna eru:
Þrúður Elísabet gift Kristjám
Stui'laugssyni kennara á Siglu
frði. Ólöf María gift Guðmundi
Jóhannssyni forstjóra á Litla
Hrauni. Vilhjálmur bóndi
Hraunum. kvæntur Jónínu Hall
grímsdóttur, Pétur Kristófer
Framh. á 15. síðu
TÍMINN, miðvikudaginn 19. ágúst 1964 —
12