Vísir - 09.05.1945, Blaðsíða 2

VISIR
r 4 0/í ((> _
Miðvikiidaginir^: maí 1945.
Illgresi til iðnaðar.
Eftir Wheeler McMillen.
Fyrir tilverknað rússnesks
vísindamanns er lítilmót-
legt illgresið nú að verða
þýðingarmikil nytjajurt.
Árið 1920 flúði ungur rúss-
neskur læknir frá Moskvu og
liafnaði í Chicago. Ein afleið-
ing þessa flótta er sú, með-
al annars, að á síðastliðnu
sumri var öllum vegamála-
skrifstofum U.S.A. falið að
sjá svo um, að ekki væri sleg-
ið arfagresi meðfram þjóð-
vcgum. Og í fyrrahaust gerðu
skátar og börn sér það að at-
vinnu og fengu lyrir drjúgan
aukaskilding, að tína fræbelgi
af arfagresi. Og á þessu ári
þarf engan hermann eða sjó-
liða að scnda á sjó, sem ekki
cr búinn fyrsta llokks Mae
Wes t-b j örgu na r j akka, sem
haldið getur hónum örugg-
lcga á floti, ef skip hans týn-
ist. -—
Doktor Boris Berkman var
í ágætri stöðu í Moskvu 1920,
svo ungur sem hann var. —
llann var forstjóri Pasteur-
stöðvar og mikils metinn í
þeirri stöðu. En hann var
ekki ánægður. Hann hugðist
ckki eiga fyrir sér svb glæsi-
lega framtíð, sem hann
dreymdi um, í róstunum í
Rússlandi. Hinsvegar taldi
hann allt miklu öruggara í
Bandaríkjunum og þar hlytu
lækifærin að vcra miklu l'jöl-
hrcyttari. Ilann sagði ekki
upp stöðu sinni. Það gat hann
ckki. Hann fór hara þegjandi.
Eklci reyndist það auðvelt, en
með ])ví að fara huldu höfði
og ferðast íotgangandi, tókst
honum að lcomast yl’ir pólsku
landamærin. Og þar fékk
hann leiðarbréf hjá ameríska
ræðismanninum í Warsjá.
Oróður, hentugur
uppblásnu landi.
Erfitt er að gera grein fyr-
ir því, hvers vegna sýklafræð-
ingur af rússnesku bergi
hrotinn; læknir, scm hefir
„praxís“ sinn í Norður-Chica-
go, fer að hafa áhuga á spjöll-
um á gróðurjörð. En hvað
sem um það cr, þá fór þessi
rússneski vísindamaður að
láta til sin taka uppblástur
gróðurlands í Amcriku, í
kringum 19.10. Taldi hanti
líklegt, að jurt, scm stæði
mcð rætur djúpt i jarðvegin-
um og teygði sig jafnframt
langt upp úr honum, myndi
hentug til þess að lialda jarð-
veginum 1 skefjum. Ef þetta
væri margær jurt, sem yxi ár
cftir ár upp af sömu rótun-
um, þá væri það þeim mun
betra. Hann gerði athuganir
viðvíkjandi þessu í uppblásnu
sandlendi við Michigan-vatn-
ið, og komst að þeim niður-
slöðu, að svonefndur mjólk-
urarfi mundi fulluægja l)áð-
um þessum'skilyrðum. Ilann
rannsakaði nákvæmlega rót-
arkerfið. Og hann veitli því
alhygli, að ])ar sem arfi hafði
náð að vaxa í samfelldum
breiðum, var hvorki liætt við
Sandfoki né því, að sandin-
um skolaði burtu.
En bændurnir töldu arf-
ann scm hverja aðra plágu
og reyndu af fremsta megni
að uppræta hann. Þess vegna
yarð að finna ráð lil ])ess að
gera arfann á einhverh hátt
verðmætan sgm verzlunar-
ýöru. Þá myndu bændurnir
fúsir til að rækta Imnu.sem
hverja aðra nytjajurt, og þá
1 yrði ef til vill hægt að nota
liann til útplöntunar í þús-
undir ekra, sem jafnframt
yrði þá forðað frá upp-
blæstri
„Mér var kunnugt um að
Edison hafði gert tilraunir
meðarfa til togleðurvinnslu“,
segir Berkman, „og hafði gef-
izi upp við þær. Mér hefir
aldrei til hugar komið að eg
væri Edison snjallari, og leit-
aði þess vegna annara verð-
rnæta- í- arf anum.“
Berkman byrjar athuganir.
Smásjár-athuganir leiddu í
ljós einkennilega eiginleika
„dún-vefsins“, — hinna silf-
urlitu trefja, sem bera arfa-
fræin í loftinu til nýrra gróð-
urstöðva. Hver einstakur
þráður ])essara örfínu trefja
er holur, ,— einskonar loft-
fyllt pípa úr „cellulose". Allt
benti til, að hér væri hið
íprýðilegasta einangrunarefni,
— þetta var loftfyllt hylki.
Erekari rannsóknir leiddu í
ljós, að hver „þráður“ var
þakinn þunnu lagi af vaxi.
liann var með öðrum orðum
varinn áhrifum vatns: Loft í
vatnsþéttum umbúðum.
Tilraunir um uppburðarafl
sýndu, að hvert pund af arfa-
trefjum myndu fleyta 50
punda })unga ‘á vatni. Að
sjálfsögðh’ fór1 Berkman nú
brátt að láta sér til hugar
koma, að hér væri fnndið efni
i hjörgunartæki.
Honum kom einnig til hug-
ar að nota þessar arfatrel'jar
til þess að fóðra með þeim
sjóföt flugmanna, sem upp í
háloftin fljúga, og yrðu slík
föt þá jafnframt „flot-föt“,
sem héldu þeim uppi að
minnsta kosti eitt lnmdrað
kiukkustundir, ef þeir yrðu
fyrir því óhappi, að hrapa í
sjó niður.
Arfakaup.
Yms einstök atriði þurfti
að athuga, áður en það kæm-
ist í kring að arfatrefjar gæti
orðið nothæf iðnaðarvara.
Fræbelgjum varð að vera
liægt að safna á landsvæðum,
þar sem arfi væri svo mikill,
að verulega munaði um.
Atluiganir leiddu ])að í ljós,
að arfi óx/mjög þétt í Peto-
skey-héruðunum í Michigan.
Bændurnir og unglingarnir
á þessum slóðum urðu ekki
lítið forviða, þegar þangað
kom éinbeittur maður með
hlaðna bifreið af tómum pok-
um og bauð álitlega upphæð
fyrir, ef hann fengi Jiessa
poka fyllta af arfafræs-belgj-
um á ákveðnu þroskastigi.
Og það stóð ekki lengi á því,
að honum væri gerður þcssi
greiði.
Nú lá næst fyrir að ná vefj-
unum úr fræhelgjunum. —
Doktor Berkman hafði veitt
])ví athygli, að móðir náttúra
beið eftir þurkdegi til þess að
losa fræin, svo að þau gætu
borizt með golunni og dreifzt
til gróðurs annars staðar. —
Hann fann því upp aðferð til
þess að þurrka belgina svo
mikið, að þeir væri rétt að-
eins hæfilcgir til þess að
sjiringa sjáífkrafa.
Þá var enn eitt viðfangs-
efnið, að aðgreina hinn ör-
fiiia trei'javef frá fræinu. Það
var einnjg leyst, I því augna-
miði var smíðaður geymir,
])ar sem lof.tstraiimur var lát-
inn feykja trefjunum i gegn-
um sáld, sem aðgreindi þá frá
fræinu, en til þess þurfti einn-
'ig ákveðið rakastig. Nú fóru
að vaxa birgðirnar af sekkj-
um, fullum af arfa-vefjum.
En markaðurinn var enginn
til fyrir þessa vöru.
Stríðið hefst.
Ráðist var á Pearl Harl)or.
Singapore féll. Og togleðrið
var ekki eina „hráefnið“, sem
Bandaríkin liöfðu treyst á að
fá l'rá Austurlöndum. Annað
var „kapok“, eða trésilkið,
scm aðállega var rælit^ið á
Java og álitið langsamlega
hentugasta efnið til þess að
fylla með björgunarbelti og
vesti. Að vísu voru til tals-
verðar birgðir af þessu efhi í
landinu, cn þær voru ekki ó-
þrjótandi, og það sem verra
var, þær rýrnuðu ogskemmd.
nst við geymslu.
Meðan þessu : fór fram,
liafði hinn rússneski sjúk-
dómafræðingur í Norður-
Chicago vanrækt læknisstarf
sitt vegna áhugans á töfrum
arfavef janna. Og nú gaf hann
það alveg upp á bátinn. Hann
taldi það alveg sjálfsagðan
hlut, að hernaðaryfirvöldin
og ríkisstjórnin myndu taka
feginsamlega og umsyifalaust
þessu tækifæri til þess að
gcta hagnýtt heimafengið
efni í stað „kapoks“, og það
efni, sem Berkman taldi ekki
aðeins jafnast.á við.kapok,
heldur jafnvel vera pothæf-
ara. •
Yfirvöldin
sváfu.
Það1 var þíó öðru nær, eri að
opinbtír yfirvöld gleyptú við
þessu. Það gdt varla talizt,
að nokkurt þeirra rumskaði.
Berkman hafði sjálfur þegar
vakið áliuga hjá einkafyrir-
tæki eða manni, sem fram-
leiddi björgunarútbúnað og
átti kapok-birgðir aðeins til
örfárra mánaða. Þessi fram-
leiðandi lét fara fram opin-
bera prófun á nothæfni el'n-
isins, sem sannaði fullyrðing-
ar Berkmans um það. Við
það sat um sinn.
Það var ekki fyrr en búið
var að fara tuttugu og eina
dýra ferð fram og aftur milli
Cliicago og Wasliington, eða
eftir tvö ár, sem hin þung-
lamalega stjórnarvél fór að
hreyfast. Þá gerði her og floti
kröfu til styrjaldaryfirvald-
anna um að safna þriggja ára
forða af arfatrefjum, — eða
níu milljónum punda. Gekk
þetta mál síðan í milli ýmis-
legra stjórnardeilda og stofn-
ana, og niðurstaðan varð sú,
að veitt var fé af sjóðum
Reconstruction Finance Cor-
poration til þess að stækka
tilrauna-gróðrarstöðina, sem
Berkman og stuðningsmenn
hans voru búnir að koma sér
upp.
Veittur var nú styrkur að
upphæð 122 þúsund dollarar,
í umsjá landbúnaðarráðu-
neytisins, til ])ess að standa
straum af kostnaði við rann-
sóknir Berkmans á því, liver
frekari not megi hafa af arf-
anum. Sjálfur álítur hann, að
enn sé hann eklci búinn að ná
því takmarki, sem hanh
stefnir að. Hann vill búa svo
um hnútana, að öriiggt sé að
affatrefjar verði teknar fram
yfir kapok, bæði vegna gæða
og verðs, þegar kapok verð-
ur aftur sent á markaðinn.
Olía, sem pressuð hcfir verið
úr arfafræi, hefir reynzt auð-
seljanleg.
„Svo að segja jafningi olíu
Stríðið II:
Þjóðverjar höfðu sigurinn í hendi sér
sumarið 1948.
egar Þjóðverjar höfðu
sigrað að mestu í Nor-
egi í maí 1940, voru þeir
reiðubúnir til að láta til
skarar skríða gegn Bretum
cg Frökkum.
Sóknarinnar var heldur
ekki langt að bíða, og þegar
hún lcom, þá var henni vel
stjórnað og herinn hafði yfr-
ið nóg af öllum tækjum, sem
hann þarfnaðist.
Vélahersveitir brunuðu
með leifturhraða inn í Belgíu
og Hólland, eins og þær
höfðu gert í Póllandi, og eftir
fáeinar klukkustundir höfðu
Þjóðverjar ráðið við „vatna-
víggirðingarnar“, sem mest
hafði verið gumað af. Ög eins
og í Póllandi nutu þeir mikil-
vægs stuðnings svikara, sem
tólcu stjórn samgöngumið-
stöðva með aðstoð fallhlífa-
sveita.
Hersveitirnar, sem fóru
inn í Holland, stefndu með
miklum liraða til Haag, Rótt-
erdam óg Amsterdam. Þær
mættu lítilli mótspyrnu. Her-
ir Hollendinga misstu brátt
samþandið sín á milli, voru
umkringdir og gáfust upp
eftir fjóra daga.
Mikill her Breta og Frakka
stefndi inn í Belgíu, í því
sltyni að reyna að um-
kringja þýzkar hersveitir,
úr soyabaunum“, segir dokt-
or Befkman, en Harin hyggur
hð hun riiúrii géta orðið betri.
Og hann hefir á prjónunum
ýmsar fyrirætlanir um liag-
nýting fræbelgja.
Kaðal úr arfa-stönglum?
Bast-trefjan í stönglinum
'er löng og seig í sér og ætti
að eiga einliversstaðar
heima i garn-iðnaðinum. Ef
þú næfð trúnaði hins rúss-
neska vísindamanns mun
hann ])ó geta sýnt þér sýn-
ishorn af miklu verðmætari
efnrim, scm hann hefir fram-
léitt á rannsóknar-mæli-
kvarða. Arfinn vex einnig
fyrir norðan lamlamærin, og
Kanada-stjórnin hefir vérið
að láta gera tilraunir með
plörituna, undir Iiandléiðslu
Berkmans, vegria togleours-
inriihalds hennar, sem reynist
vera 4%.
Landgræðslu-þjónustan
hefir gert ýmsar gróðrartil-
raunir til rannsóknar á því,
hvert gagn má verða að arf-
anum til landgræðslu. Skýrsl-
ur ufn þetta lofa góðu. Enn
er þó ýmislegt ókrufið um
plöntuna. Eru tvö ár eða þrjú
i'rá því að fræið frjófgast og
þangað til „dúnninn" verðUr
til? Á að sá í raðir eða „út-
varpa“ sæðinu? Hverskonar
vélar verða hentugastar til
])ess að hirðingin borgi sig?
Þar sem arfinn vex í órækt,
þrífst hann ágætlega í léleg-
um jarðvegi. Þetta yrði þá
arðsöm uppskera úr lélegum
jarðvegi, einkum fyrir hin
norðlægari ríki, þar sem jurt-
iri vex hvar sem vera skal,
og þetta myndi geta orðið
hin ákjósanlegasta búhót
landhúnaði þjóðarinnar. Aðf
eins er um að ræða cina eða
tvær tegundir skorkvikinda,
scm leita á arfa, og búð'ar ó-
slcaðlegar.
sem komizt höfðu suður fyr-
ir Albert-skurðinn, 1G0 km.
í norðausturátt, og stefndu
til Brússel og Antwerpen.
Frakkar treystu því, að belg-
isk herdeild, sem hafði hæld-
stöð í Ardennaskógi við
landamæri Luxemburg,
mundi vcrnda hægri fylking-
ararm bandamannahersins.
Til sjávar.
En það var einmitt hægri
fylkingararmurinn, sem var
svo veikur, að allar fyrirætl-
anir bandamanna fóru út um
þúfur og meira en það.
Ein af beztu bryndeildum
Þjóðverja, sem var undir
stjórn Erwins Rommels, er
stjórnaði henni með dirfsku
bg kænsku, tvístraði belgisku
herdeildinni og var komin í
gcgnum skóginn 13. maí. -—
Þegar svo var komið, tók
Rommel að framkvæhia
hernaðaraðgerðir, sem virt-
ust óðs manns æði. Hann
tók stefnu vestur á hóginn
og geystist að baki banda-
mönnum, unz hann kom að
ánni Sornrne, en þá liélt hann
niður með lienni; og allt til
sjávar við Abbeville.
Aðdrá ttarleiðir Rommels
voru nú orðnar hættulega
langar, næstum 250 km„ en
Þjóðverjar fylgdu þessum
sigri svo fast eftir, að það
kom ekki að sök. Brynsveitir,
flutnirigavagnar og fótgöngu-
lið, sem flutt var á bílum,
streymdu í gegnum skarðið,
sem rofið liatði verið, til þess
að styrkja l'leyg Þjóðverja.
Þann 23. maí voru Þjóðverj-
ar búnir að sniðganga Magi-
not-línuna og bandamanna-
lierinn fyrir norðan var í her-
kví.
„Kraftaverkið“
við Dunkirk.
Frönsku herirnir reyndu
um scinan að bjarga þessum
herjum úr kvínni, cn 28. mai
gafst Lcopold konungur
skyndilega upp og gaf belg-
iska húrnum jafnframt skip-
un urri að léggja niður vopn.
Fýrlr hersvéitirnar, sem kró-
aðar voru inni, virtist aðeins
um ’tVehnt að velja, gefast
upp eða falla. En þá barst
hjálpin injög óvænt.
Þcgar öll sund virtust lök-
uð, kóm háría einkennilegur
l'loti ti'l hjálpar — sundurleit
skipahjörð, sem lióað hafði
verið samán í skyndi í hafn-
arbprgum og þorpum Eng-
lands. Þarna voru æfagömul
f lu tniiigáskip, skemmti-
snckkjur, tundurspillar, fiski-
hátár, fefjur, dráttarbátar og
litiir vélbátar, sem notaðir
yoru til skemmtisiglinga.
Þessi floti sigldi næstum upp
í landsteina í Bclgíu og tók
að hjarga hérsveitunum, sem
])yrplust til starndar og voru
svo mannmargar, að „ekki
sá í dökkap díl“, éf svo má
að orði kveða.
1 fjóra daga og nætur
sigldi þessi floti fram og aft-
ur milli meginlandsins og
Englands, og enginn undrað-
ist, þótt l'lugsprengjum og
fallbyssukúlum rigndi niður
allt í kring. Björgunarskip-
un.iriri .vaiyijokkt í lugatgji,
en liin 'fóru þverja 'féroina af
annari. Þegár þéssu vár lok-
ið, liafði um 3^0,000 her-
Frairih. á 6. síðu