Morgunblaðið - 10.09.1940, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Italir hafa 170
þús. manna lið
í Albaníu
Þýðing flotaaukningar
Breta í Miðjarðarhafi
PAU ummæli Churchills í ræðu þeirri, sem hann
flutti síðastliðinn fimtudag, að búast mætti
við alvarlegum átökum í Austurlöndum innan
skams, eru skilin svo, að breska stjórnin geri ráð fyrir
að ítalir sjeu nú um það bil að hefja innrás í Grikkland
eða Egyptaland eða e. t. v. hvorttveggja samtímis.
Sú skoðun hefir jafnvel komið fram í Englandi, að líklegt
sje að ítalir fari á stúfana um leið og Þjóðverjar geri alvöru úr
því, að hefja innrás í England.
í London er litið svo á, að mikil hætta sje á að Italir reyni
að kúga Grikki með góðu eða illu, til þess að beygja sig undir
vilja öxulríkjanna. __________
Lega Grikklands gerir land-
ið mjög mikilvægt í öllum hern-
aðaraðgerðum í Austurlöndum;
liefir það þess vegna vakið
óskifta ánægju í London hve
fastir Grikkir hafa verið fyrir
gagnvart ógnuniim ítala.
ALBANÍUHER iTALA.
En það er hinsvegar kunn-
ugt, að Italir hafa um eða yfir
170 þús. manna her í Albaniu,
þar sem undir venjulegum
kringumstæðum er talið nægi-
iegt að hafa 70 þús. manna her.
Annars er það nokkrum örðug-
leikum bundið, að fá nákvæma
vitneskju um hve lið Itala er
raunverulega mikið, því að þeir
hafa tekið upp þá aðferð að
yeita hermönnunum mikil heim-
ferðaleyfi, og senda í staðinn
®,ðra hermenn, en vitað er að
undanfarið hafa verið fluttir
frá Italíu yfir til Albaníu um
500 hermenn á dag.
í lok ágúst varð það kunnugt,
að Italir voru að skipa liði sínu
í hernaðarlega mikilvæg fjalla-
skörð á landamærum Albaníu
ug Grikklands. Einnig sendu
Italir herlið inn á landamæra-
svæði, sem óvíggirt skyldu
vera samkvæmt vináttusamn-
ingnum sem ítalir gerðu við
Grikki í október síðastliðnum.
BRESKI FLOTINN.
Með tilliti til þess, hve
liorfur eru ískyggilegar við
austanvert Miðjarðarhaf, hafa
fregnirnar um sjóhernaðarað-
:gerðir breska flotans í Miðjarð-
arhafi í vikunni sem leið vak-
ið mikla ánægju í Englandi.
Breski flotinn er nú kominn
fil Alexandríu og var honum
þar vel fagnað.
1 skeyti, sem frjettaritari
„Daily Telegraph“ sendir blaði
sínu um sjóhernaðaraðgerðirnar
segir svo:
Jeg var um borð í einum tundur-
spillinum, sem tók þátt í hernaöarað-
gerðunum, tundurspilli sem ítalska út-
varpið er búið að ,,sökkva“ tvisvar.
Jeg sá Breta sýna yfirburði sína í
ha.fi, sem Mussolini er vanur að kalla
„Mare nostrum" (vort haf“), og.gera
harðari skothrið a Dodocaneseyjum en
nokkru sinni áður í sögu eyjanna.
Næstum allur floti Breta í austan-
verðu Miðjarðarhafi hafði sameinast
flotadeildum úr vestanverðu hafinu og
þegar skip þessi voru komin saman,
líktust þau fljótandi eyjum, sem ekk-
ert féngi haggað.
Við sigidum um Miðjarðarhafið í
næstum viku, en urðum einskis varir,
nema nokkuiTa ítalskra flugvjela, sem
reyndu að varpa sprengjum yfir okkur.
Eftir að hafa siglt fram og aftur
þvert yfir Miðjarðarhafið og leitað þar
að ítölskum herskipum, sem við höfð-
um heyrt að fælu sig þar, sigldi flot-
inn í áttina t liMalta.
HERNAÐARAÐGERÐIR.
Nokkrum kiukkustundum síðar lögð-
um við þó úr höfn aftur til þess að
taka upp að nýju leitina að herskip-
um ítala.
Um kvöldið á þriðjudaginn voru
hengdar upp tilkynningar á veggi í
tundurspillinum, þar sem skýrt var frá
þvi, að hemaðaraðgerðir myndu fara
fram á morgun. Okkur var næstum
ómögulegt að sofa, og engan, sótti svefn,
þegar menn vissu að von var á hem-
ððaraðgerðum.
Stundin til þess að hefja aðgerðir
kom um dögun. Skipherrann og liðs-
foringjar stóðu með sjónauka og virtu
fyrir sjer hæðirnar á eyjunni Sear-
panto, litauðugar í ljósaskiftunum.
Byssur tundurspillisins hófu nú
skothríð með ógurlegum hvin. sem
þeytti mjer upp að handriðinu á
brúnni. Framundan, í nokkur hundr-
uð metra fjarlægð sáum við greinilega
hús ítalska landsstjórans á eynni,
en hann og allir eyjaskeggjar hljóta
að hafa verið í svefni, þegar skothríð-
in hófst. Fallbyssukúlurnar fjellu með
brandi og brauki á hæðirnar, her-
mannaskála, sjóflugvjelaskýli og hafn-
armannvirki. Aftur sást eldstrókurinn
út úr byssum tundurspillisins. Suður
af eynni sáum við tvö beitiskip, sem
skutu ákaft á flugskýli óvinanna.
Fallbyssuvirki ítala í landi svömðu
ekki skothríðinni með einu einasta
skoti.
Síðan h.jelt flotinn rólega áfram í
áttina til bækistöðva sinna í Alexandríu
án þess að Italir gerðu nokkra tilraun
til loftárása. Tvisvar var gefið merki
um að hætta væri á kafbátaárás. En
ekkert gerðist í hvorugt skiftið.
Rjett val
Herra ritstjóri.
17 yrir nokkrum dögum kom á
■*- bókamarkaðinn ný matreiðslu
bók eftir ungfrú Helgu Thorlaci-
us. Hefir hennar verið vinsamlega
getið í dagblöðum höfuðstaðarins
og talið meðal annars það til gild-
is, .að hún kenni fólki matreiðslu
á ýmsum innlendum nytjajurtum.
I formála bókarinnar kemst
Bjarni læknir Bjarnason jafnvei
svo að orði, að hún sje brautryðj-
andi á því sviði.
Þeim mönnum verður ekki nóg-
samlega þakkað eða verðlaunað,
sem stuðlað geta að almennum um
bótum á matarhæfi almennings,
jafnvel þótt í smáu sje. Þessar
umbætur geta verið með tvennu
móti: I fyrsta lagi heppilegra val
fæðutegunda, og í öðru lagi bætt
meðferð þeirra. Þetta tvent, rjett
val fæðutegunda og rjett meðferð
þeirra, ætti að vera hyrningar-
steinninn undir allri matreiðslu,
heilög boðorð allra, er við mat-
reiðslu fást. En hvernig eru svo
þessi boðorð rækt? Því er fljót-
svarað: Þau eru yfirleitt vanrækt.
Flestir láta sjer nægja að fá kvið-
fylli sína við hverja máltíð — og
raunar vel það. Allir skilja kali
magans, hungrið, og leitast við að
svara því. En þótt allur líkaminu
æpi og öskri af fjörefnahungri,
af skorti á málmsöltum, þá skella
menn við skollaeyrunum og það
af þeirri einföldu ástæðu, að þeir
skilja ekki það kall. Og hinir sjer-
fróðu menn, læknarnir og heilsu-
fræðingarnir, sem ættu að leið-
beina almenningi í þessum efnum,
þeir eru flestir hverjir ekki hót-
inu betri en sauðsvartur almúg-
inn. Til eru læknar, sem vje-
fengja eins augljósar staðreyndir
og það, að aukning tannskemda
stafi af breyttu matarhæfi, og fá-
ir munu hafa gert sjer það ljóst,
að sykurinn og hvíta hveitið eiga
þar mestan hlut að máli. En það
mun láta nærri, að þessar tvær
fæðutegundir, sem báðar eru
snauðar að fjörefnum og málm-
söltum, sjeu látnar fullnægja alt
að helmingi af kolvetnisþörf
manna bæði hjer á landi og víðar,
að minsta kosti í kaupstöðum. Af-
leiðingin af þessari einhæfni í
matarhæfinu er augljós: stórkost-
leg vöntun á sumum þeim efnum,
sem líkamanum eru nauðsynleg;
sjúkdómar, sem stafa beinlínis af
efnaskorti, svo sem tannskemdir,
og aðrir sem koma fram vegna
þess, að líkamann vantar viðnáms
þrótt gegn árásum sýkla, og má
þar til nefna eins algenga sjúk-
dóma og botnlangabólgu og kvef.
Er það ekki átakanlegt dæmi
um heimsku og sljóleika mann-
anna, að þrátt fyrir hið augljósa
tilfelli um fjörefnasjúkdóminn
beriberi og hrísgrjónin í Kína, þá
skuli almenningur í flestum lönd-
um Evrópu og Ameríku hafa gert
hið hýðislausa hveiti að einni að-
alfæðu sinni, ásamt sykrinum,
sem inniheldur alls engin efni
nema sykurinn sjálfan? Og að
neysla þessara fæðutegunda
beggja skuli sífelt vera að auk-
ast? Jeg bendi á þetta tvent,
Þriðjudagur 10. sept. 1940.
# BRJEF f
fæðutegunda —
og rjett meðferð
Vanrækl boðorð
hveitið og sykurinn, sem tvö dæmi
af ótal mörgum um andvaraleysi
lækna í heilbrigðismálum þjóð-
anna. Og það er ekki því að
heilsa, að læknar láti þessi mál
afskiftalaus, heldur ”er nærtækt
dæmi þess, að læknir hvetji fólk
blátt áfram til aukinnar sykur-
neyslu. Hefði ekki verið sanni
nær að brýna fyrir fólki í tæka
tíð að spara af sykurskamtinum,
til þess að ekki þyrfti að úthluta
sykri í stórum stíl aukreitis til
niðursuðu? Þetta veit jeg, að
margir hafa gert ótilkvaddir.
Sem betur fer hafa nú augu
margra opnast í þessum efnum 4
síðari tímum. En raddir þeirra ná
enn of skamt, eða þá að þeim er
ekki gaumur gefinn. Hjer á landi
hefir nokkuð verið rætt og ritað
um þetta á síðari árum. Hefir
allmikill skriður komist á ræktun
og neyslu allskonar garðjurta, og
ennfremur hefir áhugi glæðst
mjög á neyslu innlendra jurta og
berja, enda má svo vera, því að
við stöndum langt að baki öfum
okkar og langöfum um þetta. Og
nú, þegar aftur er af stað farið
með að kenna okkar ungu kyn-
slóð að feta í fótspor forfeðra
okkar, þá verður að sjá svo um,
að kenslunni sje ekki til muna á-
bótavant. Gildi einnar matreiðslu-
bókar á ekki að meta fyrst og
fremst eftir bragðgæðum eða út-
liti rjettanna eða leiðbeiningum
um niðurröðun borðbúnaðar og
diska o. s. frv., heldur eftir inni-
haldi rjettanna og hollustu þeirra.
Og það er sjerstaklega varhuga-
vert, þegar um nýmæli er að ræða,
ef mönnum eru gefnar rangar eða
skaðlegar upplýsingar um með-
ferð matvæla. Þá er vissulega ver
farið en heima setið.
Þetta á við um bókina, sem
getið er í upphafi þessarar grein-
ar, eða þann hluta hennar mest-
allan, sem fjallar um íslenskar
nytjajurtir. Þau efni, sem við
sækjum í jurtir þessar, eru eink-
um málmsölt og fjörefni, aðal-
lega C-fjörefni. Nú veit það hvert
mannsbarn, að C-fjörefni þolir
ekki suðu, að minsta kosti ekki
ef loft kemst ekki að. Auk þess
er það reynsla mín og margra
annara, að margt grænmeti, sem
tekið er til meðferðar í bók þess-
ari, svo sem grænkál, njóli, spín-
at o. fl., er síst bragðverra, ef það
er sett hrátt út í heitan jafning-
inn og ekki látið sjóða í honum.
Og ef menn skyldu óttast sýking-
arhættu af þesum sökum, þá hefir
Jónas læknir Kristjánsson bent á,
að nægilegt sje að leggja blöðin
í saltvatn um stund til þess að
drepa sýkla, sem kunna að vera
á þeim. Raunar lítur ekki út fyr-
ir, að það sje þessi hætta, sem
vaki fyrir ungfrú Helgu Thor-
lacius, þegar hún fyrirskipar suðu
á grænmeti, því að í bókinni eru
fáeinir rjettir, þar sem gert er
ráð fyrir, að grænmetið sje etiS
hrátt án nokkurra öryggisráðstaf-
ana. En annarsstaðar gengur hún
svo rækilega frá því, að fyrst á
að sjóða það, venjulega í salt-
vatni, í einar 5—15 mínútur, og
þar að auki á stundum að hræra
í á meðan, og síðan á að sjóða þaú
aftur í jafningnum eða súpunni
í nokkrar mínútur. í sumum upp-
skriftunum er auk þess gert ráG
fyrir, að saltvatninu sje helt burt,
og hefir þá ekki einungis tekisí.
að eyðileggja öll C-fjörefnin, held
ur og nokkurn hluta málmsalt-
anna.
Bók þessi kann að vera góð að
öðru leyti, um það kann jeg ekki
að dæma. En þessi ljóður gerir
hana stórkostlega varhugaverða
í mínum augum, sjerstaklega fyr-
ir þá sök, að einn af þektustu
læknum höfuðstaðarins, og þar að
auki sjerfræðingur í meltingar-
sjúkdómum, hefir lagt blessun
sína yfir hana með því að skrifa
formála að henni og lýsa þar yfir
sjerstakri ánægju sinni yfir þeim
nýmælum, sem hún hefir að flytja.
Já, sannarlega flytur hún nýmæli,
og þau hin furðulegustu, því að
hver hefir heyrt þess getið, að
sjóða skuli skarfakál? Þykist
læknirinn geta læknað skyrbjúg
með soðnu skarfakáli ? Metur hann
gildi bókar þessarar og hinna imr
lendu nytjajurta eingöngu eftir
þeirri fjölbreytni, sem þær gefa
bragði og útliti rjettanna? Hefir
hann yfirleitt lesið handrit bók-
arinnar? Skrifar hann formálann
gegn betri vitund og þekkingn,
eða einungis af greiðvikni og í al-
gerðu skeytingarleysi og ábyrgð-
arleysi um áhrif orða sinna?
Höfund bókarinnar get jeg ekki
áfelst svo mjög fyrir hennar mis-
tök. Jeg virði þar viljann fyrir
verkið. Yngri stallsystur hennar,
sem ættu að vera minna klafa-
bundnar, hafa strandað á sama
skerinu. En lækninum get jeg
enga afsökun fundið fyrir hans
vanhugsuðu orðum. Hann má vita,
að margir munu taka mark á orð-
um hans og meta bókina og inni-
hald hennar að nokkru eftir þeim
meðmælum, sem hann gefur henni.
Þetta er mikið ábyrgðarleysi af
manni í hans stjett. En þótt
hryggilegt sje til þess að vita, þá
er þetta þó ekki nema eitt sýnis-
horn af hugsunarhætti flestra
lækna; Þeir heilbrigðu koma mjer
ekki við, heldur aðeins þeir sjúkn,
sem til mín leita; og þá lækna
jeg, ef lækningu er að fá, með
hnífnum eða með rándýrum lyfj-
um — og það eins þótt sjúkdóm-
urinn stafi eingöngu af skorti á
efnum, sem’ við troðum daglega
undir fótum okkar eða eyðileggj-
um á leiðinni upp í munninn.
Reykjavík, 23. ágúst 1940.
Björn L. Jónsson.