Morgunblaðið - 15.12.1949, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 15. des. 1949
UORGUtVittt. 4 » I tf
9
. L. L. Zamenhof og Esperanto
í DAG eru liðin 90 ár írá fæð-
jngu Dr. Lúðvíks L. Zamenhof
Þessi heimsþekkti maður er
borinn í bænum Byalistok í
Póllandi. Foreldrar hans voru
Markús Zamenhof og Rozalja
Sofer, bæði Gyðingaættar.
Faðir Lúðvíks var gáfumað-
Ur og afburða tungumálamað-
ur og uppeldisfræðingur. Hann
stofnaði fyrst sinn eigin skóla,
en fluttist til Varsjá, þegar
Lúðvík var um fermingarald-
ur, og kenndi þar tungumál,
einkum þýsku við dýralækna-
skóla. En launin voru lág og
börnin mörg svo að hann varð
að leggja á sig aukna vinnu til
þess að sjá sjer og sínum borg-
ið. Munu börnin því snemma
hafa lært sjálfsafneitun. Auk
þess var faðirinn strangur og
siðavandur og gerði miklar
kröfur. En L. Zamenhof var
viðkvæmur í lund og tilfinn-
inganæmur og þoldi því illa
strangleika Að þessu leyti líkt-
ist hann móður sinni og varð
því sambúð þeirra mæðgináhna
hin innilegasta.
L. Zamenhof gekk skólaveg-
inn. Gáfur hans komu snemma
í ljós, og var hann mjög ást-
sæll í skóla. Tungumáhn voru
uppáhalds námsgreinar hans.
Hann varð stúdent, fór til
Moskva til að nema læknisfræði
og hjelt því námi áfram í
Varsjá. En fátæktin reyndist
honum oft þung í skauti. Ó-
reyndum og óframfærnum
lækni var ekki tekið tveim
höndum á þeim tímum.
Akvað hann þá að gerast sjer
fræðingur í augnlækningum,
en mikill skortur var þá á augn
læknum í Varsjá. Var hann í
því skyni við nám í Vínarborg
um tíma. Eftir heimkomuna
opnaði hann augnlækninga-
stofu í Varsjá, 1887, og þá at-
vinnu stundaði hann til dauða-
dags. Þetta sama ár kvæntist
hann kaupmannsdóttur Klöru
Zilbernik, er reyndist honum
hinn ágætisti lífsförunautur.
L. Zamenhof Ijest 14. apríl
1917, aðeins 57 ára að aldri.
Ekki er annað sjeð en að
æviágrip þetta sje mjög hvers-
dagslegt. En á bak við það er
önnur saga, sem aldrei verður
skráð með orðum einum. Það
er sagan um þá þrotlausu bar-
áttu, er Zamenhof háði til síð-
ustu stundar fyrir betri heimi
og varanlegum friði. Hann var
svo bjartsýnn, að hann hugði
misskilninginn vera undirrót
hinna blóðflekkuðu harmleika,
sem átt höfðu sjer stað öld fram
af öld. Og þessi misskilningur
ætti oft rót sína að rekja til
þess, að menn skildu ekki hvern
annan vegna ólíkra tungna, er
þeir töluðu.
Sem barn að aldri varð hann
tungumál gæti fært heiminum
blessunarríka ávexti. — Arið
1887 kom svo út í Varsjá fvrsta
kennslubókin í málinu: Lingvo
internacia (þ. e. alþjóðamál)
og dulnefnir L. Zamenhof sig
þar D-ro Esperantc. Þetta dul-
nefni færðist síðar yfir á tungu-
málið sjálft, og var það upp frá
því nefnt Esperanto. Þessari
fyrstu bók var tekið betur en
höf. hafði gert sjer vonir um.
Brjef komu úr öllum áttum
með fyrirspurnum. Og nærri
má getá, hvort höf. hefur ekki
verið hrifinn, þegar sum brjef-
in voru skrifuð á nýja málinu.
Margir voru undrandi yfir því,
hve meistaralega mál þetta var
gert. ,,Nú, þetta er alls ekki
tilbúið mál í raun og veru“,
sögðu lærðu mennirnir, „þetta
er n. k. úrval úr meginmálum
Evrópu, einskonar alþjóða-
mállýska, færð í einfaldan og
óbrotinn búning“. — Þetta er
rjett. Hinn mikli kostur Espe-
ranto-tungunnar er einfaldleiki
hennar, sem hefur þó jafnframt
ótakmarkaða þróunarmögu-
leika eins og hver önnur tunga
menningarþjóða nútímans.
Nú var brautin rudd. Einn
áfanginn tók við af öðrum. Ár-
ið 1889 kom út bók með skrá
fyrir sterkum áhrifum við að Jyfir 1000 Esperantista frá ýms-
Lúðvík L. Zamcnhof
sem hver einasti maður gæti
notað í viðræðum við borgara
annarra þjóða. Þessi hugmynd
tók hann svo föstum tökum,
að hennar vegna fórnaði hann
ílestum tómstundum námsár-
anna. Þegar faðir hans komst
að þessu ,.uppátæki“ sonar
síns, varð hann hinn æfasti, og
eitt sinn, er hann náði í hand-
ritið, brenndi hann það. En L.
Zamenhof ljet ekki hugfallast,
heldur skrifaði allt upp aftur
í laumi, því að hann kunni það
utanbókar.
Þessi þrautseigi, gáfaði nám-
sveinn var alltaf milli vonar og
ótta um það, hvort tilraun sín
mundi heppnast. Brjef hans um
þessi efni bera það með sjer, að
hann var ekki að hugsa um
arídi T f jölmörgum löndum víða
um heim, og leggja þau megin-
áherslu á hið talaða mál.
Fyrsta alþjóðaþing Espe''an-
tista var haldið í Boulogne-
sur-Mer í Frakklandi árið
1905, og voru þar samankomn-
ir 688 þátttakendur frá 20 lön^
um. Alls hafa verið haldin 34
bing. Fjölmennasta þingið var
í Núrnberg í Þýskalandi. sum-
arið 1923. Þar mættu tæplega
5000 erperantistar.
Höf. málsins sat alþjóðaþing-
in meðan honum entist aldur.
Var hann ætíð kærkominn þar,
því að hann var afburða
mælskumaður og ræður hans,
sem voru þrungnar af mann-
ást og rjettsýni, munu aldrei
firnast. Heima fyrir var L.
Zamenhof sístarfandi. Allur sá
tími, sem var afgangs læknis-
störfunum fóru í brjefaskriftir
orgarstjóri ræðir ýmis
bæjarmál á Hvatarfundi
SJÁLFSTÆÐISKVENNAFJE- j þessi viðbygging Farsóttahús -
LAGIÐ ,,Hvöt“ hjelt f jölsóttan I ins ekki mikils virði, þar se:n
horfa á illindi og blóðsúthell-
ingar, er áttu sjer stað milli
hinna ólíku þjóðarbrotá, sem
bjuggu í landi hans, og hann
vissi af eigin raun, að þessir
flokkar gerðu sjer ekkkert far
um að læra hvers annars tungu.
Þjóðernisrígui hlaut að ráða
hjer mestu um, svo og ólíkar
eðliseinkunnir. L. Zamenhof
fann aðeins eina lausn á bessu
máli, og það var að búa til auð-
talað, hlutlaust hjálparmál,
frægð, heldur það, að þetta nýja (auk þess er f jöldi námskeiða
haldin ár hvert.
Hjer á landi byrjuðu nokkr-
ir menn að nema málið fyrir
meir en 50 árum, en raunveru-
leg útbreiðsla þess hófst fyrst
með útkomu Esperanto-kennslu
bókar Þorsteins Þorsteinsson-
ar, hagstofustjóra, 1909. Oft
hefur hreyfingin átt hjer örð-
ugt uppdráttar, en á síðustu
árum hefur starfseminni vaxið
fiskur um hrygg og henni
bætst nýir starfskraftar. Á
síðustu árum hafa námskeið
verið haldin í málinu og út-
gáfa málgagns var hafin, og
Samband íslenskra esperant-
ista stofnað um s.l. áramót.
Nú eru liðin aðeins rúm 60
ár síðan Esperanto hóf göngu
sína. Það er því enn of snemmt
að leggja dóm á það, hvort
ætlunarverk þess, sem hjálpar-
máls verði boi'ið fram til sig-
urs. Þróun þess hefur því mið-
ur ekki getað haldist óslitin.
Tvær heimsstyrjaldir hafa
unnið því óbætanlegt tjón með
því að höggva tilfinnanlegt
skarð í hóp velunnara þess og
þröngva kosti þess á ýmsa
lund. Þá hafa og einræðisherr-
ar Evrópu lagt stein í götu þess,
og menn öfundar og þröngsýni
hafa viljað það feigt. En þrátt
fyrir þetta allt stendur Esper-
anto-hreyfingin í dag föstum
fótum og horfir örugg fram á
leið.
Hvert gott málefni, sem á
uppruna sinn í djúpri fórnar-
lund, hlýtur að verða sigur-
sælt. Ingimar Óskarsson.
bærinn á hlut að máli.
Viðvíkjandi fyrirspurn
Hjúkrunarkvennaskólann, svar
aði borgarstjóri því til að sam-
kvæmt lögum ætti ríkið eitt a<5>
koma honum upp. — Varðandi
Bæjarsjúkrahúsið kvað hann
töluverðan skrið vera kominn á
það mál, og hefði þegar verið
lagðar til hans 2 miljónir.
Um hina nýju heilbrigðis-
reglugerð bæjarins er færustti
menn hefðu lagt mikla vinnu x
að fullgera, sagði hgnn að leg'í ck
hefði í salti hjá fyrv. heilbrigð-
ismálaráðherra og landlækni i
annað ár. Myndi nú úr þessu
brátt rætast.
Um heilbrigðiseftirlitið fór
hann þeim orðum, að tekið.
hefði miklum stakkaskiftum t.il'
hins betra und^p stjórn borgar-
læknis. Skýrði það mál all na-
kvæmlega.
Barnaheimilin
Hvað barnaheimilin snerti,
sagði borgarstjóri að bærinn
hefði hjálpað Sumargjöf að
koma þeim upp, 2 leikskólar
væru í smíðum. Vöggustofu,
mjög vel útbúna, hefði bærinn
á Hlíðarenda. Búið væri að.
kólnaði í veðri, í stað þess nú semja við Oddfellow um Sil-
að Toppstöðin yrði að hita upp ungapoll. Vistheimili væri 'fyrir
kalt vatn til viðbótar er frosta' börn að Kumbaravogi og heima
tekur. Fullyrti hann að hitav.- vistarskóli fyrir drengi á Jaðri.
lega sem frjáls námsgrein;! svæðið yrði haldið innan þess! Leikvellina kvað hann hafa
ramma sem það nú er, þrátt fjórfaldast þetta kjörtímabil.
fund sunnudaginn 12. des.
Á fundinum hjelt borgar-
stjórinn hr. Gunnar Thorodd-
sen, stórfróðlega og yfirgrips-
mikla ræðu um öll helstu bæj-
armálin er varða heimilin, svo
sem: hitaveituna, rafmagnið.
sjúkrahúsmálin, skóla. leik-
valla- og uppeldismálin og
einnig húsnæðismálin. Rakti
hann gang þessara mála lið fyr-
ir lið. Fer hjer á eftir nokkur
útdráttur af þeim:
Hitaveitan
Um hitaveituna sagði hann
meðal annars: að menn mættu
ekki mikla fyrir sjer, þó hún
hefði valdið nokkrum vonbrigð-
um nú um skeið. Aldrei hefði
verið gert ráð fyrir, ef sem flest
Esperanto. Meðal annars þýddi
hann gamla testamenntið úr
hebresku, og er sú þýðing tal-
in snilldarverk.
Árið 1908 var Alþjóða Es-
peranto-fjelagið (Universala
Esperanto-Asocio eða UEA)
jstofnað og hefur það nú aðal-
skrifstofur sínar í Bretlandi.
Kennaraskóli var settur á fót
í Arnhem í Hollandi árið 1930
og hefur hann unnið fram-
gangi málsins hið mesta gagn.
— Þá er Esperanto kennt í
skólum víða um lönd, en aðal-
og þýðingar frægra verka áir ættu að njóta hennar, annað
en kynda þyrfti með henni í
miklum frostum. Hún hefði!
þegar gegnt stórkostlegu hlut-
j verki fyrir þennan bæ á marg-
víslegan hátt og myndi full-
nægja þörfum strax og viðbótin
frá Reykjahlíð kæmi til sög-
unnar núna um áramótin. Þar
kæmu til viðbótar 110 sekúndu
lítrar af heitu vatni er ein-
ungis þyrfti að skerpa á er
fyrir heitavatnsaukninguna.
Rafmagnið
Viðvíkjandi rafmagninu
minnti hann á að bæjarstjórn-
in hefði haft alla forustu i raf-
orkumálum. Nú sæju menn
og nú væri ráðin eftirlitskons
með þeim.
Um unglingana og skóla—
garðana kvaðst hann telja, að
hefðu gefið góða raun og væru-
mjög holl uppeldismeðöl. Væru,
undir stjórn kennara og garð-
um löndum, og sama ár, 1. sept.,
kom út fyrsta prentaða blaðið
á málinu. Það var gefið út í
Niirnberg og hjet „La Esperan-
tisto“. Blaðakostur alþjóðamáls
ins á því demantsafmæli á
þessu ári. — Nú orðið eru nær
50 blöð og tímarit gefin út á
málinu. Bækur hafa verið þýdd
ar og frumsamdar á þvi í
hundraðatali. kvæði ort, leikrit
flutt og guðsþjónustur haldá-
ar. Esperantofjelög eru starf-
BARCELONA: — Fimm stiga-
menn voru nýlega líflátnir á
Spáni. Þeir höfðu notað skot-
Ivopn til þess að framkvæma
fjölda rána.
best að rjett- spor hefði verið yrkjumanns.
stigið með Turbinustöðinni, þar
sem rafmagnsnotkunin hgfði Húsnæðismálin
margfaldast en hins vegar varla I Er borgarstj. ræddi um hús-
að búast við nýju virkjuninni næðism., drap hann á hina nýju
fyr en 1951—1952.
Sjúkrahúsmálin
í Sjúkrahúsmálunum upp-
lýsti hann að Fæðingardeildar-
málinu hefði verið hrundið af
stað mest fyrir forgöngu Guð-
rúnar Jónasson bæjarflultr., og
fyrv. borgarstjóra Bjarna Bene
diktssonar. Bærinn hefði gert
allt sitt til að flýta því máli.
Ríkið hefði haft framkvæmd-
irnar með höndum og margt
þar miður farið og dregist á
langinn eins og kunnugt væri,
en ekki væri við bæinn þar urn
að sakast.
Hvað Farsóttahúsinu við-
kæmi, sem Tímanum væri svo
tíðrætt um upp á síðkastið.
mætti minna á að sá spítali
væri ekki sambærilegur við
aðra sökum þess að altaf byrfti
að hafa svo og svo mörg auð
sjúkrarúm til taks á móti far-
sóttasjúklingum, ef svo bæri
undir.
Seinna á fundinum kom það
fram að viðbótarbyggingin við
Farsóttahúsið er Tíminn var svo
hugulsamur að kalla „Bíslag".
mun áreiðanlega koma sjer vel
fyrir lömuðu sjúklingana og
litla sundlaugin sem þar á að
verða þeim til bjargar, munu
þeir vissulega kunna að meta,
þó ritstiórar Tímans finnist
braut er bærinn hefði tekið í
þeim málum með Bústaðabj'gg-
ingunum, að láta framlag bæj-
arins og framtak einstaklings-
ins rnætast. Þetta yrðu tveggja
hæða hús, kjallaralaus, tvö og
tvö saman méð 2., 3. og 4. her-
bergja íbúðum. Bærinn gerði
þau fokheld, einstakl-
ingurinn tæki svo víð
þeim. Gert væri ráð fyrir t. d.
að 3ja herbergja íbúð kostaði
110 þús. 55 þúsund lánaði bær-
inn til 50 ára gegn 3% vöxtum.
Viðvíkjandi fyrirspurn hvort
nokkur útborgun væri, upp-
lýsti borgarstjóri að einstak-
lingur, er hann tæki við íbúð-
inni, legði fram 10—20 þús.,
eftir stærð, sem yrði einskonar
geymslufje eða trygging-að íbúð
irnar kæmust sem fyrst upp, og
yrði endurgreitt er fullgerð-
ar væru.
Barnafjölskyldur yrðu látnar
ganga fyrir. Mjög mikil eftir-
spurn væri eftir þessum íbúðk
um sem vonlegt væri, því marg
ur lagtækur maðurinn sjer
þarna eina möguleikann á því
að eignast íbúð út af fyrir sig.
Afengismálin
Viðvíkjandi fyrirspurn hvað
bærinn ætlaðist fyrir í afengis-
málum, kvað borgarstjórinn bao
Framhald á bls.12.