Morgunblaðið - 04.10.1953, Side 7

Sunnudagur 4. okt. 1953
MORGUNBLAÐIÐ
7
i
1
Sjötugur í désgs
Jón Guðmundsson í Garði
V
Sí
JÓN GUÐMUNDSSON, skáld og,
hreppstjóri í Garði í Þistilfirði,
er sjötugur í dag. Hann er einn
þeirra manna, sem eigi hefur
viljað láta mikið á sér bera um
ævina og raunar forðast að vekja
á sér alþjóðarathygli. En hinir
stórbrotnu hæfileikar hans hafa
sprengt skelina, sem hann hefur
reynt að draga sig í, svo að hann
er nú orðinn þjóðinni all kunnur,
þrátt fyrir hina meðfæddu hié-
drægni sína og yfirlætisleysi. En
þó eru það enn alltof fáir, sem
vita skil á manninum og hinum
frábæru hæfileikum hans. — Það
er því ekki að ástæðulausu, að
hér verður gerð nokkur tilraun
til þess, að kynna hann fyrir
þjóðinni á þessum tímamótum
sevi hans.
Jón Guðmundsson í Garði er
fæddur að Klifshaga í Öxarfirði
hinn 4. október árið 1883. Faðir
hans, sem um skeið var hrepp-
Stjóri í Skinnastaðarhreppi hin-
um forna, var Þorvaldsson, bónda
að Klifshaga og Núpi, Hákonar-
sonar, bónda á Grjótnesi, Þor-
steinssonar. En kona Guðmundar
og móðir Jóns var Kristín Bjarna
dóttir Buck. Auðvelt er að rekja
báðar ættir Jóns lengra, þótt því
verði sleppt hér. En þess má að-
eins geta, að gáfur sínar og hæfi-
leika sækir Jón jafnt í báðar
ættir. í Bucks-ættinni (móðurætt
Jóns) er margt af ágætlega gáf-
uðu fólki, sem var bókhneigt
mjög og hafði trútt minni. En í
föðurættina hefur hann sótt
mestar gáfurnar til ömmu sinn-
ar, Þóru Þorsteinsdóttur, konu
Þorvaldar á Núpi, en hún var
dóttir Þorsteins bónda á Staðar-
lóni í Oxarfirði, Þorsteinssonar,
prests að Skinnastað, Jónssonar,
Einarssonar. Þeir Þorsteinn bóndi
á Staðarlóni og Skíða-Gunnar
voru albræður og er komin út
af þeim mesti fjöldi af framúr-
skarandi mikilhæfu og góðu
fólki. Þess má t. d. geta, að út
af Skíða-Gunnari voru tvoir
Sigurðar Gunnarssynir, sem báð-
ir urðu merkisprestar og alþing-
ismenn, en bróðursonur Sigurðar
yngra er Gunnar Gunnarsson,
rithöfundur sem kominn er í
beinan karllegg af Skíða-Gunn-
ari.
Að sögn kunnugra og fróðra
manna, líkist Jón mjög Þóru
ömmu sinni, bæði í raun og sjón,
en hún var stórmerk kona, dreng-
lynd og bráðgáfuð.
Jón ólst upp hjá foreldrum sín-
Um í Klifshaga, þar til hann var
á 10. árinu. Þau hjón voru bjarg-
álna vel og bjuggu þrifabúi. Hjá
þeim gisti jafnan Benedikt
Sveinsson, sýslumaður á Héðins-
höfða, er hann var á ferð um
héraðið á þeim árum, sem var
aerið oft.
Á þessum árum kynntist Jón
unglingspilti, Guðmundi að nafni,
sem var vinnumaður að Ærlæk
og Skinnastað. Hann var gjör-
ólíkur öllum öðrum unglingum á
þeim slóðum, og segir Jón, að
þessi piltur hafi haft áhrif á sig,
og það góð áhrif, þótt báðir væru
þá ungir. Eftir þessi góðu kynni,
kom það Jóni sízt að óvörum,
þegar vinnupilturinn frá Ærlæk
varð síðar hið frábæra sagna-
skáld, Jón Trausti, sem gat sér
ódauðlegan -orðstí með ritverk-
tim sínum.
Vorið 1892 fluttist fjölskylda
Jóns austur að Kollavík í Þistil-
firði og þar ólst hann upp til
tullorðinsára. Um það leyti, sem
Jón hefði helzt kosið að hefja
nám, brann Möðruvallaskóli til
kaldra kola, svo aldrei varð af
því að hann færi þangað. En í
þess stað fór hann í Eiðaskóia
haustið 1902 og dvaldist þar í
tvo vetur. -—Það má segja Jónasi
Éiríkssyni,, sköiastjóra til m^k-
legs loís,' að há'nn fann hváði í'
Jóni b»jó, og er þáð meira f ,dri1
hægt eir ,að segja uip.pkólasíjóp,a>
almennt, Hann lét ,Jón t. d. halda
■ faéáur, bæði' í tínVúrónög' við Óhb-
ur tækifæri, og reyndi á allan
hátt að glæða þann neista, sem
hann fann hjá honum. En þarna
var Jónas skólastj. með í deigl-
unni eitt hið mesta ræðumanns-
efni, sem uppi hefur verið á
íslandi á þessari öld. Og þetta
segi ég hiklaust, án þess að varpa
skugga á nokkurn annan ræðu-
mann ,sem við höfum átt á sama
tíma.
Um námshæfileika Jóns get ég
verið fáorður. Hann var nefni-
lega einn af þeim fágætu nem-
j endum, sem aldrei virðast líta í
' bók, en vita þó allt sem um er
spurt í prófinu, og skáka gjör-
samlega öllum þeim, sem þræla
í námsbókunum nætur og daga
' og unna sér engrar hvíldar. En í
þess stað var Jón löngum að
{ yrkja og hafa sumar vísurnar er
I hann orti á Eiðum, flogið um
j land allt, t. d. bragur er hahn
kvað um nokkra skólapilta, sem
fóru á dansleik að Hjartarstöð-
um. Þótti bragur sá með fádæm-
um vel gerður, af svo ungum
manni.
Að námi loknu settist Jón að
heima hjá sér í Kollavík og hafði
lítið um sig, enda var hann ekki
sterkur til heilsunnar.
j Árið 1905 var brúin á Jökulsá
byggð. Það vakti eigi litla furðu,
þegar óþekktur sveitapiltur aust-
an úr Þistilfirði gekk upp á brú-
I arsporðinn og kvaddi sér hljóðs.
En þessi óþekkti sveitapiltur var
1 enginn annar en Jón í Kollavík.
j Hann flutti þarna kvæði, sem
vakti undrun og athygli allra,
sem á hlýddu, svo frábært var
það að kyngikrafti og skáldlegum
tilþrifum. Þetta er mér ennþá í
I fersku minni, þótt liðin sé nær
hálf öld síðan þetta gerðist. Og
þó er mér það enn minnisstæð-
ara, hvað almenningur talaði mik
| Næstu árin heyrðist ekkert frá
Jóni, nema nokkur kvæði, er
birtust í Nýjum kvöldvökum á
1 Akureyri.' Þau þóttu snotur mjög
og vel kveðin.
| Vorið 1908 kvæntist Jón og
gekk að eiga Kristrúnu ljósmóð-
ur Einarsdóttur, bónda í Garði í
Þistilfirði, Kristjánssonar. Hefur
hún reynzt honum dásamlegur
lífsförunautur og hjónaband
þeirra verið svo farsælt, sem
bezt verður á kosið. Þau fóru að
búa að Garði umrætt vor og hafa
búið þar síðan. En síðustu árin
hefur Baldur sonur þeirra haft
forráð búsins með höndum og
þar með létt öllum áhyggjum af
Jóni. Þrjú börn eignuðust þau
hjónin. Elzt er Iðunn, gift Sig-
urði Jakobssyni, frá Kollavík, nú
yfirbókhaldara við Kaupfélag
Langnesinga. Þá er Baldur bón.di
í Garði, kvæntur Margréti Jak-
obsdóttur, frá Kollavík. En yngst
ur var Ari, bráðsfnilegur piltúr,
sem þau misstu, er hartn var upp-
kominn.
Þau Jón og Kristrún bjuggu
jafnan snotru búi og voru bjarg-
álna, þrátt fyrir það þótt þau
ya“ru í.þjóð.þrapt og hús þeirra
fullt af gestum. svo að segja hæt-
ur óg' daga1,' 4‘ fneðáh1 áéalqmljerð-
'aígatöíiuyftr íÖX'arfjarðarheiði lá
■|Uni G«,rð,(Íflú,þ?fur.1þett? tjekið
míklum fereýtingum, síðah ýetr-
Öiiíbrðir lög‘ðúkit '‘Úiðúr aðj, rriestu
og bílvegurinn Var lagður fjatri
bænum.
Fyrstu 10 til 12 árin eftir að
Jón fór að búa, sat hann löngum
heima á búi sínu og hafði engin
afskipti af málum almennings.
Hann var þá alltaf mjög heilsu-
tæpur (liðagigt) og þoldi afar
illa erfiðisvinnu, en varð þó að
vinna sleitulaust að kalla, á með-
an bornin Voru að komast upp.
Þar endurtók sig gömul saga, sem
oft hefur verið sögð áður um
einyrkja þessa lands.
Vorið 1921 verða þáttaskil í
lífi Jóns. Þá var hartn kosinn
hreppsnefndaroddviti og sýslu-
nefndarmaður, en fjórum árum
síðar hreppstjóri. Oddvitastarfið
losnaði hánn við eftir nær tutt-
ugu ár, en hinum störfunum
heldur hánn ennþá. Auk þess
hefur hann verið stöðvarstjóri
frá því að síminn kom þar 1916
og til þessa dags, en auk þess
gegnt fjölda af öðrum trúnaðar-
störfum. Þannig gat hann smám
saman létt .af sér áhyggjum bú-
skaparins, en tók þá jafnframt
að gefa sig meira að ljóðagerð
en áður. Hafa mörg af kvæðum
hans komið út í blöðum og tíma-
| ritum og vakið mikla athygli um
land allt. en'þó raunar ekki eins
og efni standa til, þar sem hann
hefur ekki ennþá fengizt til þess
að safna ljóðum sínum saman og
gefa þau út. En óhætt er ,að segja
það, að hann er mikið skáld og
* gott og bragsnillingur frábær.
Kímni hans, glettni og gaman-
semi á sér engin takmörk. Sumir
segja að vísu, að hann fari ekki
nægilega vel með skáldgáfu sína,
af því að „náttúrulýsingar" hans
séu stundum fullgrófar. En ef
þetta mál er skoðað ofan i kjöl-
inn, þá verða slíkar ályktanir
léttvægar fundnar, því að frum-
leikinn, mannvitið og bragsnilld-
in yfirskyggir svo gjörsamlega
það, sem smásálum verður svo
starsýnt á.
Á héraðshátíð Norður-Þingey-
inga á aldarafmæli Jóns forseta
Sigurðssonar árið 1911, kom Jón
fram í fyrsta sinn opinberlega
sem ræðumaður. Öllum, sem
þessa ræðu hans heyrðu. varð
þegar ljóst, að hér var á ferðinni
einstakur ræðumaður, sem átti
fáa eða enga sína jafningja. Var
einróma álit þeirra, er þarna
voru viðstaddir, að þeir hafi aldr-
ei heyrt þvílíka ræðu, bæði að
efni, andagift og flutningi. Þarna
var þegar Ijóst, að hann hafði
yfir að ráða afburða ræðumannS-
hæfileikum, sem eigi öðlast aðr-
ir en þeir, sem innblásnir eru
guðlegum krafti, hafa yfir að
ráða djúpsærri þekkingu á
mannlífinu og eru þrungnir af
mannviti.
Síðan þetta gerðist hefur Jón
oft og mörgum sinnum komið
upp í ræðustól, og ávallt haft
einhvern boðskap að flytja. Og
boðskap sinn hefur hann flutt
með slíkum ágætum, að venju-
lega verður hann áheyrandanum
minnisstæður ævilangt. Og það,
sem fruðulegast er: honum hefur
aldrei mistekizt, hversu lítinn
tíma sem hann hefur haft til
undirbúnings, eða hvernig sem
ástæður hafa að öðru leyti verið.
Sem dæmi get ég nefnt þetta:
Hann kemur með sláturfé sitt í
kaupstað að kvöldi dags. Fréttir
hann þá, að daginn eftir á að
jarða þar gamlan mann, sem ekki
hafði farið troðnar slóðir í líf-
inu. Góðkunningi Jóns bað hann
að „segja nokkur orð“ yfir líki
gamla mannsins, og tók hann því
vel. í þorpinu var þröngt í hí-
býlum manna, svona í há slátur-
tíðinni, og kom það niður á Jóni
sem öðrum. Alla nóttina hafðist
hann við í strákahóp, sem var
með ærsl og gáskalætj og tók Jón
fullkpminn þátt í gleðskap þeirra.
Þfetta Virðíst' ekki beinlírt’iS ftafa''
verið heppilegur staður til and-
legra hugleiðinga. En það skipti
ZEISS-spegil-
lir

SPORTVORUHIJS
REYKJ4VÍKUR
Ujömjó og. JJntjuaró \
m
•
Vesturgötu 16
Höfum ávallt fjölbreytt úrvall
af hinum þekktu KIENZLE •
klukkum. •— Kvnnið ykkur:
■
verð og útlit. |
Einnig mikið úrval af dömu ■
og herraúrum, þar á meðal:
■
vatnsþétt og höggvarin stálúrj
. á kr. 688 00. •
Dömuúr frá kr. 511.00. :
Hentug til fermingargjafa. Z
Prólon vörirr
Bollapör og diska úr
PRÓLON (óbrjótanlegt),
útvegum við með stuttum
fyrirvara frá Ameríku.
Hentugt fyrir sjúkrahús,
veitingahús, í skip o. fl.
Sýnishorn fyrirliggjandi
ÓLfu, • Cjtóíaóon (Co. L.f
Hafnarstræti 10—12 — Suni 81370
Rókahillur
Hinar vinsælu, útskornu bóltahillur fyrirliggjandi,
nokkur stykki.
áíaóon (jT* ^JJlt&lercj L.f.
Þóroddsstöðum.
hJW
og til stóð og lét sér hvergi
bregða. -Fullyrða þeir, sem ræðu
Framh. á bls. 10.
Uncfur söKuma^ur
i
Heiltí(3Ölufyrii.rtaaki óskar eftir ungum, reglusömum
sölumanni. Nafn og aðrar uppl. leggist inn á afgr. Mbl.
fyrir 10. þ. m. merkt: „Ungur sölumaður — 932“.
ALUMINI1IM
í SLÉTTUM PLÖTUM
FYRIRLIGGJANDI.
ST/ERDIR: 4x6 og 4x8 FKT
ÞYI^KTIR: 0.90 Og 1.25 m.m.
H
LAUGAVEG 166