Morgunblaðið - 23.12.1956, Blaðsíða 8

32
Sunnndagur 23. des. 1956
MORCVNBT AÐtf>'
TRYPPASKÁL
Smásaga eftír
HANNES PÉTURSSON
DRENGURINN hrökk upp úr
svefninum þegar einhverju
var ýtt þétt í vinstra gagnuagað.
Hann opnaði augun í felmtri.
Ekkert nema rökkrið. Svo fór
að móta fyrir stórri hendi og stóð
einn fingur fram úr hnefanum.
Drengurinn lá grafkyrr andar-
tak, hendinni var kippt burt og
sagt hröslulega í skipunartón:
Framúr. Það var bóndinn. Og rétt
á eftir sá hann breitt bak hverfa
út um baðstofudyrnar.
Hann horfði litla stund í átt til
gluggans, hlustaði á hroturnar
frá næstu rúmum, neri augun og
bjóst til að rísa upp. Þá fann
hann fyrir sömu þreytunni í fót-
unum og um kvöldið þegar hann
háttaði. Það getur ekki verið
kominn morgunn, hugsaði hann
með sér, ég er aldrei svona lúinn
á morgnana og ennþá er bjart-
ara þá en þetta. Hvað er á seyði?
Af hverju fæ ég ekki að hvíla
mig, sofa?
Hann settist fram á rúmstokk-
’ inn. Það var kalt, hann byrjaði
að skjálfa. Fötin lágu á kistli.
Sokkarnir voru blautir og leir-
ugir með mýrarrauðaslettum.
Hann fór í þá og kuldahrollur
læstist um fæturna. Allt í einu
varð hann gripinn sárri einmana-
kennd. Þessi eilífa þrælkun, sagði
hann við sjálfan sig, og það lá
við hann fengi grátkökk í háls-
inn. Þegar hann var alklæddur
smeygði hann á sig rökum skón-
um og fór fram í eldhús. Þar
hékk veik tíra í stoð og brá fölri
birtu á borðið þar sem húsbónd-
inn sat álútur yfir mat. Hann
sýndist ennþá stærri vexti og
sverari i þessari döpru skímu.
Drengurjnn gekk rakleiðis að
hlóðunum og hélt höndunum yfir
volgri öskunni drykklanga stund.
Hvorugur sagði orð. Það var eng-
in nýlunda. Húsbóndinn var fá-
máll en gagnorður, og ósveigj-
anlegur strangleiki hvíldi að
baki þegjandahættinum. Því var
líkast sem hann fengi óhaggan-
leg fyrirmæli annars staðar frá
og ekki stæði annað í hans valdi
en framkvæma þau. Ræða hans
var já já og nei nei.
Drengurinn stóð við hlóðirnar
©g hlustaði á sötrið í bóndanum
og dró að sér launheita ösku-
lyktina. Hann kom sér ekki að
því að spyrja hvers vegna hann
hefði þurft á fætur, var búinn að
venja sig af slíku málæði. Hann
vissi að hann var ekki þar á bæn-
um til að tala við fólk, heldur til
að framkvæma skipanir. Og þá
heyrðist kveða við: Farðu að
koma í þig matnum. Hann neri
höndunum nokkrum sinnum fast
saman, bar þær svo að andlitinu
og strauk þeim upp og niður kinn
arnar. Honum hitnaði dálítið.
Á gisnu borðinu stóð skál með
skyrhræringi og slátursneið úti í,
kanna af kaldri mjólk við hlið-
ina. Hann fór að borða. Húsbónd-
inn var hættur, hann stangaði
seinlega úr tönnunum og horfði
niður í gaupnir sér. Drengurinn
leit annað kastið upp frá matnum
og sá gegnt sér þykkan hárlubb-
ann og sverar herðar bóndans.
Tíran sló bjarma á hægri vang-
ann svo stórt ör kom í ljós á
kinnbeininu. Það var gamalt og
eftir ljá.
Bóndinn ýtti frá sér matarílát-
unum, stóð upp og sagði: Þú nærð
í brúnu klórana, þeir eru suður
og niður; og gekk fram að dyr-
unum. Hvað er klukkan margt?
hrökk aldrei þessu vant upp úr
drengnum. En ekkert svar, og
bjöguð hurðin seig ýlfrandi að
stöfum.
Drengurinn lauk við að borða.
Hann slökkti á tírunni og gekk
fram í göngin. Þar var myrkur
og hráslagi og moldarlyktina
lagði á móti honum.
Hundurinn spratt upp og rak
trýnið í fætur hans. Beizlin hengu
á nagla út úr veggnum. Hann
þreifaði sig áfram og stangirnar
glömruðu þegar hann tók þau
niður.
Úti var ekki eins rökkvað og
innan dyra. Hlaðið var hrímgað
og hem í hófsporum þar sem vatn
hafði setzt. Hann heyrði suðið í
ánni neðan við tún þegar hann
lagði af stað ofan varpann með
beizlin um öxl og hundinn vapp-
andi í kringum sig. Engin voru
bliknuð. Það var andsvalt svo
hann gekk rösklega. Hér og hvar
röltu stóðhross um grónar skrið-
urnar; þeim fjölgaði daglega því
Öxnadalsheiði var orðin nöguð og
köld. Seppi stökk annað veifið
út í hálfmyrkrið og gelti að þeim.
Þá þustu þau út undan sér í bóp
og hófadynurinn hvíldi lengi í
loftinu. Stundum skipti hundur-
inn sér ekki að þeim. Þá fitu þau
upp sem snöggvast þegar þau
heyrðu hringlið í beizlunum,
námu staðar og horfðu með for-
vitni á drenginn, hissa á svo
skyndilegri mannaferð um hljóð-
an dalinn. Svo röltu þau áfram
með hangandi höfði.
Brúnu klárarnir voru á sínum
stað og svo gæfir að drengurinn
gat gengið beint að þeim og lagt
við þá beizlin. Hann lét þá skokka
heimeftir, og marrið í haustkaldri
jörðinni lét vel í eyrum.
Bóndinn stóð á hlaðinu. Hann
var mikið búinn, með þykkan
trefil, húfu og vettlinga. Farðu
inn og klæddu þig betur, sagði
hann við drenginn.
Þegar hann kom aftur út var
bóndinn seztur á bak og skimaði
gaumgæfilega í allar áttir, sagði
svo: Þú nærð saman stóðinu hér
fyrir utan; ég ríð suður og upp
og rek það sem ég finn niður
eftir. Við mætumst úti á grund-
inni. Að því mæltu sló hann und-
ir nára og hvarf suður troðnmg-
inn.
Drengurinn reið af stað. Hanr.
skildi strax hvað fyrir húsbónd-
anum vakti. Hann ætlaði að reka
skagfirzka stóðið upp á heiði svo
það níddist ekki framai á land-!
areigninni. En honum var hulin
ráðgáta hvers vegna þessi tími
sólarhringsins varð fyrir valinu
Þegar hallaði sumri ár hvert
tók stóðið að rása til byggða, en
aldrei hafði slíkur fjöldi lagt leið
sína niður í Öxnadai. Oft hafði
drengurinn heyrt húsbónda sinn
bölva grimmilega þegar sást til
nýrra hópa ofar í dalnum, og
Gloppa var ekki stór jörð, þoldi
tæpast mikinn ágang.
Drengurinn reið fyrir þau hross
sem hann kom auga á og náði >
saman á milli tíu og tuttugu.
Bóndinn var með nokkru stærri
hóp þegar þeir mættust. Fannstu
ekki fleiri- spurði hann stuttur í
spuna. Nei, svaraði drengurinn.
Við rekum þau vestur fyrir
Grjótá, bætti bóndinn við. Þú
lætur ekkert sleppa. Já, svaraði
drengurinn.
Svo héldu þeir af stað. Stóðið
brokkaði á undan þeim og gerði
enga tilraun til að hlaupast burt.
Það hneggjaði við og við og hund-
urinn gelti annað slagið; annars
ekkert nema hófadynurinn í
rökkrinu og svæfandi niður ár-
innar.
Drengurinn var þreyttur. Hann
reyndi að gizka á hvað tímanum
liði. Það gat naumast verið kom-
ið langt fram yfir miðnætti. Hann
langaði mest til að sofna, leggj-
ast fram á makka hestsins, láta
höfuðið hvíla í þykku faxinu og
sofna. Augnalokin þyngdust, höf-
uðið seig niður í bringu, hátt-
bundnar hreyfingar hestsins, hófa
slögin fjarlægðust, komu á ný
nær, nær, og aftur burt....Svo
bylmingshögg í bakið. Reyndu
að halda glyrnunum opnum, var
þrumað inn í eyrað á honum.
Bóndinn hafði lagt sínum hesti
fast upp að drengnum. Ætlarðu
að missa stóðið út úr höndunum
á þér, eða hvað. Af stað. Og
hann sló í hinn hestinn sem tók
snöggt viðbragð. Drengurinn
greip með báðum höndum í
hnakknefið til að halda sér því
enn var hann hálfvegis milli
svefns og vöku. Hann áttaði sig
þó fljótlega og sigaði hundinum
fyrir hrossin. Brátt var rekstur-
inn kominn í fastar skorður.
Þeir voru komnir á móts við
Bakkasel. Bærinn stóð í heiðar-
sporðinum á vinstri hönd og varð
tæplega greindur í rökkrinu. Og
nú fóru þeir að síga á brekkuna.
Með öðru eyranu heyrði drengur-
inn svipuskellina í húsbónda sín-
um, með hinu hófaslög stóðsins
og más þar sem það rann í stórri
breiðu á undan, ruddist stundum
hvað fram með öðru, beit og
fnæsti.
Hann reyndi að halda sér vak-
andi, einbeitti sér, og fór að rifja
upp gamla atburði, veru sína í
Gloppu og samband sitt við hús-
bóndann. Upp í hugann komu
þau fáu ár þegar hann átli heima
frammi í Eyjafirði áður en for-
eldrar hans dóu. Uppboðið stóð
honum ljóslifandi fyrir hugskots-
sjónum, hvernig hlutir sem hon
um þótti vænt um hurfu hver á
fætur öðrum út um bæjardyrnarl
um þótt eins vænt um nokkra
skepnu og þennan luralega jálk.
Drengurinn leit upp. Stóðið
hljóp í þyrpingu fyrir framan
hann, þanið af orku. Folarnir
ruddust fram, bitu í þriflegar
hryssurnar og föxin bærðust í
hægum næturvindi. Þetta eru
yndislegar skepnur, hugsaði hann.
Og skammt frá hvein svipa bónd-
ans.
Drengurinn fann hversu fram-
andi honum var þessi maður, hve
lítið þeir þekktu hvor annan. Og
þó var þetta fjórða árið hans í
Gloppu. Tveir einir höfðu þeir
staðið dögum sainan við slátt, en
aldrei hafði húsbóndi hans mæli
aukatekið orð fram yfir það sem
vinnan nauðsynlega krafðist,
aldrei sagt neitt af sjálfum sér
eða fólki í nágrenninu, aldrei
haft yfir vísu eða munnmæli. En
oft lét hann í ljós ánægju sína
ef vel var unnið. Þá átti hann til
að klappa honum á öxlina og dá-
iítið bros færðist yfir andiitið.
Engin orð fylgdu. Drengurinn
kostaði alltaf kapps um að gera
honum til geðs og undirniðri var
honum hlýtt til hans. Þessi harð-
neskjulegi karl hafði reynzt hon-
um vel þegar hann stóð uppi einn
| og fátækur. En honum hraus hug-
Po
or^eir
<? • f-
~~Jvem farnat'Aon ;
&
œn
um
Á hátíð drottins
er dimmt af ótta
í augum barnsins.
Gjóstur þúsund nótta
næðir um drauminn
og drepur hatri í barminn.
Á hátíð ljóssins
er ljósið á flótta.
Á hátíð barnsins
við biðjum
ljósgjafar,
biðjum dagheims,
þar sem drottins birta Ijómar.
Skuggavilt skammdegisveröld
við dyr okkar stendur
með tvær hendur tómar.
þar sem ókunnugar hendur biðu'
sem köstuðu þeim á miIJi sín
eins og ónýtu skrani, bundu á
sleða og óku þeim burt. Og tóm
bæjarhúsin! Eða viðskilnaðurinn
við skepnurnar. Bak við fjóshlöð-
una stóð Rauður gamli í troðn-
um snjónum, þreytulegur og ó-
hreinn. Hann teymdi þennan vin
sinn lengra afsíðis þar sem eng-
inn gat séð til þeirra og gældi
lengi við hann, lagði vangann að
heitri snoppunni. Heiman frá hlað
inu bárust uppboðsköllin. Vot-
eygur teymdi hann hestinn aftur
að hlöðunni, skreið þar inn og
reif tuggu úr heystálinu og
fleygði henni út til hans. Bleik
taðan lá á dreif í snjónum og
hesturinn gæddi sér á henni með
ró. Hann virti klárinn fyrir sér,
slitinn af erfiði. Aldrei hafði hon-
ur við kaldrana hans og dulu
skapi. Og vald hans var furðu-
legt. Hann taldist ekki til þeirrar
manntegundar sem þarf að ráska
bak við tjöldin til að ná taumun-
um í sínar hendur, engum datt
annað í hug en beygja sig orða-
laust undir vilja hans, það lá í
loftinu þar sem hann fór.
Þau augnablik lýstu frá sér í
hugskoti drengsins þegar þessi
tilfinningalausi risi hafði komið
til hans og þakkað honum fyrir
eitthvað sem hann hafði vel gert.
Eitt sinn voru þeir t. d. á leiðinni
út í mýri að rista torf á fúlgu.
Bóndinn þrammaði stórstígur yf-
ir keldurnar spölkorn á undan
og sveiflaði torfljánum í þykkri
hendinni. Allt í einu nam hann
staðar. Drengurinn hljóp til og
sá að kind lá þar niðri í djúpu
jarðfalli. Hún var brotin og mjög
aðframkomin, augsýnilega búin
að liggja þarna nokkur dægur.
Hún var frá Gloppu. Bóndinu
horfði í kringum sig sem snöggv-
ast, sagði svo: Hér eru engir hest-
ar. Þú verður að hlaupa í hend-
ingskasti fram í Bakkasel og fá
lónaða kindabyssuna. Þú ert létt-
ur á þér.
Drengurinn tók undir eins til
fótanna. Aldrei hafði hann hlaup-
ið annað eins; vindurinn vætti
augun og svitinn rann úr hárinu
niður yfir andlitið svo hann fór
að svíða í augnakrókana. Blessuð
kindin, tautaði hann í sífellu fyr-
ir munni sér.
Bóndinn í Bakkaseli var úti f
skemmu þegar drengurinn kor.a
moður og másandi beira í hlaðið.
Hann tók bys-suna slrax upp úr
kistu og n jkkur skot og fékk
hcnum; og drengurinn aftur af
stað. Leirsletturnar gengu yfir
hann allan og bleytan sullaðist
upp úr skónum. Tilsýndar sá hana
húsbónda sinn sem stóð grafkyrr.
Drengurinn hugsaði um það eitt
að binda sem allra fyrst enda á
kvalir skepnunnar og reyndi að
herða meira og meira á sprett-
inum. Kominn að niðurlotum
rétti hann bóndanum byssuna og
skotin og fleygði sér í þurra laut.
Hann hlustaði á hann hlaða skot-
færið og sá þegar hann smeygði
sér niður í jarðfallið. Svo kvað
við daufur hvellur og dynkur
skömmu síðar þegar skrokkurirm
skall niður á barminum. Hús-
bóndinn kom, klappaði honum á
öxlina og brosti svo skein í hvít-
ar tennur og sagði: Ágætt.
Svo héldu þeir heimleiðis rntð
kindina.
Þeir voru komnir með rekstur-
inn upp á heiði.
Nú fer þetta óðum að styttast,
varð drengnum á að segja hálf-
hátt; og hann rifjaði upp daginn
þegar hann reið hér norður yfir
síðastliðið vor. Hann var einn á
ferð vestan frá Kotum. Flóinn
norðan við Grjótána var iðja-
grænn og hvít fífusund hér og
hvar, engir fuglar. Upp yfir heið-
arbrúnina fram undan risu dökk
blá öxnadalsfjöllin og lágu sól-
skinsblettir víða í klettunum.
Hann lét hestinn fara fetið yfir
skriðurnar. Á hægri hönd hvíldi
þögul mýrin og þar rápaði stóð-
ið. Það gljáði á stinna skrokk-
ana í sólskininu, margar hryssur
og folöld, og yfir hverjum lióp
ríkti stoltur foli. Hrossin óðu í
störinni.
Hvílíkt áhyggjuleysi og frið-
sæld, engir menn, hafði hann
hugsað með sér, bara eigra svona
um kyrrlátan afréttinn, háma í
sig safarík grös, móka í hlýrri
laut ....
Nú heyrði hann suðið í Grjót-
ánni.
Æ, þá erum við að koma karl-
inn minn, sagði hann í gælutón
við hestinn og klappaði honum á
hálsinn.
Við rekum þau upp norðan ár-
innar, kallaði húsbóndi hans þá
með festu utan úr rökkrinu.
Hvað skyldi hann nú hafa f
huga, hugsaði drengurinn. Lík-
lega ætlar hann að hafa vaðið
fyrir neðan sig, reka stóðið svo
langt að því gefist ekki tími til
að rása aftur niður í dal fyrir
göngur.
Þreytan sótti æ fastar á hann,
innan stundar gæti hann ekki
lengur haldið sér vakandi.
Þeir héldu áfram lengra og
lengra, endalaus hófaslög í fjalls-
hlíðinni, gelt, hnegg. Alltaf beið
drengurinn eftir skipun frá hús-
bónda sínum um að nema staðar
og snúa við, þetta væri nóg.
Nú fer hann ábyggilega að
kalla, rétt strax kemur kallið,
endurtók hann hvað eftir annað
með hálflokuð augun. Og svo
rann honum í brjóst. Hana