Morgunblaðið - 24.03.1959, Qupperneq 14

14
MOKCVlStíL 4 Ð 1 Ð
Þriðjvdagur 24. marz 1959
— K jörd æmamá!#ð
Framh. af bls 13
efcki heppilegt, nema hann sæi
möguleika til þess, að koma mál-
inu íram. Hins vegar var máiið
ailt mjög vel undirbúið.
Og það, sem leiddi þingflokk
Sjálfstæðismanna að sarneigin-
legri niðurstöðu, var að láta auka
atriðin og hreppapólitík víkja, en
líta á grundvallaratriðin, að hér
er um að ræða aimennt lýðræðis-
og réttlætismól, þar sem tryggja
verður stjórnmálaflokkunum
jafnrétti og kjósendum landsins
að einhverju leyti sambærilega
aðstöðu, miðað við staðhætti og
sérkenni þjóðfélagsins.
Hvað er þá um efni þessa máls,
þessa stóra máls? Um efni máls-
ins í aðalatriðum vitna ég til til-
lögu þeirrar til ályktunar, sem
kjördæmaneíndin leggur fyrir
þennan íund. Hún hljóðar
þannig:
„Landsfundur Sjálfstæðis-
flokksins Jýsir eindregnum
stuðningi sinum við þá
ákvörðun þingflokks og flokks
ráðs Sjálfstæðismanna, að
reynt sé til hins ýtrasta að fá
lögfest á Alþingi, er nú situr,
breytingu á kjördæmaskipun
landsins, er tryggi, að Alþingi
verði skipað í sliku samræmi
við þjóðarviljann að festa í
þjóðmálunum geti náðzt.
Handsfundurinn ■ telur, að
ntjórnskipun ríkisins beri að
miða við að tryggja jafnvægi
í byðffð landsins og þess vegna
sé m. a. rétt, að nauðsynlegar
leiðréttingar á kjördæmaskip-
uninni fækki ekki þingmönn-
um í strjálbýlinu I beild frá
því sem verið hefur. Telur
Jandsfundurinn að velja beri
þá leið, er í senn tryggi hags-
muni strjálbýlisins og lýðræð-
islega skipan Aiþingis, með
öðrum orðum, að kosninga-
rétturinn skuli vera sem jafn-
astur miðað við sérkenni bins
íslenzka þjóðfélags.
Til þess að ná framan-
greindu marki teiur lands-
fundurinn heiliavænlegast, að
landinu sé skipt í nokkur stór
björdæmi eins og þingflokk-
urinn hefur ráðgert með 5—7
þingmönnum í hverju og
minnst 12 í Beykjavík og alls
etaðar kosið hlutfallskosningu
og uppbótarþiugsæti til jöfn-
unar milli flokka.
Handsfundurinn varar alvar
lega við þeirri geigvænlegu
bættu fyrir lýðræði og festu
I islenzkum stjórnmálum, sem
af því gæti leitt, ef ekki feng-
izt leiðrétt hið herfiiega mis-
rétti, sem ríkt hefur í kjör-
dæmaskipun og kosningalög-
*jöf.
Fyrir því skorar landsfund-
urinn á Alþingi að samþykkja
tafarlaust breytingar á kjör-
ðæmaskipuninni, eins og að
framan greinir, og heitir á
alla þegna þjóðféiagsins, að
varðveita og efla lýðræði og
þingræði í iandinu með því að
veita málinu eindreginn stuðn
lng“.
1 þessari ályktun, sem kjör-
dæmanefndin leggur til, að lands
fundurinn samþykki, felst megin-
efni og kjarni þessa máls. Það er
rétt að roálið hefur tekið vissum
minni breytingum frá því, sem
Sjálfstæðisflokkurinn lagði til í
öndverðu. Við erum ásakaðir
fyrir það af Tímaliðjnu út um
landið að við séum að draga bust
úr nefi dreifbýlisins. Ég mundi
segja, að ef nokkrir hefðu ástæðu
til þess að vera óánægðir með
þessa lausn, þá væru það fyrst
Og fremst Reykvikingar.
Hitt er á að líta, að Reykvík-
ingar mega einnig minnast þess,
að fulltrúar Reykvíkinga i þing-
flokki Sjólfstæðismanna njóta
bæði trausts og vináttu þing-
manna Sjáifstæðisfiokksins utan
af iandi, og leggja ekki allt upp
úr því, hvort þeir eru einum
fleiri eða færri, heldur hinu, að
menn meti þá fulitrúa, sem
Reykjavík hefur á þingi hverju
sinni, og að þar sé að minnsta
kosti atkvæði þeirra metið fuli-
gilt við hvern annan þingmann.
Kjordæmanefnd landsfundar Sjálfstæðisflokksins. — Sitjandi frá vinstri: Baldvin Tryggvason,
lögræðingur, Rvík, Ari Kristinsson, sýslumaður, Patreksfirði, Einar Pálsson, bankastjóri, Selfossi,
Jóhann Hafstein, hankastjóri, Rvik, formaður nefndarinnar, Karl Friðriksson, verkstjóri, Akur-
eyri, séra Jónas Gísiason, Vík, Mýrdal, Árni Þorbjörnsson, lögfr., Sauðárkróki. — Standandi
frá vinstri: Kristján Jónsson, kaupm., Hólmavík, Páll Þór Kristinsson, bæjarfulltrúi, Húsavík,
Guðjón Jónsson, bóndi, Tungubálsi, Skagafirði, Jóhann Pétursson, bóndi, Stóru-Tnngu, Dalasýslu,
Guðjón Jósefsson, bóndi, Ásbjarnarstöðum, V-Hún., Helgi Gislason, bóndi, Helgafelli, N.-Múl.,
séra Sigurður Haukdal, Bergþórshvoli, Rang., Ragnar Lúrnsson, frkvstj., 'Rvik, Víkingur Guð-
mundsson, bóndi, Grundarhóli, N-Þing., Stefán Árnason, yfirlögregluþjónn, Vestmannaeyjum,
Kristján Jónsson, fulltrúi, Akureyri. — Á myndina vantar: Árna Grétar Finnsson, Hafnarfirði,
Ólaf Egiisson, Njarðvík og Kjartan Jónsson, Guðnabakka, Mýrasýslu.
Um efni málsins að öðru leyti
skal ég ekki fjölyrða, því að öll-
um er það svo kunnugt, af skrif-
um blaða og umræðum í útvarpi
og á annan hátt.
Tillögur Hannesar Hafstein 1905
— framsýni og afturhald:
í sambandi við það sem að ég
sagði áðan um efni þessa máls,
að það væri fyrst og fremst hugs-
að sem réttiætismál frá hálfu
okkar Sjálfstæðismanna og þing-
flokks SjáJfstæðismanna, þá lang
ar mig til þess að minna ykkur á
það, að fyrir rúmum 50 árum bar
ríkisstjórn ísiands íram svipað-
ar tillögur. Árið 1905 flutti Hann-
es Hafstein tillögur á Alþingi um
stór kjördæmi og hlutfaJIskosn-
ingar.
í þetta hefur oft verið vitnað.
En það er eitt atriði, sem ég hef
rekið augun í, í sambandi við
framburð þess máls fyrir 50 ár-
um, sem hefur vakið sérstaka at-
hygli mína. Og það er vegna þess
hversu gjörólíkt það er þeim
viðbrögðum, sem nú hafa orð-
ið, í sambandi við þetta mál.
Hannes Hafstein sagði þá, þeg-
ar hann fylgdi málinu úr hlaði:
„Ég geri ráð fyrir að sumum
háttvirtum þingmönnum detti
í hug, er þeir sjá fyrirsögn
frumvarps þessa, að ekki sé
ráð nema í tíma sé tekið, að
fara nú þegar að grauta i kosn
ingalögunum til Alþingis frá
3. október 1903, áður en þau
eru verulega komin til fram-
kvæmda um land allt. En við
nánari athugun rminu menn
sjá, að frnmvarp þetta breytir
i engu þeim meginreglum, sem
lögleiddar voru með hinum
nýju kosningalögum. Heldur
er þetta frumvarp í raun réttri
aðeins framhald af kosninga-
lögunum til þess að íylla það,
sem í þau vantar, sem sé á-
kvæði um kjördæmaskipun-
ina, sem álitið hefur verið
nauðsynlegt að endurnýja, en
þessu atriði var sleppt úr bin-
um nýju kosningarlögum“.
Með öðrum orðum, árið 1903
var látið sitja við það sama eins
og verið hafði frá því að ráðgjafa
þingið 1843 setti nýja nýja kjör-
dæmaskipun. En hún var frá upp
hafi meingölluð. Og nú var kom-
in á „heimastjóm", — stjórnin,
sem flutt var inn í landið sjáJft,
hafði haft nokkurt ráðrúm tiJ
stjómarstarfa.
Og þá finnst ráðherra eðlilegt,
að fylla inn i kosningalögin það,
sem áður vantaði að hans dómi í
þau, en það eru ný ákvæði um
kjördæmaskipunina.
Það, sem fyrir 50 ámm var
talin nauðsynleg lagfæring, er
nú af Framsóknarmönnum
kölluð „bylting*4 í þessu máli.
Hafa menn nokkru sinni séð
afturhaldið betnr uppmálað í
aJlri sinni dýrð?
Eítir 50 ár kalla menn það
byltingn, sem fyrir 50 árom
var aðeins talin nauðsynleg og
eðlileg leiðrétting!
Sjálfstæði héraða — sjálfstæði
einstaklinga:
Ég vil nú fara nokkrum orðum
um rök, sem fram hafa komið
með og móti þessu máli. Aðalrök
Framsóknarmanna, sem eru and-
stæðingar þessa máls, eru þau,
að sjálfstæði héraðanna sé skert
með hinum nýju tillögum. Það
eru hvergi nokkurs staðar nokk-
ur ákvæði i hinum nýju tillögum,
sem snerta eða skerða sjálfstæði
héraðanna. En ég segi um leið,
ef einhvers staðar væri skerðing
á sjálfstæði héraðanna, er þá ekki
meira virði sjáifstæði einstakling-
anna, — fólksins sjálfs? Og það
er það, sem við erum að reyna
að varðveita. Það er það, sem við
erum að reyna að efla, með
þessum nýju tillögum: Sjálfstæði
einstaklingsins — sjálfstæði fólks
ins. Sjálfstæði héraðanna kann að
vera gott, ég skal ekki draga úr
því. En sjálfstæði einstaklingsins
er miklu meira virði.
Og því miður er kosningalög-
gjöf okkar og kjördæmaskipun
þannig að sjálfstæði einstakiing-
anna er mikil hætta búin.
Um það felldi fyrrverandi for-
maður og leiðtogi Framsóknar-
manna sinn dóm fyrir allmörgum
árum, þegar hann skrifaði þessi
orð:
„Ef þrjár tii fjórar sýslur
væru í sama kjördæmi, og kos
ið með hlutfallskosningu, reyn
ir minna á síðustu atkvæðin,
úrskurð þeirra andlega ómynd
ugu, sem fluttir eru í bifreið-
um á k jörstaðinn eins og sauð-
ir til slátrunar".
Það er þetta síðasta, sem Fram
sóknarflokkurinn vill að viðgang
ist og hann vill hafa grindur utan
um sauðina, sem fluttir eru til
slátrunar á kjördegi.
Um litlu kjördæmin og sjálf-
stæði einstaklinganna er margt
að athuga.Þar sem örfáu atkvæð-
in ráða úrslitum hefir siðleysi
fest rætur. Fjármagn og atvinnu-
kúgun hafa tekið sér bólfestu
þar sem pólitískur þroski átti að
ráða úrslitum.
Við vilýum víkka sjóndeild
arhringinn í íslenzkum stjórn-
málum. Það er öllum tii góðs,
og ekki sízt fólkinu i hinum
fámennu kjördæmum strjál-
býlisins.
Pólitískur þroski — blut-
fallskosningar:
Sumir segja, að hlutfallskosn-
ingar í stærri kjördæmum hindri
hið persónulega samband, sem í
minni kjördæmum sé, milli þing-
manns og kjósenda. Veit ég, að
þingmenn hafa um þetta skiptar
skoðanir, vaíalaust af misjafnri
pólitískri reynzlu. Hitt held ég,
að menn greini ekki á um, að
hlutfallskosningarnar leiði til
aukins pólitisks þroska. í þessu
sambandi iangar mig til að vitna
til ummæla Péturs Jónssonar á
Gautlöndum, er hann ræddi á Al-
þingi um tillögur Hannesar Haf-
stein frá 1905: Hann segir þá:
„ÞingmaðNir Vestmannaeyja
hélt því fram, að hlutfallskosn
ingar nytu sín ekki fullkom-
lega, nema að flokkaskipting-
in í landinu væri skýrari en
hér á sér stað, og „pólitískt"
líf meira þroskað. Þetta er satt
að vísu. En sama má alveg
segja um núgildandi kosninga
aðferð, hún nýtur sín eigi held
ur án slíks þroska. Og heimti
hlutfallskosningaraðferðin
öilu meiri þroska, þá miðar
hún líka þeim mun meira að
því að efla hann og yfir höf-
uð hina betri þætti póitíska
iífsins, eins og ég hefi bent á i
nefndaráliti minnihlutans en
kefja margt illt sem fram hef-
ur komið í kosningabaráttnmni
eftir núgildandi aðferð. -----
Ég er því sannfærður um það,
að þessi kosningaaðferð mun
einmitt verða til þess að efla
sannan „póiitiskan" þroska í
landinu.------Það hafa viður-
fcennt nálega allir, sem á þetta
mál hafa minnst, að biutfalls-
kosningin er sú réttasta kosn-
ing, sú kosning, sem leyfir
flestum skoðunum að koma
fram á sjónarsviðið á eðlilegan
hátt, ef þær bafa nokkurt
verulegt fyigi í landinu, í
stutta máli, fegursta kosninga
aðferðin".
Þetta er merkur dómur, sem
margir munu meta meira en hin
nýjustu skrif nokkurra þing-
eyinga í Timanum að undan-
förnu. V
Er hætta á myndun smáflokka?
Þá hefur oft heyrzt sagt, að
þessi stjórnskipun okkar eða til-
lögur um nýja kjördæmaskipun
stuðii að myndun smáflokka í
landinu og það muni skapa minni
festu í stjórnmálum. Það er rétt
að hlutfaiiskosningar í mjög stór-
um kjördæmum fela í sér vissa
hættu á myndun smáflokka. Og
þessi smáflokkamyndun getur
mörgu illu til leíðar komið.
Það sem hér er Jagt til felur
ekki í sér þessa bættu. Við ieggj-
um til, að séu fimm manna kjör-
dæmi. Þá þarf sá maður, sem ætl-
ar að komast að í 5 manna kjör-
dæmi, að hafa 20% kjósenda.
Og ég segi að sá, sem hefur 20%
kjósenda, eigi rétt á þvi að vera
kosinn. f sex til sjö manna kjör-
dæmum þarf maður líka að hafa
fyigi yfir 14—17% kjósenda til
þess að komast að.
Auðveidust yrði smáflokka-
myndun í Reykjavik. En flokkur
yrði þó að hafa yfir 8% atkvæða
til að koma manni að — eða 3—
4000 atkvæði.
Vildi einhver sníða þennan
stakk þrengri? Ég hygg ekki. Þess
vegna held ég, að i þessum til-
lögum okkar felist ekki þessi um-
talaða hætta. Og ég minni á að í
Reykjavík höfum við haft 15
bæjarfulltrúa langa iengi og hvar
er smáflokkamyndunin i bæjar-
stjórn? Hún er hvergi nema í því
að Sjálfstæðisflokkurinn er alitaf
að smækka hina flokkana og það
gerir ekkert til.
Strjálbýli og þéttbýli —
samofnir hagsmunir:
Svo ætla ég ioksins að vikja að
einu atriði, sem fram hefur kom-
ið í þessu máli og sem formaður
flokksins vék að í ræðu sinni, þeg
ar Landsfundurinn var settur, og
einn af okkar höfuðþingskörung-
um Pétur Ottesen hefur einnig
bent á og það er þetta: Er þetta
gert til þess að draga bust úr
nefi strjálbýlisins? Eftir því seril
tillögurnar eru lagðar fram, er
það ekki. En verður það þá til
þess? Ja, það gæti orðið til þess.
Það gæti orðið til þess, ef sveit-
irnar vilja einangra sig, með
þeim flokki, sem ekkert íylgi
hefur í þéttbýlinu. En ef kjós-
endurnir í sveitunum eru nógu
frjálslyndir til þess að sjá að
þeirra styrkur er í að samfylkja
með fóikinu í þéttbýlinu, mundi
þetta þá verða til þess að draga
úr áhrifum þess? Fólkinu í sveit-
unum er í þessu sambandi því að
svara: Gerið ykkur grein fyrir
þvi að áhrif í stjórnmálum fara
ekki eftir landslagi. Ekki eftir
hoitum og móum, heldur eftir
fólkinu, sem lifir í landinu. Þið
eruð í vissri hættu. Það er rétt.
Eruð í þeirri hættu, að fólkið hef
ur farið úr sveitunum og farið í
þéttbj iið. Kaupstaðina i kringum
iandið og fyrst og fremst þéttbýi-
ið í kringum Faxaflóa.
Er nokkur meiri styrknr fyr
ir ykkur eða öryggi meira en
að samfylkja með þessu fólki i
þéttbýlinu? Með þeim í þétt-
býlinu, sem mest áhrif og völd
hafa. Látið ekki einangrast
með Framsóknarflokknum!
Heldur samfyikið með fólkinn
í þéttbýlinu fyrir þessu rétt-
lætismáli og þá mun hagsmun-
um strjálbýlisins og sveitanna
vera langbezt borgið.
Tiliögnr Framsóknar
og áróður:
Og enn spyr ég, bverjar eru tíl-
lögur Framsóknarflokksins i
þessu máli, hvað vill Framsókn-
arflokkurinn? Hann segir: Það á
að ganga á rétt dreifbýlisins.
Hvað vilja þeir þá. Við höfum
ekki enn séð það. En mér skiizt,
að það séu tillögur um að gera
Keflavík að kjördæmi, Kópavog
að kjördæmi, Neskaupstað að
kjördæmi, Akranes að kjördæmi
og kannske fleiri kaupstaði að
kjördæmi! Eru þetta tillögur
dreifbýlismannanna? Þorir ekki
Framsóknarflokkurinn að sýna
fólkinu framan í þessar tillögur?
Við bíðum eftir að sjá tillögur
Framsóknarflokksins. Það væri
betra fyrir þennan flokk að taia
minna áður en hann setur fram
sínar tillögur í þessu máli.
Framsóknarmenn standa nú
fyrir undirskriftarsmölun gegn
kjördæmamálinu í nokkrum
hreppum og hreppsnefndum. Ver
ið er að leggja nokkur slik plögg
fram í lestrarsal Aiþingis.
Ég fór að gamni mínu út á
lestrasalinn áðan, þar sem mig
langaði til að lita á þetta. Jú, þá
sé ég að Páil Zophoníasson hafði
Framh. á bls 16