Morgunblaðið - 21.07.1968, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚU 196«
25
JBul. ZzZ
fli&uAAHS*.
ÖLL MANNLEG örlög byggj
ast á áhrifavöldum. Fyrst
mætti nefna köllun, þ.e.a.s.
hvað menn langar til að gera,
þá persónuleika og hæfileika,
sem ákvarða hvað menn gætu
gert, en svo er líka tæki-
færið, sem stundum ræður úr-
slitum um það hvað menn
munu gera. Á æviferli næst-
um allra manna er hægt að
finna örlagastundina, þá stund
þegar tækifærið býðst. Ef við
kunnum að notfæra okkur
þetta tækifæri, beinist öll til-
vera okkar í framtíðinni inn
á rétta braut. Ef við látum
það ganga okkur úr greip-
um, þurfum Við að fara hlið-
argötur að takmarki okkar.
Ég vil ekki tala mjög illa
um hliðargötuna, — hún er
friðsæl, en það skeður bara
aldrei neitt þar.
Hjá sumu fólki rennur ör-
lagastundin aldrei upp. í>að
er ekki fólkinu sjálfu að
kenna. Það hafði eins góðan
persónuleika, og stundum eins
mikla snilligáfu og aðrir, sem
urðu lánsamari. Því gafst ein
ungis ekki tækifæri til að
sýna hvað í því bjó. Hugsum
okkur að hinn ungi Bona-
parte hefði ekki verið í París
á þeim mikla degi Vendé-upp
reisnarinnar, þegar hann bjarg
aði þjóðþinginu. Hver veit
hver ferill hans hefði þá orð-
ið? Hugsum okkur að bylting
in hefði ekki hrakið Chate-
aubriand úr sveit sinni, þá
væru Atala og René ekki til.
En til þess að tækifæri geti
komið manni (eða konu) að
notum, verður hann að bera
í brjósti köllun, þ.e.a.s. setja
sér takmark.
Það virðist dálítið hlálegt,
eftir að hafa tekið dæmi um
slík stórmenni, að fara að
tala um mitt eigið líf. En
hversdagslegustu örlög eru
ráðin á sama hátt og hin
stórkostlegustu. Mitt líf tók
algerum stakkaskiptum við
heimsókn lögregluþjóns nokk
urs til móður minnar árið
1912. Hér skal ég skýra ykk-
ur frá því, hvernig því vék
við:
Frá barnæsku fann ég til
sterkrar löngunar til að skrifa
Hvers vegna? Það er erfitt
að segja. Ég var fæddur í
stétt iðnrekenda. Enginn í ætt
minni hafði fengizt við að
skrifa. Þau lásu talsvert, móð
ir mín dáði skáldin og þuldi
kvæði þeirra fyrir okkur, en
milli okkar og bókmennta-
heimsins voru engin önnur
tengsl. Og samt er það svo,
að eins lengi og ég man eftir
mér, hef ég fundið sterka
þörf hjá mér til að koma
orðum að tilfinningum mínum
og annarra og færa þau í
letur.
f Lycwe Corneille í Rúðu-
borg, þar sem ég var settur
til mennta, styrktist þessi köll
un af sjálfum sér. Ég reyndi
að skrifa smásögur. Ég gerði
frumdrög að skáldsögum. En
þegar ég sagði við föður minn:
„Mig langar til að fara til
Parísar og skrifa", þá varð
hann áhyggjufullur.
— Og hvað ef þér tekst
það ekki? sagði hann. Hvers
vegna viltu ekki ganga inn í
fyrirtæki fjölskyldimnar, þar
sem góð og trygg framtíð er
borin fram fyrir þig á silfur-
fati? Auk þess er ekkert sem
mælir gegn því að þú vinniir
með mér á daginn .og skrifir
á kvöldin.
, v
X fyrstu þotti mer, sem mig
dreymdi um Balzac og Stend-
hal, þurrleg vist í verksmiðj-
unum. Ég píndi sjálfan mig
til að vinna verk mitt vel.
Samt ^em áður horfði ég á
árin líða hjá, handritin
óþekktu hlaðast upp á skrif-
borðinu mínu og möguleikana
á því að ég gæti nokkru sinni
fylgt minni raunverulegu köll
un verða minni og minni. Ég
hélt áfram að fylla minnis-
bækur og halda dagbók, en
ég fann að héldi s.vona áfram
fjögur til fimm ár í viðbót,
þá mundu skyldur mínar og
ábyrgð sem yfirmanns fyrir-
tækisins gleypa mig með húð
og hári, og rithöfundurinn í
mér gefa upp öndina.
En svo árið 1912 voru Frakk
ar og Englendingar teknir að
stinga saman nefjum Xim það
hvað þeir gætu komið sér sam
an um að gera, ef svo fæfí
að þjóðirnar tvær yrðu banda
menn í styrjöld. Samkomulag
hafði orðið um að nokkr-
um ' liðsveitum Frakka
yrði skipað til aðstoðar
brezka hernum. Til að
gegna þessu hlutverki, var
nauðsynlegt (á laun) að safna
saman frönskum liðsforingj-
um og óbreyttum hermönnum
sem töluðu ensku.
Það vildi svo til að ég tal-
aði málið sæmilega, þar sem
ég hafði lesið mikið af ensk-
um bókmenntum og oft eytt
sumarleyfi mínu í Englandi.
Dag nokkurn, þegar ég var
á ferðalagi, hringdi lögreglu-
þjónn dyrabjöllunni hjá for-
eldrum mínum í Elbeuf, og
spurði eftir mér.
— Hann er ekki heima, sagði
móðir mín. Hvað viljið þér
honum?
— Talar hann ensku?
— Já, afbragðsvel, sagði
móðir mín.
Með þessu tók hún of stórt
upp í sig, sjálfsagt af ofmati
á syni sínum. Ég talaði ensku
ekki afbragðsvel.
— Og hvers végna eruð
þér að spyrja um þetta? spurði
móðir mín.
— Ef einhver spyr yður,
hversvegna ég hafi komið hér
svaraði lögregluþjónninn, þá
verðið þér að segja, að þér
vitið ekkert um það.
Þessi varkári lögregluþjónn
olli miklum breytingum á lífi
foreldra minha og mínu eigin.
Hringing hans á dyrabjöll-
unni boðaði örlagastund mína
Árið 1914, þegar hernum var
boðið út og ég kom til höfuð-
stöðva herdeildar minnar, 74.
deildarinnar.
— Þér, sagði yfirliðþjálfinn
við mig, eigið ekki að fara á
brott með herdeildinni .
Hveirniiig stenidiuir á þvíl?
Hvað hef ég gert af mér?
— Þér eigið að bíða eftir
Englendingunum.
— Englendingunum! .. En
ég vil ekki berjast með Eng-
lendingunum.
Ég var bundinn sterkum til
finningaböndum við „Sjötug-
ustu og fjórðu", allir vinir
mínir voru þar, en ég varð
að láta undan, bíða eftir Eng-
lendingunum og halda á brott
með þeim. Mér rann reiðin
mjög fljótlega, því að ég fékk
brátt mikinn áhuga á þeim,
Englendingunum mínum. Mér
þóttu þeir svo undarlegir,
svo ólíkir okkur, og svo geð
felldir. Innan skamms tók ég
að beita við þá athyglisgáf-
unni, þessum eiginleika, þess-
ari þörf til að lýsa mannver-
um, sem ég hafði alltaf fund-
ið hjá mér. Minnisblöðin hlóð
ust upp í svefnklefa mínum.
Eftir þriggja ára styrjöld
varð úr þessu bók: Les Sil-
ences du Colonel Bramble
(Þagnir Brambles ofursta),
É hafði lokið við hana en ég
vissi ekki, hvernig ég ætti að
bera mig að því að fá hana
gefna út
Hversvegna ekki, sagði
franski höfuðsmaðurinn minn.
— Vegna þess að ég þekki
engan, hvorki útgefanda, gagn
rýnanda né rithöfund . . .
Hann hló hátt:
— En það er ekkeirt ein-
faldara. Ég þekki útgefanda.
Hann heitir Bernard Grasset.
Ég skal fara með handritið
þitt til hans.
Þannig varð ég rithöfundur
Bókin rann nefnilega út í
, verzlununum, svo að þegar ég
kom heim úr stríðinu, gat ég
slitið mig lausan frá verk-
smiðjunum og tekið til við
mína réttu starfsgrein, þá sem
náttúran hafði ætlað mér. En
þetta hefði líklega aldrei skeð
ef örlögin hefðu ekki á til-
tekinni stund brugðið sér í
líki lögregluþjóns, farið inn í
lítið þorp í Normandí og gef
ið mér dálítið, en þó nægi-
legt tækifæri.
- NJÁLS SAGA
Fr&mhald af bls. 5
littereru norðlenzku naut-
kálfum. Það er aðeins hægt
að ná í klæðnað á eina bók
úr hverju skinni, svo við þurf
um að láta rota 500 naut ef
bækurnar seljast allar.
— Og verið er náttúrlega
sárlágt?
— Já, þetta eru ódýrustu
bækurnar, aðeins 3100,00
hver bók. Þegar búið er að
lesa þær uipp til agna, eins og
siður er á íslandi, má ná efni
í skæði í myndarlegan kú-
reka.
— Og er þessi stórkostlega
bók komin í bókabúðir?
— Þessi bók er ekki í um-
boðssölu eins og venjulegar
bækur, við seljum hana hjá
okkur, þó bóksalar geti vit-
anlega útvegáð hana eins og
annað er við framleiðum.
Fyrstu eintökin voru gefin
Natóráðherrunum, sem hér
voru að verja landið okkar á
dögunum. Ég hef frétt þær
hafi gert stóra lukku. En það
er seinlegt verk og verður
ekki unnið í vélum, að klæða
spjöld með nautahúðum, svo
framleiðslan gengur hægt.
— Og hvað er fleira á döf-
inni? Ætlarðu að minnast
fullveldisársins með fleiri ís-
lenzkum verkum?
— Já, þrjár aðrar bækur
verða sérstaklega gefnar út
og tileinkaðar fullveldisaf-
mælinu.
— Og hvaða bækur eru
það?
— Þar skal fyrst nefna
heildarútgáfu Tómasar Guð-
mundssonar á verkum Hann-
esar Hafstein, verða þar birt
öll íjóð skáldsins ásamt sög-
um, ritgerðum, greinum,
ræðum o.fl.'og skrifar Tómas
ritgerð um skáldið og stjórn-
málaskörunginn H.H. Þetta
verður mikil bók og kemur út
í sérstökum flokki íslenzkra
verka klassískra, þax sem
fyrir eru Tómas sjálfur,
Steinn Steinarr, Örn Arnar-
son o. fl. og við bætast á ár-
inu heildarútgáfa verka Jón-
asar Hallgrímssonar með
nýjum myndum eftir Jón
Engilberts. Verk Hannesar
verður heiðursbók fullveldis-
ársins.
Fjórða bókin tileinkuð full
veldinu er ný útgáfa Halldórs
Laxness á Grettissögu. Þessi
uppáhaíldsbók íslenzkrar
æsku í árhundruð, kemur
nú út í hentugri útgáfu með
nútíma stafsetningu og mynd
um eftir Gunnlaug Seheving
og Þorvald Skúlason. Forn-
ritaútgáfur Halldórs Laxness
kostuðu skáldið margra ára
réttarhöld og málsóknir eins
og frægt er orðið. Þær eru
því traustur steinn í fullveld-
isbyggingunni. ,
Dagana 3.
Þrjár hljómsveitir:
MODS
ROOF TOPS
STUÐLATRÍÓ
+
Kvöldvaka: +
Skemmtiþættir
Þjóðlagasöngur
— 5. ágúst
Gömlu- og
nýjudunsarnir
íþróttir
Vnrðeldur og
Ougeldor
Fjölbreyttar veitingur
Mótsnefndin