Morgunblaðið - 04.04.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLA.ÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. APRÍL 1971
17 J
Merk rit
Ekfti koma allir dagar í
böggli. Hverjum hefði á Sínum
tíma getað dottið í hug, að mis-
jafnar sögur ættu eftir að fara
af Roosevelt, Bandaríkjaforseta
eða að hann yrði einn af um-
deildustu forsetum þar í landi.
Hvort tveggja hefur þó gerzt.
Vinsældir Roosevelits, þegar
hann var og hét, voru með ein-
dæmum og áttu þær sér ýmsar
forsendur, ekki sízt þær, að
hann varð eins konar þjóðar-
tákn í heimsstyrjöld. Engu var
'líkara en hann ætti sér ávallt
forsetastól Bandaríkjanna vts-
an, og þó að hann lenti auðvit-
að i ýmiss konar pólitisku vafstri
og illdeilum eins og aðrir stjóm
málamenn og þeir sem framar-
lega stamda í þjóðmálum, var
hann kominn á stall löngu áður
en hann lézt. Undir lokin þótti
raunar goðgá að gagnrýna gerð-
ir hans, þótt full ástæða hafi
verið að efast um ákveðni hans
og kjark andspænis Stalín,
einræðisherra í ríkjum alþjóða
kommúnismans.
Margt hefur verið ritað um
Roosevelt og verður það ekki
tiundað hér, enda engin sérstök
ástæða til. Á hitt skal og
bent, að jafnframt þvi sem út
er komið síðara bindi ævisögu
hans með undirtitlinum „Hermað
ur friðarins 1940—‘45“ birtist
nú á prenti ævisaga eins merk-
asta blaðamanns Bandaríkjanna
undanfarinn aldarfjórðung
Turner Catledge, „My Life and
The Times,“ sem hlotið hefur
mjög góðar viðtökur og fjallar
um starf hans sem blaðamanns
og ritstjóra við merkasta blað
heimsins, The New York Times.
Turner Catledge efldist smám
saman að styrk og þrótti, unz
honum var treyst fyrir einni
ábyrgðarmestu ritstjórastöðu
stórblaðsins. Hann fýlgdist með
öllum helztu viðburðum síðustu
áratuga, skrifaði margt um þá
sjálfur og ekki sízt hitti hann
margt merkra manna og fylgdist
með þeim í starfi og leik.
Brooks Atkinson, hinn þekkti al
vörugagnrýnandi The New
York Times, kemst m. a. svo að
orði um bók Cattedge að hún
sýni að hann hafi verið frétta-
maður í fremstu röð, glögg-
skyggn á menn og atburði og „ég
hef lært meira um New York
Times af að lesa bók Turner
Catledge, heldur en af 43ja ára
starfi við blaðið."
Turner Catledge kemur víða
við, ræðir opinskátt um margt
fólk, eins og bandariskra og
brezkra ævisagnaritara er siður.
Auðvitað verður að hafa nokk-
um fyrirvara á mati hans eins
og annarra, en þó hljóta ummæli
hans um Franklin D. Roosevelt
að vekja athygli.
„Ég treysti honum aldrei full-
komlega," segir Catledge og bæt
ir við að hann hafi verið „mað-
ur sem afvegaleiddi, sveik og
laug með köldu blóði, þegar það
hentaði fyrirætlunum hans.“
Aftur á móti segir hann um
annan Bandartíkjaforseta, Her-
bert Hoover, að hann hafi ver-
iö of hreinskilinn til að leika
sama stjórnmálaleikinn á for-
setastóli og Franklin D. Roose-
velt eða Lyndon B. Johnson.
„Hann dáðist að illmennum í
stjórnmálum, en gat aldrei orð-
ið einn þeirra," segir Catledge.
*
Island og
Bandaríkin
Ekki er vitað til að Islend-
ingar hafi átt annað en vinsam-
leg og sanngjöm viðskipti við
Roosevelt, Bandarikjaforseta,
þegar þeir áttu undir högg að
sækja, urðu að heita á hurðir
Flosa og biðja Bandarikjastjórn
að vernda land sitt á erfiðum
timum í síðustu heimsstyirjöld.
Samningurinn, sem þá var gerð-
tir, þess efnis að hernámi Breta
væri aflétt og Bandarik-
in tækju við vörnum Islands og
tryggðu hlutleysi þess I
styrjöldinni, reyndist báð-
um þjóðunum vel, og afstaða
Bandaríkjastjórnar réð úrslitum
um lýðveldistökuna 1944. Þá við
urkenndu þeir sjálfstætt riki á
Islandi og þar með var bjöm-
inn unninn. Aftur á móti höfðu
Bandaríkjamenn haft nokkrar
áhyggjur af því að viðurkenna
sjálfstæði Islands, meðan hagur
Dana var svo erfiður sem raun
bar vitni, og vildu ekki að neinn
gæti sagt, að Bandaríkjamenn
hefðu brugðizt vinum á erfiðum
tímum. En smám saman sá Band
ríkjastjórn, að viðurkenning á
sjálfstæði íslands var siður en
svo andstæð hagsmunum Dana,
enda hafði Sambandslagasamn-
ingurinn 1918 gert ráð fyrir því
að sambandsslit færu fram, ef
þjóðirnar vildu. Og nú vildu ís-
lendingar fylgja þessu ákvæði
samningsins og þvi ástæðulaust
að óttast að nokkur gæti tekið
það illa upp.
Vinátta íslendinga og Dana
hefur aldrei verið jafngóð og
nú, og sýnir það betur en ann-
að að rétt var að farið 1944. Og
rétt er það sem Rogers, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna,
sagði í skýrslu sinni til banda-
ríska þingsins nú fyrir skömmu,
að vinátta Islands og Bandaríkj
anna stæði á traustum grunni.
Þessar tvær þjóðir, smáþjóðin
og risaveldið, hafa átt náið og
gott samstarf og aldrei borið á
því að stórveldið reyndi að
neyta aflsmunar. Bandarískt
varnarlið er á íslandi að ósk
isiliendiniga sjálfra og í nafni
Atlantshafsbandalagsins, sem
hefur reynzt bezti skjöldurinn í
sjálfstæðisbaráttu íslenzku þjóð
arinnar eftir styrjöldiria. Allir
vita, að á þeim 20—30 árum, sem
liðin eru frá styrjaldarlokum,
hafa margar þjóðir misst sjálf-
stæði sitt, sumar stórum fjöl-
mennari en við. Það væri því
glapræði nú eins og ástandið er
ótryiggt í heiminum að veikja
varnir Islands eða stíga eitt-
hvert það skref sem dregið gæti
úr vörnum landsins og stefnt
sjálfstæði þess í hættu. Aftur á
móti er rétt, að nauðsynlegt er
að fylgjast með þróuninni og
lúta kröfum breytts tíma, þó að
grundvallarstefnan verði áfram
hin sama. Þannig eiga Islending
ar að leggja sitt litla lóð á þá
vogarskál að draga úr spennu í
heiminum.
Vinátta Islands og Bandaríkj-
anna er gott dæmi þess, hvem-
ig hægt er að eiga samstarf við
stórþjóð án þess að hún seilist
til yfirráða. Aftur á móti hafa
Bandarikjamenn stöku sinnum
gert sig seka um klaufalega
framkomu í samskiptum við Is-
lendinga, t.a.m. þegar þeir létu
bandarískt hermannasjónvarp
flæða inn á hvert heimili á Suð-
vesturlandi, þó að það sjónvarp
hafi að vísu ekki verið hótinu
hættulegra fyrir íslenzka tungu
eða menningu, en það sem við
nú búum við (sbr. rangar áherzl-
ur i sjónvarpsauglýsingum sem
vega að rótum tungunnar).
Ho-Chi-Minh-
stígurinn
*
til Islands
Sjálfsævisaga Alberts Speers,
þýzka nasistaforingjans, „Innan
þriðja ríkisins" vakti meiri at-
hygli á síðasta ári en nokkur
bók önnur. Lítfll vafi er á því,
að nokkurn lærdóm má draga af
skrifum nasistaforingjans fyrr-
verandi og fróðlegt að sjá nas-
ismann og Adolf Hitler með aug-
um þessa fyrrvei’andi aðdáanda
hans. Ýmsum hefur þótt merki-
legt, hversu hlutlaust Speer hef
ur getað litið á menn og atburða
rás í þriðja ríkinu. Sízt af öllu
reynir hann að komast hjá þvi
að taka sjálfan sig í karphús-
ið. Merkilegt er að sjá, hve lýs-
ingar hans á nasismanum og
Hitler koma oft og tíðum heim
og saman við það, sem gerist í
Sovétríkjunum bæði nú og áður,
þegar Stalín var þar allsráðandi.
Speer birtist í ævisögu sinni sem
iðrandi heimssyndari. Hann
knýr sjálfan sig til að horfast
í augu við staðreyndir. Það er
heldur sjaldgæft i heimspólitík-
inni, að menn hafi hugrekki til
þess. Ekki er hægt að neita því,
að sú afstaða Speers er virð-
ingarverð, þó að hún veiti hon-
um á engan hátt syndaaflausn
fyrir þá hræðilegu glæpi, sem
böðlar Hitlers og nasismans
frömdu, ekki aðeins á einstakl-
ingum, heldur heilum þjóðum.
Ævisaga Speers leiðir hugann
að öðru riti, ekki síður merki-
legu, og nefnist það á ensku On
trial. Bókina hefur fyrrum að-
stoðarutanrikisráðherra Tékkó-
slóvakíu skrifað. Aldrei hefur
jafn háttsettur maður skýrt svo
nákvæmlega frá þvi, hvernig líf
ið gengur fyrir sig í frumskógi
heimskommúnismans og þessi
fyrrum aðstoðarutanríkisráð-
herra Tékka. Ástæðurnar fyrir
því að hann var handtekinn, of-
beldið, pyntingarnar, mannúðar-
leysið — allt er þetta með þeim
hætti, að venjulegu fólki verð-
ur á að segja hugsunarlaust:
þetta getur ekki gerzt! S amt
hefur þetta gerzt, og það er enn
að gerast. Ekki í skáldsögum,
heidur veruleikanum. Því mið-
ur er kommúnisminn ekki skáld-
verk, heldur raunveruleiki. Ein
hörmulegasta staðreynd okkar
tíma. Jafnvel 1984 eftir Orwell
verður með „hymna lagi“ í sam-
anburði við þá tröllauknu glæpa
starfsemi og yfirgengilegu mann
fyrirlitningu og mannfórnir, sem
hinn landflótta fyrrum aðstoð-
arutanríkisráðherra Tékkósló-
vakiu lýsir af biturri reynslu.
Kvikmynd hefur verið gerð eft-
ir bók þessari og er þess að
vænta að bæði hún og bókin nái
hið fya'sta til almennings á Is-
landi, svo að mönnum gefist enn
einu sinni -— og kannski með eft-
irminnilegri hætti en nokkurn
tíma —- tækifæri til að sjá
í saumana á þvi fyrirbæri, sem
kallað er heimskommúnismi.
Eini munurinn á nasistum Hitl-
ers og kommúnistum okkar daga
er sá sem fellst í ógeðfelldri sál-
fræðilegri niðurstöðu, sem sögð
hefur verið í þessari litlu setn-
ingu: sá einn er sekur sem tap-
ar. Kannski Þjóðviljinn birti
þessa bók fyrrum aðstoðarutan-
rtkisráðherra Tékkóslóvakíu neð-
anmáls nú næstu vikurnar fyrir
kosningar, svo að fólk eins og
Jónas Árnason hafi eitthvað til
að lesa upp úr í eldhúsdagsum-
ræðum frá Alþingi. Þó er það
fremur ólíklegt. Þjóðviljinn er,
eins og allir vita, eins konar
Ho-Chi-Minh-stígur kommúnism
ans að rótum íslenzks lýðræðis.
Að þessum stíg liggja nokkur
drungaleg öngstræti jafnvel frá
herbúðum manria, sem kenna sig
við lýðræði.
Spunakonurnar
í Þjóðviljanum
Og þá er ekki úr vegi að geta
lítilla dæma um skrif þessa
helzta málgagns kommúnista
á Islandi. Við skulum taka þessi
dæmi af handahófi og hafa þau
eins nýleg og unnt er: Ungt
skáld, sem aldrei hefur gefið út
ljóðabók, fer með æskuglaðan
skáldskap sinn í sjónvarpið, sumt
er sungið af græskuleysi, ann-
að lesið upp. Ekkert getur ver-
ið saklausara, en auðvitað þarf
s j ónvarpsgagnrýnandi Þjóðvilj-
ans að reka upp öskur. Unga
skáldið er hætt af öllum kröft-
um og rembingi og reynt að
koma fyrirlitningarstimpli á
það: Það alerfiðasta í samfélag-
inu er „að koma Ijóðum Hrafns
nokkurs Gunnlaugssonar út til
fólksins," segir í Þjóðviljanum,
talað er um „samsetning" og
annað þess háttar, sem óþarft er
að rekja.
Sem sagt: dagskipan.
Unga skáldið hefur skrifað
pistla í Morgunblaðið, sökum
þess skal hann af lífi tekinn sem
skáld — og helzt í upphafi fer-
ils síns, svo að hann megi nú
sjá að sér í tíma og hverfa inn í
„réttar" herbúðir.
I sama tölublaði kommúnista-
blaðsins er grein um ungan
mann, sem einnig skrifar í Morg
unblaðið, og auðvitað er hann
óalandi og óferjandi, enda hefur
hann ekkert annað haft fram að
færa en „glápa um hríð eins og
hrútur," stofna til ringulreiðar
og skrifa helzt eins illa og þeir
sem verst skrifa á Islandi um
þessar mundir, að dómi greinar-
höfiuindar.
Sem sagt: dagskipan.
Sá maður sem skrifar leiðin-
legar en flestir á Islandi nú um
daga, kastar grjóti úr glerhúsi:
menningarviti Þjóðviljans, sem
alltaf er nýgenginn úr hömrun-
um í Moskvu, þaðan sem hann
var tröllum gefinn i æsku, þyk-
ist sitja á háum stalli, en dund-
ar þó ekki við annað en reyna
að skera andstæðinga sína nið-
ur við trog á þessum „andlega"
blóðvelli kommúnista. Auðvitað
er það haldlítið starf — og þó
einkum lítilmannlegt. Og nú
hafa þau undur gerzt að Austri
hefur brugðið sér í gervi leik-
listargagnrýnanda, enda er
hánn homo universalis eins og
allir vita. Svo talar hann líka
í gegnum sjónvarpsgagnrýnanda
blaðs sins. Sá síðarnefndi segir
að þau verk sitji í fyirirrúmi í
hugskotsholi hans, sem eru bless
unarlega laus við svokallaða
persónusköpun!
Sem sagt: dagskipan.
Auðvitað er þessi dagskipam
í samræmi við húmorinn í
Moskvu um þessar mundir. Á
flökksþinginu þar, stóð upp
„spunakona frá Privotsjk og
gagnrýndi sovézka rithöfunda
og tónskáld fyrir að grundvalla
ekki verk sín á rússneskri al-
þýðuhefð eins og fólk í spuna-
iðnaðinum."
Spunakonan í Austra á sínar
fyrirmyndir.
Allt eru þetta dæmi af handa-
hófi. Skipta kannski engu máli,
a.m.k. er ekki gustuk að fjalla
frekar um þessa höfunda Þjóð-
viljans. En engum dettur í hug
að þeir viti ekki, hvað þeir eru
að gera. Þeir túlka stefnu sína
og lífshugsjón, að vísu oft og
einatt undir rós, en oftast má
lesa í málið. Kommúnisminn er
persónulaus. Þar, sem nauðsyn
krefur, notar hann í hæsta lagi
grimu. Allt skal vera persónu-
laust, það er hin síðasta og mik-
ilvægasta dagskipan.
Janusarhöfuð
En — halda vinstri menn og
kommúnistar að svona aumingja
legur áróður hafi einhver áhrif
nú á dögum? Við erum ekki enn
á 5. eða 6. tugnum. Það er kom-
inn 8. tugur aldarinnar og dag-
skipanir í stíl hitlerisma eða
stalinisma duga ekki lengur.
Þessu tvennu, Hitler og Stalín,
skýtur ótrúlega oft saman upp
í hugann, enda rnynda þessir
frumherjar einræðisaflanna
Janusarhöfuð okkar tíma og má
í því sambandi benda á, að varla
er tilviljun að þessir tveir heið-
ursmenn eru nefndir i sömu and
rá í niðurlagi greinar Halldórs
Laxness, sem birtist í Sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins í dag.
Og engin tilviljun er það
heldur, að kommúnistinn í sögu
Huxleys, Kontrapunkti, segir að
hann trúi á djöfulinn. Ekki eru
allir kommúnistar eins og þeir
í Kontrapunkti. Svo er guði fyr
ir að þakka. En þó eru margir,
allt of margir, afvegaleiddir og
gera aðrar siðferðiskröfur til
sín og sinna en andstæðinganna.
„Ég ætla að trúa á djöfulinn,
guð í djöflinum," segir kommún-
istinn í Kontrapunkti. Þessi
setning segir mikla sögu.
Ho-Chi-Minh-stígurinn liggur
til Islands. Um hann hafa komm-
únistar flutt mikið af vopnum og
hergögnum í baráttunni við lýð
ræðislegan hugsunarhátt hér á
landi og orðið meira ágengt en
margur hyggur, a.m.k. meira en
margur mundi ætla í fljótu
bragði eins og sjá má af svo-
nefndu spreng.iefnamáli i Kópa-
vogi. Það sýnir svart á hvítu,
hvernig kommúnistum hefur tek
izt að eitra hugarfar ungra
manna, svo að í stað kaffihúsa-
komma eru nú að koma i dags-
Ijósið svonefndir „aksjónistar",
þ.e. ungir lífsreynslulausir
menn sem ætla sér að stofna
skæruliðasveitir Fylkingarinnar
hér á landi. Af þessu eitraða
hugarfari gæti hlotizt stórslys,
þó að bylting sé nú erfið á Is-
Franilmld á bls. 18.