Morgunblaðið - 08.05.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐH), LAUGARDAGUR 8. MAl 1971
Otgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvaemdastjóri Haraidur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjóifur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfuiltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannssoin.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstraeti 6, simi 10-100
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Askriftargjald 196,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 12,00 kr. eintakið.
UMBÆTUR I STJÓRNSÝSLU
U'inn þáttur í skipulegum
aðgerðum Magnúsar Jóns-
sonar, fjármálaráðherra, til
þess að auka hagkvæmni og
spamað í ríkisrekstrinum var
stofnun Fjárlaga- og hag-
sýslustofnunarinnar, sem
fjallar um þessi verkefni og
fer auk þess með fjármála-
lega yfirstjóm allra ríkis-
framkvæmda í landinu. Þessi
stofnun annast undirbúning
að gerð fjárlagafrumvarps í
samráði við undimefnd fjár-
veitinganefndar Alþingis, sem
komið var á fót að frumkvæði
fjármálaráðherra til þess að
þingmenn gætu betur fylgzt
með fjármálastjórn ríkisins.
Annað verkefni Fjárlaga-
og hagsýslustofnunarinnar
hefur verið gerð fram-
kvæmda- og fjáröflunaráætl-
ttnar ríkisstjómarinnar, en
drög að slíkri áætlun hafa
fylgt fjárlagafrumvarpinu tvö
sl. ár og gert Alþingi kleift að
hafa heildar yfirsýn um þau
efni. Fyrir nokkrum árum
hafði ríkisstjórnin frum-
kvæði um setningu nýrra
laga um skipan opinberra
framkvæmda, en með þeim
er stefnt að því, að bæta nýt-
ingu framkvæmdafjár með
því m.a. að vanda mun betur
en gert hefur verið undirbún-
ing framkvæmdanna sjálfra.
Þessar aðgerðir eiga einnig að
tryggja, að fjárskortur tefji
ekki framkvæmdir. Þessi
iagasetning er ein mikilsverð-
asta umbót á sviði opinberrar
stjómsýslu og fjármálastjóm-
ar síðustu árin.
Eins og allir vita hefur al-
ger breyting orðið á bifreiða-
málum ríkisins fyrir fmm-
kvæði fjármálaráðherra. Sett-
ár hafa verið nýjar og
ákveðnar reglur um notkun
bifreiða á vegum ríkisins.
Allar bifreiðar ríkisforstjóra
Breytt
rnginn þarf að vera í vafa
um, að mikil breyting
hefur orðið á viðhorfi ís-
lenzkra iðnrekenda til út-
flutningsstarfsemi á síðustu
misserum, eða frá þvi að ís-
land gerðist aðili að Fríverzl-
unarsam tökum Evrópu. Á
þeim tíma, sem liðinn er,
hafa iðnrekendur í vaxandi
mæli lagt áherzlu á að kynna
framleiðsluvöru sína á erlend
um mörkuðum og með býsna
góðum árangri.
Það er einmitt þessi grund-
vallarbreyting á viðhorfi iðn-
rekenda og iðnaðarins í heild
til útflutnings, sem kannski
er á þessu stigi mikilsverðasti
árangurinn af EFTA-aðild.
Áður tóku menn ekki alvar-
lega tal um að hægt yrði að
hefja útflutning á íslenzkum
hafa verið seldar, en ákveðn-
um fjölda embættismanna
gert kleift að eignast eigin
bifreiðar. Hið sama á við um
bifreiðar ráðherra. Allar bif-
reiðar í eigu ríkisins hafa
verið merktar og einkaafnot
af þeim eru nú með öllu
óheimil. Bílastyrkir hafa allir
verið teknir til endurskoðun-
ar og greiðslum hagað í sam-
ræmi við raunveruleg not í
þágu ríkisins.
Fjárlaga- og hagsýslustofn-
unin hefur sett nýja reglu-
gerð um húsaleigumál ríkis-
ins og reynt hefur verið að
samræma leigugjaldið. Þá
hefur verið komið á fót sam-
eiginlegri útgerðarstjóm allra
skipa í eigu ríkisins, en þar er
um að ræða Skipaútgerðar-
skip, varðskip og rannsókna-
skip. Loks er nú unnið að at-
hugun á því, að sameina all-
an verkstæðisrekstur ríkisins.
Með raunhæfum aðgerðum
af því tagi, sem hér hafa ver-
ið nefndar, hefur tekizt að
koma við aukinni hagsýni í
ríkisrekstrinum. Það er að
sjálfsögðu stöðugt verkefni að
halda því við, sem áunnizt
hefur, og takazt á við ný við-
fangsefni á þessu sviði. En
engum blandast hugur um að
á síðustu árum hefur orðið
gjörbreyting í allri fjármála-
stjóm ríkisins. Þrátt fyrir erf-
iðleikana 1967—1969 stendur
hagur ríkissjóðs nú traustum
fótum og mörgum þáttum í
fjármálastjóm hins opinbera
hefur verið komið í fastara
form en áður var. Þetta hefur
verið erfitt verk og oft við-
kvæmt, en árangurinn er líka
sá, að nú er óhætt að fullyrða,
að meðferð almannafjár hjá
hinu opinbera er mun betri
og hagkvæmari en áður hefur
tíðkazt.
viðhorf
iðnaðarvörum. í iðnaðinum
sjálfum vom margir vantrú-
aðir á að þetta mætti takast.
Á þessu hefur orðið mikil
breyting. Segja má með
nokkrum sanni, að sjálfs-
traust hins íslenzka iðnaðar
hafi aukizt að miklum mun
og nú em menn mjög áhuga-
samir um að þreifa fyrir sér
um útflutningsmöguleika.
Á fyrri hluta þesisa árs
munu íslenzkir framleiðend-
ur taka þátt í 7 kaupstefn-
um á erlendum vettvangi til
þess að kynna framleiðslu-
vömr sínar. Þetta er meiri
þátttaka en nokkm sinni fyrr
og til marks um það breytta
viðhorf, sem nú ríkir í iðn-
aðinum. Næsta skrefið er að
hefja alvarlega söluherferð
fyrir þeim íslenzkum iðnað-
0BSERVER >f OBSERVER
STREITA 1
— sem stuðlar að sjúkdómum
Observer eftir Max Wilde
ROSETO er smábær L Penns-
ylvaniu i Bandarikjunum með
um 1700 ibúa. Bæinn stofn-
uðu innflytjendur frá Roseto
Valfortore á Suður-Ítalíu árið
1889. Samfélagið er ákaflegra
róleg-t, engin fátækt og mjög
lítið um afbrot. Karlmennirn-
Ir eru húsbóndar á sínum
heimilum, þeir yngri bera virð
ingu fyrir sér eldra fólki, sem
ræðuf mestu í f jölskyldiunál-
um. Borgaraleg skylda er i há-
vegum höfð og þrengi að ein-
hverjum, koma samborgararn
ir strax til hjálpar. 1 stuttu
máli, í Roseto ríkir gagn-
kvæmur skilningur og sam-
staða.
Vísindamenn hafa kannað
hjartasjúkdómatilfelli í Ros-
eto á sl. 12 árum og komizt
að þeirri niðurstöðu, að tiðni
þeirra sé um helmingi lægri
en í nágrannabæjum og
Bandaríkjunum í heild, þrátt
fyrir að þar sé að finna sömu
áhættur og annars staðar i
velferðarþjóðfélagi, reyking-
ar, offitu o.s.frv., og að ætt-
ingjar, sem búa annars staðar
í Bandaríkjunum hafi svipaða
tiðni hjartasjúkdóma og
Bandarikjamenn almennt.
Niðurstöður þessara rann-
sókna hafa nýlega verið gefn-
ar út af Alþjóða heilbrigðis-
málastofnuninni (WHO) og
Uppsalaháskóla í Sviþjóð. Ber
skýrslan nafnið „Þjóðfélagið,
streita og sjúkdómar". I
skýrslunni kemur fram, að
samfélögum eins og Roseto
undanskildum, að konur og
börn í nútímaþjóðfélagi eru
miklu frjálsari og sjálfstæðari
en á síðustu öld. 1 viðtölum við
! eiginkonur manna, sem þjáð-
ust af hjartasjúkdómum kom
fram, að þær gerðu sér í fæst-
um tilvikum grein fyrir að
hin sjálfstæða hegðun þeirra
getur gert eiginmennina
taugaóstyrka og örvæntingar-
fulla. Þær virtust heldur ekki
geta sýnt eiginmönnunum þá
hlýju, sem þeir þörfnuðust.
Samkvæmt skýrslunni er
hinn dæmigerði hjartasjúkl-
ingur duglegur og sjálfstæður
karlmaður, sem leggur allt
upp úr því, að koma sér og
fjölskyldu sinni áfram í lífs-
baráttunni. Líf slíks manns
einkennist af stöðugri fram-
sækni, vindlingareykingum,
mikilli neyzlu dýrafitu og lít-
illi hreyfingu. Auk þess er vit
að, að ríkmannlegt líf eykur
hættuna á hjartasjúkdómum
vegna meiri feitlagni, hás
bióðþrýstings og sykursýki,
sem jafnan fylgir slíku lífi.
Þjóðfélagsvenjur hafa mjög
mikil áhrif á tíðni sjúkdóma
og kemur slíkt glöggt fram í
mismunandi sjúkdómum eftir
landfræðilégri legu landa. I
Evrópu . og Bandaríkjunum
er lungnakrabbi af völdum
reykinga og lifrarsjúkdómar
af völdum áfengisneyzlu af-
leiðing þjóðfélagsvenja. Hár
blóðþrýstingur er algeng
dauðaorsök i Japan, sem er á
háu þjóðfélagsstigi, en næst-
um óþekktur í Nýju Gíneu og
á sumum eyjunum í Kyrra-
hafi. Þessi dauðaorsök er
einnig algeng meðal blökku-
manna í iðnaðarborgum
Bandaríkjanna, en ekki meðal
blökkumanna í Mið- og Vest-
ur-Afríku, þaðan sem forfeð-
ur bandarísku blökkumann-
anna komu.
Snöggar breytingar á þjóð-
félagsháttum hafa einnig
greinileg áhrif á tíðni ýmissa
sjúkdóma. Eitt dæmi er Hol-
land, en eftir innrás Þjóðverja
varð mikil aukning á tíðni
magasárs meðal landsmanna.
Sérfræðingar segja, að þetta
geti ekki hafa orsakazt af
fæðuskorti styrjaldaráranna,
því að í striðslok var ástandið
í þeim málum jafnvel enn
verra, en þá snarlækkaði tíðni
magasárs.
Það varð einnig vart við
óvæntar breytingar á sjúk-
dómum i þýzku fangabúðun-
um og þar var magasár svo
til óþekkt, vegna þess að líf
fanganna var mjög fábreytt
andlega, þrátt fyrir misþyrm-
ingar og grimmdaranda, sem
þar rikti. Þar þurfti engar
ákvarðanir að taka, menn létu
tilfinningar sínar í ljós óhindr
að og skyldustörf og sam-
vizka stönguðust ekki á.
Ashmi, mígreni og botnlanga-
bólga virtust hverfa við þess-
ar eríiðu aðstæður. Gallstein-
ar, hjartasjúkdómar og hár
blóðþrýstingur hurfu ekki al-
veg, en tíðni þeirra lækkaði
mjög.
Skýrslan segir: „Það er
Ijóst á þessum upplýsingum
að streita ræður miklu um
tiðni og eðli sjúkdóma við mis
munandi þjóðfélagsaðstæður."
Ýmsir telja, að ashmi hjá
börnum orsakist oft af við-
brögðum við ráðríki foreldra.
Mörg börn, sem flutt eru frá
heimilum sínum í sjúkrahús,
fá engin köst þó að þau fái
ekki lyfjagjafir, en síðan
byrja köstin aftur þegar barn-
ið snýr heim. Þá kemur fram,
að ashmi hjá börnum hefur
oft lagazt, eftir að móðirin
hafði fengið sálfræðilega að-
stoð.
Adrenalínið í líkamanum
gefur vel til kynna streitu hjá
manni. Skýrslan segir frá til-
raun, sem gerð var á 12 ung-
um skrifstofustúlkum. Til-
raunin stóð yfir í fjóra daga, t
Á fyrsta og fjórða degi unnu
stúlkurnar eins og venjulega
fyrir mánaðarkaupi, en á öðr-
um og þriðja degi í ákvæðis-
vinnu. Þá daga jukust afkðst-
in um 114% og adrenalín-
framleiðsla líkamans um
40%. Þá kvörtuðu stúlkurnar
undan þreytu, höfuðverk og
bakverk.
Ýmislegt í sambandi við
störf fólks í nútímaþjóðfélagi
getur valdið aukinni streitu,
sem síðan getur valdið sjúk-
dómum. Auk hinna venjulegu
atriða, svo sem samkeppni,
ábyrgðar og framagirni, má
telja vaktavinnu, ákvæðis-
vinnu, sjálfvirkni, hávaða o.fl.
Margt af þessu er óhjákvæmi-
legt í nútímaþjóðfélagi og
verður maðurinn að gera upp
við sig hvort áhættan er rétt-
lætanleg eða ekki.
Hingað til hefur þvi verið
gefinn lítill gaumur hversu
mikla streitu hávaði, einangr-
un eða leiðindi geta orsakað.
Nútímatækni gerir aðlögunar-
kröfur til manns, sem eru oft
mjög erfiðar, þegar tillit er
tekið til þess að líkamlega er
hann ekkert öðru vísi en for-
feður hans. Þetta er þó auð-
vitað einstaklingsbundið eins
og margt annað. Skýrslan seg
ir, að gefa skuli meiri gaum
að verksviðsvali einstaklings-
ins svo og yfirmönnum hans
og starfsaðstöðu.
í sumum löndum hefur þeg-
ar verið byrjað á því til þess
að reyna að koma í veg fyrir
hjartasjúkdóma, að bjóða
verkafólki frí öðru hverju á
friðsamlegum stöðum úti á
landsbyggðinni, fjarri skavk-
ala stórborganna. 1 Vestur-
Þýzkalandi kom í ljós við til-
raun með 1500 verkamenn, að
f jarvistir frá vinnu minnkuðu
um 69% eftir að farið var að
leyfa verkamönnum að hvila
sig reglulega úti á landi. Slik-
ar takmarkaðar hvíldir munu
aUðvitað ekki koma í veg fyr-
ir hjartasjúkdóma, segir
skýrslan, en höfuðgildi þeirra
er breytt viðhorf einstaklings-
ins og vilji hans til að halda
áfram að fylgja reglum hvíld-
arheimilisins eftir að hann er
kominn heim á ný. Svo virðist
sem kostnaðurinn við siík
hvildarheimili fáist endur-
greiddur með betri afköstum
og nýtingu vinnuaflsins, og i
því segir skýrslan það þess
virði fyrir aðrar þjóðir að
kanna þetta mál.
(OBSERVER —
öll réttindi áskilin)
OBSERVER * OBSERVER

arvörum, sem mesta athygli
hafa vakið. Nú þegar hefur
útflutningur iðnaðarvara stór
aukizt og búast má við, að
aukningin verði ekki minni á
þessu ári en síðasta ári. Fyrr
en varir verður iðnaðurinn
orðinn að umtalsverðum út-
flutningsatvinnuvegi.
Mæðrablómið
í Kópavogi
NEFNDIN vill minna á að
mæðradagurinn er sunnudaginn
9. maí. Guðsþjónusta verður í
Kópavogskirkju kl. 2. Séra Gunn
ar Árnason prédikar.
Kaffisala Mæðrastyrksnefnd-
ar og handavinnusýning Kven-
félagasambands Kópavogs verð
ur í Félagsheimilinu kl. 3—6.
Á sýningunni eru meðal ann
ars keramikmunir sem konur í
Kópavogi hafa unnið á nám-
skeiðum í vetur. Mæðrablómið
verður selt í bænum. Mæður
eru béðnar að hvetja börn sín
til að selja mæðrablómið, sem
afhent verður laugardaginn 8.
maí kl. 4—5 í Kársnesskóla og
Kópavogsskóla.