Morgunblaðið - 03.03.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MARZ 1973
17
am feraa <dm ©KfMirm
eftir Stefán Halldórsson

MILLJÓN HOLUR
TIL AKUREYRAR
ÉG LÝSI hér m«‘ð hrifningrti minni
yfir þvi framtaki borgparstjórans,
Birgis isleifs Gnnnarssonar, að
fjalla á fyrsta blaðamannafundi sín-
um um kostnað við ýmsa fastaþjón-
ustu borgrarinnar við íbtiana, svo
sem sorphreinsun, strætisvagnaferð-
ir, dag-gæzlu á barnaheimilum o. fl.
Grunar mig, að stiniir blaðalesendur
hafi hugrsað eins og ég: Hvemig: fer
borgin að því að láta sér nægrja að
taka svona lítil grjöld af mér? Útsvar-
ið mitt á síðasta ári var nú ekki
hærra en svo, að dugrði til að hreinsa
13—15 öskiitnnnur vikulega allt árið.
Ég: var þá ekki meiri bógur en svo,
að mitt framlag hefði ekki nægt til
að hreinsa ruslið frá einni meðai-
stórri blokk í borginni! Nei, ég hefði
seint fengizt til að trúa því, að ég
legði ekki meira af mörkum í sam-
eiginlega sjóðinn. — En út af fyrir
sig fannst mér upphæð'in alveg nógu
há og hefði ekkert grátið það, þótt
hún hefði verið lækkuð verulega. En
það er önnur saga.
En tölur, eins og þær, sem borgar-
stjórinn kynnti blaðamönnum, eru
ákaflega sterkar staðreyndir og ég er
viss um, að ef stjómmálamenn not-
uðu þær í ríkara mæl. á þennan hátt,
hlyti málflutningur þeirra meiri
hljómgrunn meðal almennings. List-
in er bara sú, að nota stórar tölur,
þegar það á við, og litlar tölur, þegar
það hæfir.
Tölur, sem í dagiegri notkun eru
svo iágar, að enginn tekur eftir þeim,
er skynsamliegast að leggja saman
eða margfalda, þannig að útkoman
verði svo há, að fólk verði hreinit for-
viða. Og tölur, sem venjulega eru svo
háar, að fólk skilur þær vart aimenni
lega, t.d. tugmilljónaupphæðir, á að
deila í sem mest og gera grein fyrir
gildi einingar.
Ef við tökum aðferðina, sem borg-
arstjóri notaði, sem dæm': Árlegur
sorphreinsunarkostnaður í Reykja-
vík er 100 milljónir. Sú tala er það há,
að almenningur veltir henni ekkert
fyr'r sér, heldur hugsar bara sem
svo: „I>etta er svo stór tala, að það
er bezt að láta sérfræðingana um að
dæma um hvort hún er óeðlilega há
eða lág eða passleg. Ég hef alltof lítið
vit á þessu máli til að geta sagt til
um þetta.“ En ef deilt er í töluna með
fjölda öskutunnanna í borginni og
svo aftur með 50, því að hver tunna
er hreinsuð u.þ.b. vikulega að meðal-
tali, þá kemur út, að hver einstök
öskutunnuhreinsun kosti 60 krónur.
Og þá er komin upphæð, sem almenn-
ingur skilur. Og skilur þó ekki al-
mennilega, því að fiestum er það
vafalaust óskiljanlegt, að hreinsunin
skuli vera svona dýr.
Um hina aðferð.na, að margfalda
eða leggja saman aUar litlu tölurn-
ar, svo að út komi ein stór, vil ég
nefna tvö dæmi. Annað um holur á
þjóðvegum, hitt um hundaskít í
Bandaríkjunum.
Vilhjálmur Hjálmarsson, alþingis-
I
Tekinn i landhelgi!
maður frá Brekku í Mjóafirði, kom
fyrir nokkru fram í þingmála.þætti
sjónvarpsins og færði þar rök fyrir
því, að sanngjarnt væri, að vegfar-
endur um Reykjanesbraut og Suður-
iandsveginn nýja greiddu veggjald.
Vilhjálmur hafði reiknað út, að
miðaið við venjulegt ástiand þess-
ara vega, áður en nýju siteyptu
hraðbrautirnar komu í stað þeirra,
hefðu verið að jafnaði tvær holur á
metra. Sagði hann, að þetta þýddi í
raun, að á 50 kilómetra leið, þ.e. á
milli Reykjavíkur og Selfoss eða á
milli Rsykjavikur og Keflavíkur,
hefðu verið 100 þúsund holur.
Taldi hann sanngjarnt, að þeir veg-
farendur, sem nú losnuðu við þessar
holur, greiddu veggjaid, sem þó væri
í raun aðeins hluti af þeim sparnaði,
sem kæmi út í minni bensíneyðslu og
minna sliti á bílum.
Ef þetta dæmi er reiknað lengra,
fáum við út, að á leiðinni frá Reykja-
vik tiil Akureyrar eru nær milljón
holur, og ef far.ð er til Hornafjarðar,
verða tvær milljónir hola á vegi bíls-
ins. Þegar nýi hringvegurinn verður
kominn í gagnið, verða holurnar á
þeirri leið þrjár milljónir að töl<u!
Ef ég mætti velja um steypta hrað-
braiut eða holóttan og rykugan mal-
arveg á þeirri ieið, þá myndi ég án
hiks velja hraðbrautina og með glöðu
geði borga þúsundkall eða tvo í veg-
gjald. Þrjár milljónir af holum er nóg
til að eyðileggja sumarfri og að auki
bakið á bílstjóranum!
Þriðja dæmið um skynsamlega
notkun talna í málflutningi tek ég
frá aðilum, sem vilja takmörkun
hundahalds í borgum Bandarikjanna.
Þeir hafa nýlega reiknað út, að á
hverjum degi er demfot á gang-
stéttir borganna þar í landi um 3.500
lestum af hundaskit og heilum haf-
sjó af hundahlandi, yfir 30 milljón
Mtrum. Fyrir slikum útreikningum
get ég ekki annað en tekið ofan. En
jafnframt samhryggist ég þessum
reiknimeisturum, því að þrátt fyrir
þetta framlag þeirra til baráttrmnar,
get ég ekki séð, að þeir losni við
hundana úr borgunum í náinni fram-
tíð — slík er ást hundaeigenda á dýr-
unum sínum. En tölurnar eru ógn-
vekjandi — og svona í lok'n langar
mig að bæta við niðurstöðu einkaút-
reikninga minna: 3.500 lestir af skít
á dag er meira en samanlögð þyngd
alls þess fiskafla, sem berst á land
að meðaltali á hverjum einasta degi
ársins á íslandi. Ef við deilum með
dagafjölda ársins i heildarfiskafla
ársins, fáum við út, að meðaldagsafl-
inn rétt losi tvö þúsund lestir.
Kaninski ættu andstæðitngar hunda-
halds í borgum Bandarikjanna að
hefja baráttu fyrir því að færa hunda
lögsöguna út, t.d. i 50 míiur frá borg-
unum?
Ingólfur Jónsson:
Grunnskólafrumvarpið
Stefnir að ofstjórn
Undanfarna daiga hefur
frumvarpið um grunnskóla
verið til umræðu á Aliþinigi.
Fyrstu fræðsilulögin eru frá
árin'U 1907. Með þeim lögum
var fræðsluskyldain lög-
fasit hér á lainidi.
Þótt ekki væri gert ráð
fyrir lanigri skólaslkyildu í
fyrstu, mör'kuðu fraíðsluilög-
iin imerk timiamót.
Fræðslu- og skólalöggjöfin
hefur oft verið endursikoðuð.
Hefur endiurskoðun yfirleitt
gengið út á það að leaTgja
skóiaárið og fræðsliusikyld-
una með auknu náimsefni.
Tii skólaimála er áætlað að
verja 3.600 miWjónium króna
á yfirstandainidi ári. Er það
vissuilega há upphœð og mik
ið atriiði að hún notisit vel.
Skólamiir hafa ekki aiðeins
það verksvið að kencma bók-
leg fræði, þeir eru eiinm-
ig uppeLdis’s tofniainiiir sem geta
mótað böm og ungldmga. Með
leniginigu skólaitimanis aukast
yfiirieiitt uppeldisáhrif
skólains.
Áreiðanilega gera marg-
ir skóLa®tjórar og kemmairar
sér fulla g'reim fyriir þeirri
miikliu ábyrgð, sem stairfiimu
fyllgir.
Sú breyting, sem fyrirh'Ug-
að er að lögfesta, á skóla-
kerfimu, kostar miikið fé. Ná-
kvætm áætíium er ekki fyriir
hemdi umn það. Þó hefur ver-
ið mefnit, að árleg hækkuin á
reks'trarkostnaði yrði a.m.k.
290 mfflilj. kr. miðað við gildi
krómunmar 1972.
En áætlun um stofmkositin-
að til þess að uppfylla
ákvæði iaganna, er angin
fyrir hendi.
Það er þó vitað mál, að
þair er um mikla fjárhæð að
ræða. Það eru fieiri laga-
frumvörp, sem liggja fyrir
Ailþiinigi, sem miuniu kosta rik-
isisijóð mifclar fjárhæði.r, ár-
iega, ef þau varða að lögum.
Er hér sérstaklega um
stjórnarfrumvörp að ræða,
sem ætlazt er til að
verði lögfest á þessu þimg.i.
Markmið frumvarpsiins um
grunnskóla er að jafna að-
stöðu nemenda till máms,
hvar sem þeir eiga heiimili.
Markmiðið er góðra gjalda
vert, en óvist er hvort það
næst, þótt frumvarpið verði
aið lögum.
Enn hafa fræðsiiulögin firá
1946 ekki komð að ölliu leyti
til firatmfcvæmda í strjálbýl-
iimu. Skólaskyldan verð-
ur liemgd frá 7 ára tffl 16 ára
aildurs. Árlegur skólatimi
skal vera 9 mánuðir, frá 1.
september til 31. maí. Ef sér-
staklega stendur á, er heim-
ffl't að veitá undamþágu og
stytta árlegan skólatíima um
eirnn mámuð, eða ja.flnivel tvo
mánuði, ef um 7 og 8 ára
börn er að ræða.
Þar sem þvi verður við
komið skal vera heiimamaksit-
uir tffl skóla, en gert er ráð
fyrir að heimaviistaírskól-
ar verði eftir þörfum.
1 kaupstöðum, og yfiirleitt
í þéttbýli, þykiir hentugt að
hafa skól aivist barma mikimn
hliuta ársims. Lvta sumir
þaramig á, að skólairmiir verði
Ingólfur .lónsson
að nokkru leyti dvadarheim-
ili, þar sem vel fari um böm-
iin, En það verður þó að telj-
aist óheppilegt og ónauðsyn-
legt að láta 7 til 8 ára börn
sitja á skólabekk marga
kliukkutíma á diaig í átta til
niu rimmuði af áriimu. Á þeim
alidri er ekki þörf á að láta
börmin iaggja hart að sér við
bóknám. Börn geta máð
miklu betri áramgri á því að
byrja ekki á skipulegu námi
fyrr en þau eru 9—10 ára
gömul.
Með skólatíma frá 1. sept-
etnber til 31. mai eru dug-
legir umglsmgair 13—16 ára
hiindnaðir í því að viintna vor-
og hauststörf. 1 sveitum er
það sérstaklega mikilvægt
að umgliiingar geti unnáð bæði
á vorin og haustiin.
Mtirg kaupstaðarbörn
eru í sveit yfiir sumanmánuð
irnia. Mai og septembermámuð-
ur eru aramasömustu mámuðir
ársins i sveiitunum. Það er
þras'kaivæmlegt fyriir unigil-
iniga að vinna hæfilega erfið-
isviraniu við fjölforeytfflieg
störf tffl sjávar og sveita.
Með því kymnast þeir at-
viiniraullifiinu og nytsömuim
störfum. Fyrir marga er það
eiimnig nauðsymlegt atf fjár-
hagslegum ástæðum að vinnia
yfir alla suimiarmánuðina,
Immiiokun barna- og unigl-
irnga við bóklegt nám 9 mán-
uði ársiims er óholl og ónauð-
synleg, þótt steflnt sé að
löngu og góðu námi. Þetta
atriði þarf að athuga,
áður en frv. verður lögfest.
Það sem einkennir grunn-
skólafrumvarpið er augljós
tiilihneiigiinig til ofstjórmair, sem
l'eiðir tffl aukiras kostmaðair og
verri stjórnar á skólumum.
M enn tem álaráðherra hef-
ur yfiirstjórn fræðsdumála.
Ráðuneytísistjórimin í meninita
málaráðuneytiimu og starfis-
rmeiran þess vimma að málum-
um á ábyrgð ráðherra og í
umboði hams.
Gruninskól'afirucnvarpið
gerir ráð fyrir því, að skip-
að verði 10 mamna grumin-
skólaráð sem skail vera ráð-
gefandi fyrir ráðu.neytið.
Auk þesis skal vera til að-
stoðar 4 maimna saimstarfis-
nefmd, skiipuð tveimur fuffl-
trúuim frá menntamálaráðu
neytinu og tveimur frá Sam-
bajndi ísl'enzkra sveit-
arféla'ga. Gert er ráð fyrir
að liaind'iiniu verðí skipt í 8
fræðsluumdæmi. 1 hverju
fræðsluumdæmd skal vera 5
mamna fræðsduráð og
fræðslus'kri f.stofa.
Mémm t amáliairáð'Un ey tið sik i p
ar fræðislusitjóra í hverju
fræðsluiutndæmi. Þá er gert
ráð fyriir skólamefmd í
hverju skólaihverfi. Loks er
gert ráð fyriir sérstakri deild
í menm'tamáiaráðuraeytimi,
skóliaramnisóknadeild. Gert
er ráð fyrir, að deilldiin haifi
tffl sérstakrar ráðstöfiumar
sem svarar 1% af heildarút-
gjöldum rlkiisisjóðs í fjáiriög-
um af stofn- og reksit-
urskostnaði grummskóla og
framhaidsskóla. Er hér uim
affl'háa fjárupphæð að ræða.
Tifl. viðbótar ölliuim þeiim
nefndum og ráðum sem hér
hafa verið upptalin, verða
ráðnir sálfræðimgar, félags-
ráðgjafar og skólaráðigjafiar
til þess að hafa áhrif á srtjóm
og mótun sfcólamina. Auk þests
sem hér er taliiið, er 13—16
ára umglimgum heioruilt að
stofma netnendaráð, er sé
skódastjóra- og keninainaráði
tíil ráðuneytis. Gert er ráð
fyrir að skerða með
ýmsu móti vald skóla-
stjóra tffl þess að stjórma
þeirri stofmun sem hainn ber
þó fuffla áfoyrgð á.
Hér hafa a'ðeins verið
nefnd fá atriði í frumvarpi
til laga um grunnskóla. Það
fer ekki á mffliii mála að mörg
atriði frumvarpsiiras eru mjög
hæpiin, þótt margt geti verið
ti'l bót'a og stefrni í rétta átt.
Skillgreiina þarf betur niáms
efmi í frumvairpimu og leggja
m.a. meíri áherzlu á kenmislu
í kristmutn fræðum.
Það er ekki rétt, að sam-
þykkja frv. á því þimgi sem
nú situr. Málið verður
að fara í nýja eradurskoðun,
sem mætti ljúka fyrir rnaasit-
k'omamdi haust, ef vel er að
úmnijð.
Frumvarpið hefur góðan
tffllgairag, en til þesis að haimn
ná'ist, þarf að umdiirbúa mál-
ið betur, Þá er sjálfsagt að
frumvarpinu fyl.gi glögig og
grenna rgóð kos tnaða.ráætliun
yfir rekstur og stofnkostnað,
sem af því Leiðir að gera
fruirtvairpð að iögum.