Morgunblaðið - 30.10.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 30. OKTOBER 1975
Fjérlagaræöa Matthiasar Á. Mathiegen, fjérméSaréðherra — Setnnl hluti:
Hér fer i eftir síðari hluti fjárlaga-
raeðu Matthíasar Á. Mathiesen, fjár-
málaráðherra, sem flutt var á Alþingi
I fyrradag:
Við þriðju umræðu fjárlaga i fyrra var gerð
grein fyrir þvi, hver væru helstu verkefni við
endurskoðun á tekjuöflunarkerfi rlkisins ( sam-
ræmi við það, sem þá var sagt var verkefnunum
skipt I fimm meginþætti, er embættismenn og
sérfræði'ngar skyldu vinna að, en sérstakri þing-
mannanefnd var ætlað að fylgjast með þeim
störfum, ecns og áður hafði tlðkast
Mun stuttlega gerð grein fyrír störfum þess-
um, breytingum sem orðið hafa svo og áformum
og væntanlegri tillögugerð á þessu þingi
Staögreiösla
skatta
1 Á s.l vori skilaði rikisskattstjóri greinargerð
og tillögum um, með hvaða hætti og á hvaða
grundvelli staðgreiðslu opinberra gjalda yrði
komið á
Ríkisskattstjóri leggur til I greinargerð sinni.
að tekin verði upp staðgreiðsla opinberra gjalda,
bæði launþega og atvinnurekenda, einstaklinga
og félaga Tillögur um staðgreiðslu skatta laun-
þega byggjast á svipuðum reglum og gilda I
Vestur-Þýzkalandi og Bandarfkjunum Stað-
greiðslan tæki til tekjuskatts, útsvars, kirkju-
garðs- og sóknargjalda, auk skyldusparnaðar og
orlofsfjárgreiðslu að frádregnum barnabótum og
ef til vill öðrum tryggingabótum Útsvör tekju-
lágra launþega, sem nýtt geta persónuafslátt til
greiðslu útsvars, yrðu jöfnuð án milligreiðslu og
þeir sem ættu rétt til endurgreiðslu barnabóta
fengju þær endurgreiddar með launum stnum
frá vinnuveitanda Staðgreiðsla atvinnurekenda
á öllum tegundum tekjuskatta byggðist hins
vegar á fyrirframgerðri áætlun um tekjur þeirra,
en staðgreiðsla atvinnurekendagjalda byggðist á
stofnum gjaldanna eftir því sem þeir mynduðust
á rekstrarárinu Staðgreiðslan yrði bráðabirgða-
greiðsla á skattárinu Að loknu skattári færi
álagning fram skv framtölum Stefnt verði í
upphafi að einföldun skattalaganna á þann veg,
að skattframtal launþega verði mjög einfalt I
sniðum og framtiðarstefnan verði sú, að unnt
verði að afnema með öllu framtalsskyldu laun-
þega
Tillögur rlkisskattstjóra voru afhentar þing-
mönnum I lok slðasta þings Einnig sendi ráðu-
neytið tillögur þessar til helstu samtaka laun-
þega og atvinnurekenda, svo og nokkurra ann-
arra aðila með ósk um ábendingar og álit á
málinu Nokkrar umsagnir hafa þegar borist
ráðuneytinu og sést af þeim, að menn eru ekki á
eitt sáttir um ágæti staðgreiðslufyrirkomulags
Umsagnir fleiri aðila eru væntanlegar á næst-
unm Stefnt er að þvi að taka ákvörðun um það
fyrir árslok, hvort staðgreiðsla opinberra gjalda
skuli upp tekin hér á landi að sinni Verði
ákvörðun þessa efnis tekin yrði stefnt að fram-
lagningu fumvarps á Alþingi vorið 1976 til
kynningar, en til afgreiðslu fyrir árslok 1976
Gildistaka yrði þó ekki ráðgerð fyrr en frá 1 jan
1978. Árinu 1977 yrði varið til nauðsynlegs
undirbúnings á framkvæmd og kynningu máls-
ins meðal landsmanna allra.
Virðisaukaskarttur
2. Þá hefur verið unnið að könnun á þvl,
hvaða leiðir séu heppilegastar til að breyta
núverandi formi almennra óbeinna skatta, eink-
um söluskatts, þannig að I senn sé stuðlað að
öryggi I innheimtu, einfaldri framkvæmd og
sneytt verði hjá óæskilegri mismunun milli at-
vinnugreina og skattaleg staða innlendra at-
vinnuvega tryggð. Skilaði starfshópur ýtarlegri
greinargerð um þetta efni en störf hans höfðu
fyrst og fremst beinst að könnun virðisauka-
skatts, er komið gæti i stað núverandi sölu-
skatts
í greinargerð þessari eru megineinkenni virð-
isaukaskatts skýrð og helstu kostum óg göllum
hans lýst I samanburði við önnur söluskattskerfi
Þá er í skýrslunni fjallað um ýmsa þætti, er lúta
að framkvæmd virðisaukaskatts hér á landi Ekki
eru I greinargerðinni gerðar ákveðnar tillögur
um upptöku virðisaukaskatts, enda var greinar-
gerðinni ætlað að vera grundvöllur að skoðana-
myndun og ákvarðanatöku. Skýrslu þessari var
dreift til þingmanna fyrir þingslit I vor Jafnframt
sendi fjármálaráðuneytið greinargerð þessa til á
fjórða tugs samtaka og stofnana, þ á m helstu
samtaka launþega og atvinnurekenda, bankanna
og ýmissa rlkisstofnana Voru aðilar þessir beðn-
ir að láta ráðuneytinu ! té athugasemdir og álit á
málinu Hafa margir þessara aðila sýnt málinu
mikinn áhuga og hafa fulltrúar fjármálaráðuneyt-
isins setið fjölda funda með þeim, þar sem
virðisaukaskatturinn hefur verið skýrður og rætt
um ýmsa þætti hans og framkvæmd þeirra við
íslenskar aðstæður Síðustu vikurnar hafa fyrstu
umsagnir um virðisaukaskattinn borist ráðuneyt-
inu og má búast við, að á næstunni láti flest
þeirra samtaka og stofnana, er til var leitað, c Ijós
álit sitt á málinu Að þv! búnu mun verða tekin
afstaða til þess, hvort tímabært sé að taka upp
virðisaukaskatt hér á landi En jafnvel þótt
ákvörðun um upptöku virðisaukaskatts verði
tekin á næstu mártuðum er ekki við þvl að búast,
að virðisaukaskatturinn komi til framkvæmda
fyrr en a m.k að tveim til þrem árum liðnum,
þar eð kerfið krefst mikils undirbúnings
Virðisaukaskattur hefur verið tekinn upp I
flestum rlkjum Vestur-Evrópu. Efnahagsbanda-
lagsrlkin hafa öll tekið upp virðisaukaskatt, en
aðildarríkin hafa skuldbundið sig til að sam-
ræma neysluskattakerfi sln I þeim tilgangi að
jafna samkeppnisaðstöðuna á hinum stóra mark-
aði Ýmis önnur rlki hafa einnig tekið upp þetta
kerfi, svo sem Svlþjóð og Noregur Virðisauka-
skatturinn er innheimtur á öllum viðskiptastig-
um Hins vegar veldur hann ekki margsköttun
vegna þeirrar grundvallarreglu kerfisins, að allur
skattur, sem fyrirtæki greiða við kaup á aðföng-
um, er dreginn frá innheimtum skatti þeirra af
sölu. I þessu felst aðalemkenni virðisaukaskatts-
ins, þ e. að skatturinn leggst aðeins einu sinni á
sama verðmætið, hversu oft sem það gengur
milli viðskiptastiga Hann verður þv! hlutlaus
gagnvart hinu endanlega söluverði vöru og þjón-
ustu og er það aðalkostur hans. Virðisaukaskatt-
ur er ekki innheimtur af útflutningi og útflutn-
ingsfyrirtæki bera ekki virðisaukaskatt af aðföng-
um slnum eins og nú er um söluskatt Þetta ætti
þvl að bæta samkeppnisaðstöðu útflutnings-
greina
Ef virðisaukaskattur yrði tekinn upp I stað
söluskatts yrði skatturinn innheimtur hjá mun
fleiri aðilum en söluskatturinn er nú Þetta hefur
bæði kosti og galla I för með sér Kostirnir eru
þeir, að áhætta rlkissjóðs af skattheimtunni
dreifist á fleiri aðila en nú er, en hins vegar er
það meginókostur virðisaukaskattkerfisins, að
fjölmörg fyrirtæki, sem ekki innheimta söluskatt.
yrðu að innheimta og gera skil á virðisauka-
skatti
Virðisaukaskatturinn hefur verið með ýmsu
sniði i þeim löndum, er tekið hafa hann upp
Hefur reynslan af honum og verið nokkuð mis-
jöfn Þannig virðist vel hafa til tekist með skatt-
( þeirri tollskrárendurskoðun, sem hafist hefur
verið handa um, munu sérstaklega koma til
athugunar ýmis sérstök vandamál, sem ekki var
tekin endanleg afstaða til við slðustu tollskrár-
endurskoðun Þessi mál geta bæði haft mikla
þýðingu fyrir tekjur rlkissjóðs svo og fyrir iðn-
fyrirtæki I vissum greinum. Er hér einkum um að
ræða tolla af ýmsum vélum og vélahlutum
almenns eðlis, svo og tolla af hráefnum, einkum
timbri, sem bæði eru notuð I byggingastarfsemi
og I húsgagana- og innréttingasmíði, sem á við
vaxandi samkeppni að etja
Þá verður að taka afstöðu til tolla á vörum frá
löndum utan EFTA og EBE og ákveða til fram-
búðar sanngjarnan og eðlilegan tollmun á inn-
flutningi frá þessum löndum miðað við fríversl-
unartolla Á vegum GATT (General Agreement
on Tariffs and Trade) fara nú fram alþjóðlegar
viðræður m a um lækkun tolla, og má búast við
að við íslendingar þurfum að laga tollalöggjöf
okkar að væntanlegu samkomulagi Mun fjár-
málaráðuneytið I samvinnu við viðskiptaráðu-
neytið leitast við að fylgjast með þessum viðræð-
um eftir þvl sem efni standa til. Við endurskoðun
tollskrárinnar verður einnig unnið að mótun
ákveðinnar stefnu um fjáröflunartolla almennt
Er við þvl að búast, að tolltekjur ríkissjóðs fari
verulega þverrandi á næstu árum, en þær munu
nema um 1 8,5% af tekjum ríkissjóðs samkvæmt
fjárlagafrumvarpi ársins 1976.
Skattar og
tryggingar
4 Tillögur um hagkvæmar leiðir til að sam-
eina tekjuskatt helstu bótum almannatrygginga
voru forgangsverkefni við breytingar á tekjuöfl-
unarkerfi rlkissjóðs I þessu sambandi var i
fjárlögum ársins 1975 gert ráð fyrir um 700
Víðtækt
samstarf
tryggja
kaupmátt launa
— þrátt fyrir fyrirsjáanlega
erfiðleika á næsta ári
inn I Danmörku og mun framkvæmd hans þar i
góðu lagi að flestra dómi í Noregi á hinn bóginn
heyrast fleiri óánægjuraddir, einkum vegna þess
að margir telja auðveldara að svikja undan
virðisaukaskattinum en söluskatti á siðasta stigi
vegna aukins fjölda gjaldenda I Noregi vinnur
nú stjórnskipuð nefnd að greinargerð um
reynslu af skattinum þar I landi og mun hún
skila áliti slnu fyrir jól. Verður náið fylgst með
niðurstöðum hennar af hálfu fjármálaráðuneytis-
ins
Ég vil leggja á það áherslu, að virðisaukaskatt-
ur hefur bæði kosti og galla Þvl þarf vandlegrar
Ihugunar við, hvort i stað þess að taka upp
virðisaukaskatt sé mögulegt að ná einhverjum
kostum hans með þvl að sniða verstu agnúana af
núverandi söluskattskerfi. Hitt verður einnig að
vera Ijóst, að þær undanþágur frá skattskyld-
unni, sem nú eru I söluskattskerfinu, er nánast
óhugsandi I virðisaukaskatti Þegar afstaða er
tekin til þess, hvort taka eigi upp virðisauka-
skatt I stað söluskatts þarf þvi m a að svara
þeirri grundvallarspurningu, hvort vilji sé til þess
að hverfa að mestu frá þeim undanþágum, sem
nú gilda I söluskattinum.
Tollalækkanir
3 Öflun tekna I rikissjóð með aðflutnings-
gjöldum hefur verið til sérstakrar athugunar.
Reiknað er með að frumvarp að nýjum lögum
um tollskrá verði fullbúið næsta haust.
Frá og með næstu áramótum kemur til fram-
kvæmda síðari hluti tollalækkana á hráefnum til
iðnaðar, en tollar á þeim munu I þeim áfanga
falla alveg niður Jafnframt koma til fram-
kvæmda samningsbundnar tollalækkanir vegna
aðildar íslands að EFTA og frlverslunarsamningi
íslands við Efnahagsbandalag Evrópu, Eru þá 4
ár eftir af 10 ára aðlögunartíma islensks sam-
keppnisiðnaðar áður en tollar af erlendum sam-
keppnisvörum verða að fullu afnumdir
mkr lækkun tekjuskatts. Endanlegar tillögur til
breytinga á tekjuskatti einstaklinga og tekjuút-
svari voru siðan samþykktar I aprll s I. og var þá
gert ráð fyrir mun meiri lækkun beinna skatta en
I fjárlögum, eða alls um 1 400 mkr í þessu
sambandi er rétt að nefna nokkur mikilvæg atriði
frá skattabreytingum s I vor
Samhliða hinni almennu tekjuskattslækkun
var þess gætt, að mikilvægar frádráttarheimildir
nýttust betur tekjulágum framteljendum en áður
Var þetta gert með þvi að breyta persónufrá-
drætti o.fl. að fullu I persónuafslátt, sem nýta má
til greiðslu útsvars, ef eftirstöðvar eru umfram
tekjuskatt. Þess var þó gætt að takmarka heimild
einstaklinga I atvinnurekstri og með sjálfstæða
starfsemi til nýtingar persónuafsláttar til greiðslu
útsvars og horfið var frá greiðslu skattafsláttar til
gjaldenda, ef afslátturinn nýttist ekki til greiðslu
útsvars Hætt er við, að viðar hefði gætt
óánægjuradda um skattmeðferð einstaklinga I
atvinnurekstri hefðu umræddar breytingar ekki
verið gerðar á s I vori.
Sú ákvörðun að breyta hinum ýmsu skattlviln-
unum rlkisins vegna barna og fjölskyldubótum I
barnabætur, varð tekjulágum barnafjölskyldum
til hagsbóta Þá minnkaði fjárstreymi um ríkis-
sjóð um nær einn milljarð og vinnusparnaður
varð hjá riki og framteljendum. Hins vegar hefur
komið I Ijós, að lagfæra þarf nokkur fram-
kvæmdaatriði varðandi barnabætur, og er nú
unnið að því.
Til þess að bæta lifeyrisþegum upp þá breyt-
ingu að hætt var við að greiða skattafslátt út
voru tekjutryggíngarmörk almannatrygginga
hækkuð verulega
Ég tel tvimælalaust, að með framangreindum
skattbreytingum hafi verið lagt út á rétta braut,
enda þótt fram hafi komið, að nokkur atriði
þarfnist leiðréttingar Ljóst er, að með lögum nr.
1 1 /1975 var aðeins stigið eitt skref að þvi
marki að samræma og sameina skattkerfi og
bótakerfi almannatrygginga, og er mikið verk
óunnið á þvl sviði. Er unnið að áframhaldandi
athugun á þessum málum og tillögugerð um
næsta skref I átt til frekari sameiningar þessara
tveggja tekjujöfnunarkerfa rikisins.
Breytingar
á skattalögum
5 Auk þess, sem nú hefur verið greint frá,
hefur á vegum ráðuneytisins verið unnið að
undirbúningi frumvarps um breytingu á lögum
um tekju- og eignarskatt, sem lagt verður fram
fyrir lok þessa árs. Veigamesta atriðið og það,
sem flesta mun snerta, er tillaga um að hrinda I
framkvæmd stefnuyfirlýsingu rikisstjórnarinnar
um að tekin verði upp sérsköttun hjóna Er ráð
fyrir þvi gert, að tekjum hjóna og eignum verði
skipt milli hjóna til skattlagningar eftir föstum
reglum, þótt séreign sé eða sératvinna, og siðan
farið með hvort hjóna um sig sem sjálfstæðan
gjaldþegn. Þetta mun hafa I för með sér, að
gildandi reglur um frádrátt frá launatekjum eða
atvinnutekjum giftra kvenna breytast Stefnt
verður að þvi að auka samræmi i skattlagningu
mismunandi fjölskyldueininga. Þar sem hér er
um róttæka breytingu að ræða á skattmeðferð á
tekjum hjóna, er óvist að unnt verði að láta
þessa breytingu taka gildi þegar við álagningu
skatta á næsta ári Við þessa breytingu yrði.að
sjálfsögðu einnig að endurskoða skattstiga bæði
tekju- og eignarskatta til þess að tryggja sem
mesta sanngirni í skattlagningu fjölskyldna. án
tillits til þess, hvort vinnan fer fram innan eða
utan heimilis
Þá hefur verið unnið að breytingu á íaga-
ákvæðum um fyrningar eigna I atvinnurekstri og
um skattmeðferð söluhagnaðar af eignum Gild
andi lagaákvæði um þessi tvö atriði hafa sætt
mikilli gagnrýni að undanförnu. Vandasamt er
og timafrekt að leysa þetta mál svo viðunandi sé.