Morgunblaðið - 09.01.1977, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JANUAR 1977
47
SIGURÐUR SVERRIR PÁLSSON
hér fyrir sinni eigin
framtið. Þetta er í fyrsta
skipti, sem Chaplin lætur
koma hljóð út úr sér I
kvikmynd og áhrifin láta
ekki á sér standa. Sam-
kvæmisgestirnir stara á
hann í forundran og þeg-
ar hann labbar út fyrir til
að reyna að jafna sig,
kemur leigubílstjóri ak-
andi að og hélt, að Chapl-
in hefði verið að blístra á
sig. En litli flækingurinn
frásögn. Chaplin er því
þungt í hug og hann er
mjög upptekinn af þess-
um breytingum, þegar
hann gerir Borgarljósin.
Honum er efst í hug
hvort áhorfendur taka
eða hafna þögulmynda-
formi hans. Jafnframt
verður þetta meginþráð-
urinn i Borgarljósum.
Örlög hans eru í höndum
annarra. Ríki maðurinn
meðtekur hann sem vin á
Borgarljósin
City Lights, am. 1931.
Leikso
i: Charles Chaplin.
Árið 1928 var afdrifa-
ríkt ár fyrir gamanleik-
ara þöglu myndanna. Tal-
myndin var að verða að
veruleika (fyrsta tal-
myndin, The Jazz Singer,
var frumsýnd í okt. 1927)
og nú urðu framleiðend-
ur að keppast við að láta
gera talmyndir, til að
svala nýjungagirni áhorf-
enda. Að öðrum kosti
voru dagar þeirra taldir í
þessum iðnaði. Þessi
breyting kom harðast
niður á gamanleikurun-
um, sem höfðu fram til
þessa tíma stöðugt þjálf-
að látbragðsleik sinn, og
höfðu náð langt í því að
segja sögu með hreyfing-
um og svipbrigðum án
orða. Nú er þess krafist,
að þeir töluðu í myndum
sínum, en það var slík
formbylting, að hún varð
þeim öllum um megn.
Keaton, Langdon og
Lloyd heyrðu skyndilega
fortíðinni til, svo til á
einni nóttu. Chaplin, sem
var þeirra sjálfstæðast-
ur, peningalega séð,
hafði hins vegar mögu-
leika á að halda fram-
leiðslunni áfram, þó
hann færi að dæmi félaga
sinna og neitaði að tala í
myndum sinum. Hann
lagði hins vegar meira
upp úr því að sérsemja
tónlist við myndirnar og
nota einstaka hljóðeff-
ekta til bragðbætis.
Þegar Borgarljósin er
skoðuð í þessu sögulega
samhengi, fá ýmis atriði
dýpri mekingu en virðist
á yfirborðinu. Fyrsta at-
riði myndarinnar er
mjög táknrænt fyrir álit
Chaplins á talmyndun-
um. Ræðumennirnir,
sem eru að afhenda borg-
arbúum nýja stytty, tala
óskiljanlegt tungumál, að
þvi er virðist gegnum
ónýtt gjallarhorn. Hér
gerir Chaplin ekki aðeins
grín að þessum venju-
legu innihaldslausu ræð-
um, heldur er þetta einn-
ig hans persónulega svar
við talmyndunum. Þegar
styttan er afhjúpuð, kem-
ur Chaplin í ljós, endur-
nærður eftir svefn i örm-
um styttunnar og fram-
kvæmir látbragðsleik
sinn á styttunni, nær
ótruflaður af hrópum og
köllum hinna talandi
ræðumanna, líkt og til að
storka ímynduðum yfir-
burðum þeirra.
í samkvæminu, þegar
hann gleypir óvart flaut-
una, kemur hann beinlín-
is í veg fyrir, að söngvar-
inn geti hafið upp sína
fögru raust. Þetta er
sennilega skýrasta dæm-
ið um andmæli Chaplins
við komu talmyndanna
auk þess, sem hann spáir
Tíu
beztu
76
Amarcord (Fellini)
Bugsy Malone (Parker)
Chinatown (Polanski)
City Lights (Chaplin)
The Conversation
(Coppola)
Fellini Roma (Fellini)
Garagen (Sjöman)
The Last Detail
(Ashby)
Nashville (Altman)
The Parallax View
(Pakula)
SSP.
hefur ekki fyrr leiðrétt
þennan misskilning en
allir hundar hverfisins
koma flaðrandi upp um
hann. Misskilningur á
misskilning ofan — og
Chaplin forðar sér von-
svikinn inn til gestanna
aftur. Dapurleg spá fyrir
væntanlegum talmynd-
um Chaplins, en því mið-
ur spá, sem rættist full-
komlega.
Eins og áður sagði eru
Borgarljósin frumsýnd
1931, en næsta mynd
Chaplins á undan var
The Circus, sem var
frumsýnd 1928.
Borgarljósin eru því
gerð á því augnabliki í
sögunni, þegar spenning-
urinn er hvað mestur fyr-
ir talmyndinni. En
Chaplin, líkt og fleiri,
grunaði að nú yrði mynd-
in látin víkja fyrir hljóð-
inu hvað og reyndist rétt.
öll reynsla og myndræn
frásagnartækni þöglu
myndanna var nú lögð
niður en í staðinn hlust-
uðu áhorfendur á leikar-
ana flytja rullur sínar —
líkt og á leiksviði. í stuttu
máli; leikararnir fengu
málið, en kvikmyndin
missti sinn orðaforða.
Augað sat nú í skuggan-
um af eyranu. Þetta var
dapurleg reynsla fyrir þá
menn, sem höfðu fundið
upp og þróað myndræna
fylliríum sínum, en hafn-
ar honum gjörsamlega
allsgáður. En Chaplin
þarf á peningum að halda
til að geta búið til myndir
sínar. 1 Borgarljósunum
er það meginverkefni
Chaplins að útvega pen-
inga til að blinda stúlkan
geti öðlast sjónina. I
stuttu máli virðist Chapl-
in segja: Ef ég hef pen-
inga, tekst mér ef til vill
að opna augu áhorfenda,
svo þeir megi sjá ekki
síður en heyra.
Lokaatriði myndarinn-
ar er átakanlegt, en það
er jafnframt eitt af stór-
kostlegustu augnablikum
kvikmyndanna. Blinda
stúlkan hefur nú fengið
sjónina og bíður og vonar
að hitta velgjörðamann
sinn, sem hún telur vera
ríkan, myndarlegan ung-
an mann. Þegar hún
rekst loks á Chaplin og
uppgötvar, að hann er
velgjörðamaður hennar
renna á hana tvær grim-
ur. Chaplin er klæddur
sínum verstu tötrum og
þó hann gleðjist í fyrstu
við endurfundina, er
hann fljótur að sjá sjálf-
an sig með hennar aug-
um. Tötrum klæddur, fá-
tækur flækingur, sem
blaðsölustrákarnir gera
jafnvel grín að. í
biðjandi augliti hans til
stúlkunnar speglast
hryggð og angurvær
blíða. Hafnar hún honum
eða tekur hún á móti hon-
um sem vini? Biðjandi
augnatilliti hans er beint
að áhorfendunum i
myrkvuðum salnum, en
þeir gefa honum ekkert
svar, frekar en stúlkan á
tjaldinu. Framtíð flæk-
ingsins er óráðin. Þegar
Chaplin gerir Borgarljós-
in er hann um fertugt.
Hann er maður á besta
aldri, fullur starfsorku
og gæti hæglega haldið
áfram að gera kvikmynd-
ir í tuttugu ár til viðbót-
ar. En þegar hann horfir
upp á það, að grundvell-
inum er skyndilega kippt
undan starfsmöguleikum
hans gripur hann ör-
væntingarfull tilfinning,
líkt og mann, sem er
þröngvað á eftirlaun,
löngu fyrir timann. Borg-
arljósin eru mettuð þess-
ari tilfinningu þjáningar
og auðmýktar. ccp
Næst
beztu
myndir
ársins
Þegar valdar eru tíu
bestu myndir ársins, segir
það t rauninni mjög lítið
um árið í heild. 1976 er
að mtnum dómi nokkuð
gott ár í kvikmyndasýn-
ingum, bæði mikið um
eftirtektarverðar myndir
og jafnframt hefur þróun-
in t þá átt að sýna nýrri
myndir haldið áfram,
þannig að nú er svo
komið, að nokkrar myndir
komu hér sama árið og
þær voru frumsýndar er-
lendis. Mánudagsmyndir
voru ekki teknar með í
listanum yfir tíu bestu
myndir ársins, en meðal
þeirra voru nokkrar frá-
bærar myndir eins og
Rauðskeggur og Júdó
saga eftir Kurosawa,
sænska umhverfisádeilan
Appelkriget, nokkrar eftir-
tektarverðar myndir eins
og Kaspar Hauser
(Herzog) og Andrei
Rublev (Tarkovsky),
Maríukirkjan með
Laughton og Effi Briest
eftir Fassbinder. Einnig
var á árinu haldin sænsk
kvikmyndavika þar sem
m.a. voru sýndar Riten
eftir Bergman, En Hand-
ful Kárlek eftir Vilgot
Sjöman, Det Sista
Aventyret eftir Jan
Halldoff og Klara Lust
eftir Kjell Grede.
Um aðrar myndir á al-
mennum sýningum er það
að segja, að valið á tiu
bestu var nokkuð erfitt.
Myndir eins og California
Split (Altman), Fláklypa
Grand Prix, Godfather II
(Coppola), Targets
(Bogdanovich), Young
Frankenstein (Brooks) og
Marathon Man (Schles-
inger) þvælast fyrir manni
í huganum, áður en
endanleg ákvörðun er
tekin. Og minningin um
enn fleiri myndir skýtur
upp kollinum. Hvað um
Serpico (Lumet), The Day
of the Locust
(Schlesinger), Harry &
Tonto (Mazursky), Lenny
(Fosse), The Gambler
(Reiz), Zandy's Bride
(Troell) Badlands
(Malick), Images
(Altman), Savage
Messiah (Russell), The
Romantic
Englishwoman (Losey),
Play it Again, Sam
(Allen) og Family Plot
(Hitchcock)? Allt eru þetta
eftirtektarverðar myndir,
þó aðsóknin að þeim væri
í mörgum tilfellum lélegri,
en þær áttu skilið