Morgunblaðið - 18.03.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. MARZ 1978
Karl Kristjánsson fyrrver-
andi alþingismaður - Minning
„Karl Kristjánsson er látinn."
Þannig hljóðaði andlátsfregn
Reykjavíkurblaðanna er þau
skýrðu frá andláti hans, en hann
lézt 7. þ. m. hér í Reykjavík.
Enga titla þurfti með til að
koma því til skila til þjóðarinnar,
að Karl Kristjánsson fyrrv. bæjar-
stjóri Húsvíkinga og alþingis-
maður væri allur. Þjóðin átti bara
einn með þessu nafni — sem unnið
hafði slíkt dagsverk á þessari öld,
að eftir var tekið — og eftir
munað.
Þau minningarorð, sem hér
verða sögð ber fremur að skoða
sem þakkarorð á kveðjustundu, en
tæmandi lýsingu á óvenjulega
heiisteyptum manni eða lífs-
staðreyndum, sem svo mörgum eru
kunnar og vafalítið verða rifjaðar
upp í tilefni af andláti hans.
Við Karl vorum kunningjar "og
síðar vinir í tæp 40 ár, þó
aldursmunur væri rúmir tveir
áratugir. Minning sumra manna
er svo lifandi í hugskoti manns, að
með ólíkindum er, jafnvel þó
maður geri sér fyllilega grein
fyrir, að eitt sinn skal hver deyja
og ungur má en gamall skal. En
engu að síður brá mér við andláts-
fregn hans. Söknuður að leiðar-
lokum er tengdur þakklætinu fyrir
að hafa fengið að kynnast Karli
Kristjánssyni því af honum mátti
margt læra.
Ég kynntist honum fyrst á
flokksþingi Framsóknarflokksins.
Það var fjölmennt þing, þó eigi
væri það jafn fjölmennt og það,
sem háð var í þessari viku. Ég man
fyrstu fundi þessa þings. Svip-
myndir frá þessum dögum eru enn
í fersku minni. Málflutningur
Jónasar, Hermanns og Eysteins,
Jörundar, Karls, Skúla, séra
Sveinbjarnar og Steingríms Stein-
þórssonar, gleymist ekki. Ég
minnist þess einnig, hvað allir
þessir menn höfðu — þrátt fyrir
annríki — tíma til að blanda geði
við aðra fundarmenn og þá ekki
síst ungu mennina, sem voru
þarna í fyrsta sinn.
Karl Kristjánsson gaf sér góðan
tíma til slíkra viðræðna og það var
á þessum vettvangi, sem ég
kynntist honum fyrst. Ég gaf því
strax gaum, að hann var einn af
þeim, sem bar hita og þunga af
þessu flokksþingi eins og þeim,
sem á eftir fóru. Hann mótaði
margar tillögurnar og lagfærði
aðrar í hinum óskyldustu málum.
Hann var framsögumaður í
fleirum en einu máli og ræddi þá
málin af víðsýni og festu.
Það leyndi sér ekki á fundum og
þingum þar sem Karl var, hversu
mikill málvöndunarmaður hann
var. Vart var sú ályktun sam-
þykkt, sem hann hafði ekki
yfirfarið, í þeim tilgangi að fegra
málfar og betrumbæta.
Eftir okkar fyrstu kynni varð
mér ljóst, að þar sem Karl
Kristjánsson fór, var á ferð
óvenjulegur maður. Hann var
maður látlaus, hlýr og elskulegur,
fróður og skemmtilegur. Það álit
mitt hafa áratuga kynni fyllilega
staðfest.
Kynni okkar hófust þó fyrir
alvöru, er við störfuðum saman í
stjórn Síldarverksmiðja ríkisins
um nokkurra ára skeið. Þau ár
dvaldi hann af og til í Siglufirði og
þá stundum gestur okkar hjóna.
Var það ánægjuleg gestkoma og
eftirminnilegt var að ræða við
hann um menn og málefni, njóta
hagmælsku hans og kímni.
Hag Síldarverksmiðja ríkisins
bar hann alla tíð mjög fyrir brjósti
og í hvert sinn er við hittumst
síðustu árin, rifjaði hann upp
samstarfið í stjórn S.R. og
spurðist fyrir um afkomu verk-
smiðjanna og framtíðarhorfur.
Við áttum einnig nokkur sam-
skipti í sveitarstjórnarmálum um
10 ára skeið. Það var hollt ungum
manni, sem var að baxa við, ásamt
öðrum, að stjórna bæjarfélagi við
erfiðar kringumstæður, að ganga í
skóla til þessa margreynda odd-
vita og síðar bæjarstjóra og þiggja
af honum holl ráð og viturleg,
þegar úr vöndu var að ráða. A
fleiri sviðum áttum við samskipti,
þó ekki verði rakin hér. Þar sem
annars staðar, var gott að vera í
návist hans og til hans að leita.
Karl Kristjánsson var fæddur
10. maí 1895 að Kaldbak í Húsa-
víkurhreppi. Hann var því vorsins
barn. Fæddur þegar kíakaböndin
lina tök sín og snjóa leysir. Svo
sem af líkum má ráða, hefur þessi
vorsveinn á Kaldbak verið auga-
steinn foreldra sinna, jafnframt
bví að vera þar vorboði. Engan
refur þó órað fyrir, að þessi
nvítvoðungur að Kaldbak, ætti
eftir að verða héraði sínu og þjóð
sá dugmikli maður er raun varð á.
Leysingin — vorið sem sveinn-
inn fæddist 'á Kaldbak fór saman
við þá leysingu í íslenzku þjóðlífi,
sem þjóðarsagan vitnar um og
samtíðarmenn Karls Kristjáns-
sonar stuðiuðu að manna mest.
Þar sem ég veit, að aðrir munu
rita um Karl Kristjánsson, nú
þegar vegir skilja, og þar verði
rifjuð upp ætt hans og uppruni,
sleppi ég þeirri upptalningu, en
minni þó á, að 20 ára að aldri hóf
hann farkennslu í Tjörnesskóla-
héraði. Bóndi að Eyvík á Tjörnesi
var hann í 13 ár. Hann gekk ungur
að árum til liðs við samvinnu-
hreyfinguna og samvinnustefnuna
og mótaðist lífsstefna hans öll af
hugsjónum þessara tveggja félags-
hreyfinga. Svo sem kunnugt er,
voru honum falin fjöldi trúnaðar-
starfa, bæði í þágu sveitarfélags
síns sem oddviti og síðar bæjar-
stjóri, í þágu samvinnuhreyfingar-
innar, sem deildarstjóri, kaupfé-
lagsstjóri eða formaður kaup-
félagsstjórnar og í þágu alþjóðar
sem alþingismaður og formaður
margra stjórnskipaðra nefnda. Öll
þessi störf vann hann af sömu
kostgæfninni, trúmennskunni og
áhuganum — að verða þjóð sinni
að liði — eins og þegar hann varð
formaður ungmennafélagsins á
Tjörnesi 1916 tuttugu og eins árs
gamall.
Karl Kristjánsson kvæntist 13.
nóvember 1920 Pálínu Guðrúnu
Jóhannesdóttur, mikilli mann-
kostakonu. Þau lifðu í farsæ'lu
hjónabandi í rúm 57 ár og lifir hún
mann sinn. Þau eignuðust sex
börn, tvö eru látin, en einkadóttir-
in Svava Björg býr á Húsavík, gift
Hinrik Þórarinssyni, skipstj.
Bræðurnir þrír búa í Reykjavík, en
þeir eru: Kristján, skáld og
bókmenntafræðingur, kvæntur
Elísabetu Jónasdóttur, Gunn-
steinn, auglýsingastjóri, kvæntur
Erlu Eggertsdóttur og Áki,
verzlunarmaður, ókvæntur..,
Til marks um það, hversu mikið
Karl Kristjánsson mat lífsföru-
naut sinn, mátti oft merkja, að það
var eins og hann skipti um
tóntegund þegar talið barst að
konu hans og störfum hennar og
skilningi og aðstoð við hann, slík
var ást hans og virðing fyrir
konunni sem eitt sinn hafði
bundist hoaum.
15. þ.m. var Karl Kristjánsson
kvaddur í Fossvogskirkju af vinum
og samherjum og er nú kominn
heim í átthagana til hvíldar í
þingeyskri mold. Hvíldin er góð
þreyttum líkama, en andinn lifir
áfram sem og minningin um
þjóðhollan dreng. Hún heldur
áfram að hvetja til dáða.
Næstu daga verður varin til
doktorsnafnbótar frásögnin um
frelsisbaráttu Þingeyinga á öld-
inni sem leið. Tæplega hefði sú
barátta leitt til þess frelsis, sem
raun bar vitni, ef næsta kynslóð á
eftir þ.e. kynslóð Karls Kristjáns-
sonar og samtíðarmanna hans
— Kveðja —
Nú, þegar Karl Kristjánsson,
fyrrverandi alþingismaður, er
genginn, aldurhniginn og eftir
sjúkdómslegu á síðasta áfang-
anum, langar mig til þess að
minnast hans með örfáum orð-
um.
Ég veit að margir sem til
þekkja munu spyrja: Því hefur
þú, Jóhann Hafstein, svo sterka
löngun til þess að heiðra minn-
ingu Karls Kristjánssonar?
Þetta fólk spyr áreiðanlega af
þeim sökum, að því er kunnugt,
að þegar ég var ungur drengur
á Húsavík var ég síður en svo
hrifinn af Karli Kristjánssyni.
Hann var aðalframámaður og
foringi framsóknarmanna á
Húsavík, og þá fannst mér sem
ég ekki gæti ' skilið þann
hugsunarhátt sem mér fannst
svo mjög ríkjandi hjá fram-
sóknarmönnum, að þeir vildu
ráða yfir fólkinu, hugsun þess
og frelsi. En er ekki ungt fólk
oft svona? Hugsun þess er mjög
einskorðuð og umburðarlyndi er
ekki einkenni þess. En það voru
fleiri á Húsavík á þessum tíma
heldur en Karl Kristjánsson og
unglingurinn Jóhann Hafstein.
Ég varð síðar fyrir sterkum
áhrifum frá gamla sýslu-
manninum á Húsavík, Júlíusi
Havsteen. Hann var einiægur
vinur Karls og Karl var einlæg-
ur vinur hans. Leiðir okkar
Karls áttu síðar eftir að liggja
saman á mörgum sviðum þjóð-
lífsins, á Alþingi íslendinga
mörg ár og einnig í Almenna
bókafélaginu og víðar, en Al-
menna bókafélagið er einmitt
vettvangur, þar sem lýðræðis-
sinnar höfðu tekið höndum
saman gegn boðskap kommúnis-
mans. Við vfldum frelsi og
mannréttindi.
Þegar sá örlagaríki atburður
átti sér stað að Bjarni Bene-
diktsson, kona hans og dóttur-
sonur hurfu skyndilega af
sjónarsviðinu með hinum
örlagaríkasta hætti, þá þurfti
Almenna bókafélagið að fá
nýjan forystumann, nýjan for-
mann í stað Bjarna Benedikts-
sonar. Ég minnist fundarins
þegar kjósa skyldi formann i
stað Bjarna. Það lenti í minn
hlut að stinga upp á því að Karl
Kristjánsson tæki við for-
mennskunni af Bjarna Bene-
diktssyni í Almenna bókafélag-
inu. Ég minnist þess að Karl
Kristjánsson varð alveg undr-
andi og eftir fundinn talaði
hann sérstaklega um það við
mig, vegna hvers ég hefði
stungið upp á sér í þessa
mikilvægu formennsku. Ég
hafði unnið með Karli
Kristjánssyni í mörg ár á
Alþingi, hafði kynnzt honum,
eðlisfari hans og hneigðum, og
ég vissi að hann var einstaklega
hagur á íslenzkt mál, bæði
búndið og óbundið. Mér var það
fyllilega ljóst að hann átti þá
eiginleika sem til þurfti til þess
að halda uppi merki og forystu
hins mikla menningar- og bóka-
félags. Karl Kristjánsson hefur
um áratug gegnt formennsku í
Almenna bókafélaginu, og hann
hefur unnið það starf af mikilli
reisn, virðingu og sæmd. Það er
mér mikið gleðiefni að hafa átt
þess kost að stinga upp á honum
til þessa starfs sem hann hefur
gegnt á þann hátt, að við
stöndum í mikilli þakkarskuld
við hann. Það voru eiginleikar
Karls Kristjánssonar að fara
með gætni og hæversku að
öllum hlutum, taka vandlega og
velhugsaðar ákvarðanir.
Ég bið menn að skilja það
fyllilega, að ég ætla ekki að
rekja æviferil Karls Kristjáns-
sonar, en mig langaði aðeins til
þess að tjá mig varðandi
væntumþykju til hans og virð-
ingu fyrir eðlisgáfum hans og
innilega samúð vildi ég senda
Pálínu konu hans og láta einnig
í ljós þá miklu þakkarskuld, sem
við erum í við Kristján son hans,
sem hefur unnið mikilsvert
bókmenntaafrek á vegum Al-
menna bókafélagsins. Einu sinni
man ég eftir því að Karl kom
mér í töluverðan bobba. Hann
spurði mig allt í einu upp úr
þurru: Heldur þú, Jóhann, að
Tómas Guðmundsson sé meira
skáld en Davíð Stefánsson? Karl
vissi ósköp vel að ég var
einlægur vinur og aðdáandi
Davíðs Stefánssonar frá Fagra-
skógi. Honum varð hins vegar ef
til vill ekki ljóst hversu mikill
og einlægur vinur og aðdáandi
Tómasar Guðmundssonar ég er.
Ég segi aðeins þetta: Davíð
Stefánsson er í mínum huga
mikið skáld. Tómas Guðmunds-
son er einnig í mínum huga
mikið skáld.
Nú skulu það verða mín
lokaorð að biðja blessunar
þessum látna vini mínum, og ég
sendi Pálínu konu hans inni-
legar samúðarkveðjur. Minning
Karls mun lifa með sæmd, hann
var mikill menningarfrömuður
og mikill alþingismaður, hann
var sómamaður.
Jóhann Hafstein
hefði ekki reynst fær um að fylgja
þeim sigri eftir.
Sú frelsisbarátta öll er marktæk
og táknræn fyrir þá eilífu frelsis-
baráttu, sem lítil þjóð verður að
heyja. Ekki aðeins hver sýsla,
heldur landið allt. í þeirri baráttu
munu þeir duga bezt og vera
heilladrýgstir, sem gæddir eru
þeim mannkostum og hyggindum,
sem gerðu Karl Kristjánsson
fyrrverandi alþingismann að önd-
vegismanni hjá þjóðinni.
Jón Kjartansson.
Sumir menn eru svo trúir
uppruna sínum og æskustöðvum,
bera svip þeirra með sér svo ríkan
í ásýnd og eðli, að þeir gætu ekki
verið annars staðar upprunnir en
einmitt þar, sem þeir fæddust.
Þeir bera með sér tign og hreinleik
fjalla og jökulbrúnar við ský. I
málfari þeirra er hljómur ánna,
sem þar niða, þytur vindsins og
eimur öldufalla, jafnvel söngur
fugla og fossa í fjallaþröng, ómur
brimsins. Þeir eru börn átthag-
anna, en geta þó jafnframt verið
alheimsborgarar í látleysi sínu,
mættu hafa alizt upp við hirð.
Samt gætu þeir hvergi hafa fæðzt,
nema innan sýslu þeirrar og
hrepps, er ól þá.
Einn þessara manna var Karl
Kristjánsson. Hann var allra
manna hógværastur og mest blátt
áfram, þeirra sem ég hef kynnzt.
Þó hygg ég, að engum hafi dulizt,
að þar var Þingeyingur á ferð, sem
hann fór. Fas hans og framkoma
bar merki hámenntaðs aðals-
manns úr alþýðustétt. Málfar hans
var skálds án tilgerðar eða tildurs,
manns er kunni að haga orðum
sínum til hins ítrasta í ræðu jafnt
sem riti. Hann hafði alltaf orð á
takteinum, sem áttu við og mátti
hvar sem var bera sér í munn.
Nú halda þeir ef til vill, sem
þekktu Karl Kristjánsson aðeins á
efri árum hans, að hann hafi lagt
sér til þessa list í löngum skóla
lífsins. Vissulega lærði hann
margt í honum, en ekki þetta
sérstaklega. Ég hef þekkt Karl í
meir en hálfa öld. Og mér er eiður
sær, að í fyrsta sinn sem ég sá
hann, búinn hversdagsklæðum
heima á æskustöðvum sínum sem
ungan bónda, var hann sömu
eigindum gæddur. Kem ég að því
síðar.
Karl Kristjánsson fæddist 10.
maí 1895 í Kaldbak á Tjörnesi í
Suður-Þingeyjarsýslu. Voru for-
eldrar hans Kristján Sigfússon,
bónda að Sultum í Kelduhvérfi,
Sigurðssonar, og kona hans, Jako-
bína Jósíasdóttir, bónda í Kald-
bak, Rafnssonar. Hann gekk í
unglingaskóla á Húsavík, sem er
þar örskammt frá, veturinn
1909—10 og varð gagnfræðingur
frá Akureyrarskóla 1916. Að því
loknu varð hann kennari í Tjör-
neshreppi og gegndi því starfi til
1920, en gerðist þá bóndi i Eyvík
á Tjörnesi. Árin 1921 til 1935 var
hann í hreppsnefnd Tjörneshrepps
og oddviti hennar frá 1928 til 1935,
er hann brá búi og fluttist til
Húsavíkur. Hann var hrepps-
nefndaroddviti þar til 1950, en þá
fékk Húsavík kaupstaðarréttindi.
1949 varð Karl alþingismaður
Suður-Þingeyinga og síðan þing-
maður Norðurlandskjördæmis
eystra til vors 1967 og átti sæti á
Alþingi á 19 þingum alls.
Þegar Karl Kristjánsson varð
þingmaður, hafði hann þegar
gegnt flestum þeim trúnaðarstörf-
um, sem til falla í sveit og þorpi.
Bæjarfulltrúi varð hann þá um
leið, eða nálega samtímis, og síðar
forseti bæjarstjórnar. En auk þess
átti hann sæti í sýslunefnd, fyrst
sem fulltrúi Tjörneshrepps, en
síðar Húsavíkur. Formaður Ung-
mennafélags Tjörness var hann
1916—30 og forstjóri Sparisjóðs
Húsavíkur um langt skeið, eftir að
hann fluttist þangað, og er þó
engan veginn allt það til tínt, sem
varðar trúnaðarstörf Karls heima
í héraði og sveit.
Á þessum fyrri hluta ævi Karls
Kristjánssonar var það, sem ég
kynntist honum mest og bezt,
fyrst sem bónda í Eyvík, síðar sem
ungmennafélaga og loks sem