Tíminn - 09.06.1965, Blaðsíða 6

I
TIMINN
MIÐVIKUDAGUR 9. júní 1965
ir mig að sanna. Hér er að
sjálfsögðu aðeins um einskon-
ar líkindareikning að ræða,
þar sem fundir þingflokkanna
eru lokaðir og ekkert látið op
inberlega uppi um afgreiðslu
mála þar. Fundir þingflokk-
anna eru þó vissulega þær
samkomur lýðræðisskipulags
okkar, þar sem endanlega er
gert út um málin.
en ekki eftir að sérstakur
skermur, er hlutverki hafði að
gegna í Þessu sambandi, fauk
niður. Bar utanrikisráðuneyt-
inu að sjálfsögðu að ganga eft-
ir því að umsömdum skilyrðum
yrði fullnægt og svipta vamar-
liðið leyfinu yrði það ekki gert
í stað þess að gefa eftir og
opna landið fyrir erlendu her
mannasjónvarpi. Utanríkisráð-
anríkismálanefnd kýs úr sínum
hópi með hlutfallskosningu 3
menn til ráðuneytis ríkisstjórn
inni um utanríkismál, enda skal
stjórnin ávallt bera undir Þá
slík mál, jafnt milli Þinga sém
á þingtíma. Með sama hætti kýs
nefndin úr hópi varamanna
sinna 3 menn til vara, er kvadd
ir skulu til í forföllum aðal-
manna.“
VERDU
UTANRÍKISSTEF
Svo hefur um samizt, að
Tómas Karlsson, ritstjórn-
arfulltrúi blaSsins, riti í
sumar nokkra pistla undir
nafni um ýmis málefni, er
honum finnst ástæða til að
gera að umtalsefni. Birtist
hér fyrsti pistill Tómasar.
Fjallar hann um mótun ís-
lenzkrar utanríkisstefnu og
þátt Alþingis í því sam-
bandi. Næsti pistill mun
fjalla um þátt varnarmál-
anna í utanríkisstefnunni.
Ufðnríkismálanefnd
óstarfhæf
f lögum um þingsköp AI-
þingis segir, að utanríkismála-
nefnd skuli skipuð 7 mönnum.
Ennfremur segir: „Til utanrík-
ismálanefndar skal vísað utan
ríkismálum. Utanríkismála-
nefnd starfar einnig milli þinga
og skal ráðuneytið bera undir
hana utanríkismál, sem fyrir
koma milli þinga.“
Af þessum ákvæðum er ljóst,
að löggjafinn ætlast til þess að
utanríkisstefna íslands og af-
staða íslands til einstakra
meiriháttar utanríkismála sé
mótuð i meginatriðum af u.tan
ríkismálanefnd Alþingis að
svo miklu leyti sem Alþingi
sjálft ákvarðar ekki afstöðu
með þinglegri meðferð mála.
í vétur lýsti ráðherra sá, er
þá fór með utanríkismál því yfir
á Alþingi, að utanríkismála-
nefnd væri óstarfhæf vegna
pess að í henni ættu sæti
kommúnistar. Á sama tíma var
verið að fjölga í öllum fasta-
nefndum þingsins að frum-
kvæði ríkisstjórnarinnar til að
tryggja kommúnistum setu í
nefndunum.
ar tillögur voru hafðar uppi af
framkvæmda- eða löggjafar-
valdi um að breyta lögum á
þann veg, að skipan béssara
mála yrði samkvæmt lögum en
ekki andstæð þeim!
Þannig virðist löggjafinn
smátt og smátt verða ónæm-
ari fyrir yfirgangi framkvæmda
valdsins og lætur krenkja vald
sitt án þess svo mikið sem
æmta. Verður ef til vill vik-
ið nánar að þessu atriði í
þessum pistlum síðar — í sam
bandi við fjárveitingavaldið og
valdrán framkvæmdavaldsins á
því sviði. — Á margan hátt
virðist sem sé eins og við sé-
um að gefast upp við að fram
kVr,!J:rUn,dJ.al,f:ratrWLyS ■ svq ' sjónvarpsstöðina " á Kefía"
á-JSJSSSÖ. “ife
og athugi, hvort ekki sé rétt að
Ýmsir telja, að afgreiðsla
mála á Alþingi hafi undanfar-
in ár um of verið á bessa leið,
sem hér hefur verið örepið á.
Þykjast þeir geta bent á mörg
sólarmerki til stuðnings sterk-
um líkum.
Á þessi atriði er bent liér til
frekari skilnings á því, sem á
cftir fer.
SjónvarpsmállS
Stærsta mál og örlagaríkasta,
sem tekin hefur verið ákvörðun
um í utanríkisráðuneyti ís-
lands án samráða við Alþingi,
er tvímælalaust veiting leyfis
til varnarliðsins um að stækka
tögbrotin

Það gátu að vísu ekki talizt
fréttir, að utanríkismálanefnd
væri „óstarfhæf“, því að hún
liafð' 'trið óstarfandi og
stærstu mál, sem undir utan
ríkisráðuneytið lieyrðu, og ör-
tagaríkar ákvarðanir voru tekn
ar um, voru ekki borin undir
nefndina. Hins vegar hlaut það
að vekja athygli, að fram-
kvæmdavaldið sagðist ekki
starfa eftir settu.m lögum um
grundvallaratriði i stjórnskip-
uninni — og lýsti þvi yfir ó-
beint, að það myndi halda
áfram að brjóta þessi lög. Eng
spyrna við fótum í tíma, áður
en illa fer.
Hvernig bera málin aö?
Segja má að vísu, að mál
þessi séu sem önnur í höndum
lýðræðislega kjörins meiri-
hluta. Sú hætta er þó jafnan
fyrir hendi að valdamenn
meirihlutans dragi óhóflega
mikil völd í sínar hendur, ef
1 öggjafarsamkoman og einstak-
ir bingflokkar halda ekki
vöku sinni. Meiri hætta er á
þessu ef um samsteypustjómir
er að ræða. Út um málin er
gert á ráðuneytisfundum sam-
steypustjóma. Samsteypustjóm
ir hafa farið með völd á fs-
Iandi og virðast ekki líkur á
að hreinar flokksstjómir, sem
styðjast við meirihluta á Al-
þingi fari með völd nér á landi
í næstu framtíð. Ráðherramir
koma á fund þingflokka sinna
og segja að um þetta eða hitt
málið hafi samjzt í ríkisstjóm
inni á þann veg, er þeir greina
frá, hvorki meira né minna fá-
ist fram f stjóminni. Knýja
þeir síðan fram, ef þörf gerist,
meirihlutasamþykkt i krafti
þess að ella sé hætta á rofi
stjórnarsamvinnu. Löggjafar-
málefni eru oftlega til lykta
leidd á þennan veg án Þess,
að viðkomandi þingflokkar að
undanskildum ráðherrum hafi
um málið fjallað nema til að
gjalda ákveðinni afgreiðslu
málsins í þinginu fyrirfram já-
yrði sitt. AHar breytingar á
stjórnarfrumvörpum sem veru
legu máli skipta virðast jafnan
taldar hættulegar af viðkom-
andi ríkisstjórn.
Að mál geti gengið svona
fyrir sig er reyndar erfitt fyr
einokunaraðstaða á áhrifarík-
asta áróðurstæki nútímans i
véum fullvalda þjóðar. Um
þetta mál var ekki fjallað af
utanríkismálanefnd Alþingis
eins og skylt var. Heyrzt hefur
meira að segja að viðkomandi
ráðherra hafi veitt leyfið upp
á sitt eindæmi, a. m. k. hafa
samstarfsmenn hans gefið slíkt
í skyn. Ekki hafi verið fjallað
um málið af þingflokkum stjórn
arinnar né Alþingi fyrr en leyf
ið hafi verið veitt fyrir nokkru.
Þingflokkar stjórnarinnar hafi
Þannig staðið frammi fyrir gerð
um hlut, sem kallað gæti fram
miklar pólitískar sviptingar og
jafnvel stjórnarslit, ef við væri
hróflað.
Rangar upplýsingar
Ljóst er af þeim umræðum,
sem urðu um þetta mál á
Alþingi, að utanríkisráðherr-
ann gaf þinginu alrangar upp
lýsingar um málið. Er ekki
ljóst enn, hvort þar er við ráð
herrann einan að sakast eða
þá embættismenn, sem hann
vitnaði í varðandi tækniatriði,
er meginmáli skiptu. Hæpið er
að slíkt hefði getað gerzt í
nokkru lýðræðisríki öðru án
þess viðkomandi hefði verið
látinn sæta ábyrgð. Marg-
ur hefði oltið úr sessi fyrir
minni yfirsjónir.
Ráðherrann sagði, að umrætt
leyfi væri í engu frábrugðið
leyfi því, sem varnarliðið hefði
um sjónvarpsútsendingar, en
það leyfi var algerlega háð bví
skilyrði, að sjónvarpssendingarn
ar næðu aðeins til varnarsvæð-
isins. Fullyrt var af varnarlið
inu á sinni tíð, að unnt væri
að tryggja fullnægingu þessa
yrðis. Var svo gert í fyrstu,
herrann fullyrti, að sjónvarpið
myndi aukast mjög óverulega
að styrkleika og engin ný
hætta væri samfara þessari
leyfisveitingu. — Allir vita
að annað hefur orðið upp á
teningnum. Hefur nú maður
gengið undir manns hönd —
að undanskildum utanríkisráð-
herranum — og játað, að hér
hafi orðið alvarleg mistök.
’íeira að segja hefur flokks-
bróðir utanríkisráðherrans og
æðsti gæzlumaður íslenzkrar
mcnningar, Gylfi Þ. Gíslason,
menntamálaráðherra, játað
þetta mjög hreinskilnislega og
aðalmálgagn utanríkisráðherr-
ans hefur kallað þetta „óþol-
andi ástand.“ f einkasamtölum
vísa gegnir Sjálfstæðismenn
allri ábyrgð af höndum sér í
þessu máli.
Fullyrða má, að Þetta „slys“
hefði aldrei átt sér stað, ef
farið hefði verið að lýðræðis-
reglum stjórnskipunarinnar og
um málið hefði verið fjallað í
utanríkismálanefnd og á Al-
Þingi og öll gögn í málinu ver
ið könnuð til hlítar og Iíklegar
afleiðingar þess metnar á þann
hátt.
Hvalfjaröarmálið
Sögur herma að sams konar
vinnubrögð hafi verið viðhöfð
í Hvalfjarðarmálinu svonefnda,
þ. e. leyfi til nýrra hemaðar-
framkvæmda í Hvalfirði. Þar
hafi þingflokkar stjómarinnar
ekki einu sinni verið kvaddir til
ráða heldur staðið andspænis
gerðum hlut þegar búið var að
veita leyfið.
Á ráðstefnu Varðbergs í
Borgarnesi svaraði formaður
utanrikismálanefndar Alþingis
og ráðuneytisstjórinn í utanrík
isráðuneytinu fyrirspumum.
Var þar enn staðfest, að utan-
ríkismálanefnd væri óstarfhæf.
Báðir þessir menn töldu sig
hafa mikinn áhuga á, að störf
utanríkismálanefndar yrðu
meiri og utanríkismálin al-
mennt meira rædd í nefndinni
og utanríkisstefnan mótuð
meira f sameiningu af lýðræð
isflokkunum þremur, sem sam-
an hafa staðið um stærstu meg
inatriðin í utanríkisstefnunni,
þótt þá greini á um margt í
framkvæmdinni. Var rætt þar
um þann möguleika, að fækka
fulltrúum í nefndinni úr 7 í
5, þannig að kommúnistar ættu
ekki fulltrúa i hcnni eða að
endurvekja undirnefndina svo
kölluðu, en áður höfðu verið
ákvæði í lögum um hana. Þau
ákvæði voru svohljóðandi: „Ut
Ný skipan mála
Mátti skilja það svo á for-
manni nefndarinnar, að hann
hefði áhuga á að þessi skipan
kæmist aftur á, hvort sem
vænta má aðgerða í málinu af
hans hálfu eða ekki. — Ef
menn hafa hug á því hins veg
ar, að utanríkisstefna íslands
sé mótuð á breiðum og traust-
um grundvelli og reynt sé að
gæta þess sem mest að hún
verði ekki að óþörfu bitbein í
flokkabaráttunni eða að örlaga
ríkar ákvarðanir verði teknar í
þessum málum án nægilegs
undirbúnings og upplýsinga,
ættu þeir að geta sameinazt um
að gera utanríkismálanefnd
starfhæfa með einum eða öðr-
um hætti. —
Afkvæöi íslands hjá SÞ
f þeim umræðum, sem urðu
á ráðstefnunni í Borgarnesi var
bað m. a. upplýst, að afstaða
íslands til mála á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna er lítt í-
grunduð hér heima — a. m. k.
kemur utanríkismálanefnd þar
hvergi nærri. Tekizt hefur all
náið samstarf Norðurlanda-
þjóða á vettvangi S.Þ. um sam-
eiginlega og samræmda afstöðu
til mála þar. Segja má, að
afstaða ríkja tíl utanríkismála
komi óvíða eins opinberlega
fram og í atkvæðagreiðslum
u.m málefni á vettvangi S.Þ
Svo hefur þó farið. að ísland
hefur tekið aðra afstöðu til
stórmála á vettvangi S.Þ. en
Norðurlandaþjóðirnar þrátt fyr
ir yfirlýsta samvinnu við þær
og ekki stutt Norðurlandaþjóð
ir, t. d. þegar þær hafa ve'rið
í fylkingarbrjósti í baráttu fyr
ir framgangi mála. Nægir i
Því sambandi að tninna á tvö
dæmi frá síðustu misserum, þ.
e. afstöðuna til Suður-Afríku-
málsins og aðildar Kína að Sam
einuðu þjóðunum. — Enginn
tilraun hefur verið gerð til þess
af utanríkisráðuneytisins hálfu
að skýra þá afstöðu. Getur það
vart talizt tilhlýðilegt, að þjóð
inni sé ekki gerð fullnægjandi
grein fyrir því hvernig af-
staða íslands til stórmála á
vettvangi utanríkismála er mót
uð — einkum þegar menn
hafa mátt ætla að stefna þeirra
stjórnmálaflokka, sem að ríki«
stjórninni standa sé önnur en
atkvæði fslands hjá S.Þ gefu»
stundum til kvnna.
Að þessum fáú atriðum at
huguðum ætti mönnum að
vera ljós nauðsyn þess að al
meiri festu og öryggi sé unn
Framhald á bls. 11