Tíminn - 09.06.1965, Qupperneq 8

181
TÍMINN
MIÐVTKUÐAGUR 9. júní 1965
Knútur Þorsteinsson:
Hermannasjónvarp
og stóriðja.......
Allir fslendingar, sem til vits og
ára eru komnir og nokkur skil
kunna á sögu þjóðarinnar kann-
ast við, úr frásögn Snorra Sturlu-
sonar, ræðu þá er Einar Þveræ-
ingur flutti á Alþingi, þegar sendi-
maður Ólafs Noregskonungs helga
kom þar með þau skilaboð kon-
ungs til íslendinga, að hann
„vildi“ vera þeirra Drottinn."
Og til vara, ef íslendingar vildu
eigi undir þá drottinhollustu ganga
bar sendimaður konungs fram þá
ósk, að landsmenn sýndu konungi
þann vináttuvott að gefa honum
Grímsey. Efnið í ræðu Einars er
svo kunnugt, að óþarft er það að
að rekja, en sú ræða réð úrslit-
um um það, að landsmenn höfn
uðu allri hollustu og öllum vin-
áttugjöfum til handa Ólafi kon-
ungi.
Mikil vötn hafa til sjávar runn-
ið síðan Einar Þveræingur flutti þá
ræðu, og miklum breytingum hef-
ur iíf þjóðarinnar tekið á þeim öld-
um öllum, sem síðan hafa liðið,
bæði um afkomu, menningu og
viðhorf. — En sum orð eru gædd
svo fleygu lífi, að þau eru síung,
og hafa æ gildandi boðskap að
bera, þó ár og aldir líði. Og svo
mundi vera um þessa ræðu Einars
bónda á Þverá. Vart getur hjá
því farið, að ýmsum hafi
í hug komið þessi fræga
ræða Einars Þveræings í sambandi
við þær miklu ritsmíðir blaða og
umræður, sem orði ðhafa á mál-
þingum og manna á meðal síðustu
vikur um hermannasjónvarpið og
fyrirhugaða stóriðju hér á landi.
með tilstyrk erlendra auðfélaga
eða fyrirtækja. Virðist margt, sem
í sambandi við þau mál hefur verið
sagt og ritað benda til þess, að
minna gæti nú en skyldi og skyn-
samlegt myndi mega teljast þeirr-
ar varhygðar á viðskiptum okkar
við útlendinga, sem Einar Þveræ-
ingur taldi á sínum tíma, að íslend
ingnm væri svo nauðsynleg, ef
þeir vildu um ókomnar aldir
tryggja frélsi sitt og menningu.
Hafa ýmsir af þeim, sem um
mál þessi hafa rætt og ritað svo
fast að orði komizt, að telja þá,
sem andófi hafa (hreyft gegn mál-
um þessum, staðnaða fortíðargripi
og dragbfti íslenzkrar framþróun-
ar og menningar. Svo mörg eru
þau orð. Formælendur Hermanna-
sjónvarps þess, sem dembt var
yfir þjóðina fyrir nokkrum miss-
irum, hafa í skrifum sínum að
undanfömu fullyrt, að allar vanga
veltur um það, að íslenzkri menn-
ingu, tungu eða siðgæði væri af
því nokkur hætta búin, væru móð-
ursjúkur hugarburður og vantraust
á gildi og þol íslenzkrar menning-
ar. Og einn þeirra manna, sem i
þeim anda hefur einna lengst mál
skrifað, — og sem raunar telur
sig þó í öðru orðinu vera á móti
hermannasjónvarpinu — hefur
komizt svo að orði, að íslenzk
tunga og menning séu búnar á
liðnum öldum að ganga í gegnum
svo margar eldraunir, að ekki
þurfi að óttast, að þær séu slíkar
„mæðiveikisrollur" að hermanna-
sjónvarpið á Keflavíkurflugvelli
suður megni að búa þeim aldurtila.
Vel má vera, að höfundur þessi
verði að því sannspár, — og væri
sannarlega vonandi, að svo yrði.
— En hverjum myndi það að
þakka,, að sá spádómur stæðist?
Þessi sami greinarhöfundur hef-
ur, máli sínu til stuðnings, vitnað
í það, að um hríð hafi sá hugsun-
arháttur verið orðinn sterkur hér
á landi, að það eitt væri fínt, að
tala dönsku, — en ekki sitt eigið
móðurmál, — en þá eldraun hafi
tungan komizt lifandi gegnum.
En hverjir voru það, sem yfir
þá eldraun björguðu tungu okkar
og menningu? Voru það mennim-
ir með „fína“ hugsunarháttinn,
fólkið, sem afbakaði mál sitt með
dönskuslettum, hvar og hvenær
sem því varð við komið, sem það
björgunarstarf vann? Eða voru það
ef til vill Fjölnismenn og arftakar
þeirra í viðhorfum og hugsunar-
hætti, sem þeim sigri tungu okkar
og menningar réðu, mennimir,
sem þá litu á málin frá sömu sjón-
arhæð og „sextíumenningarmr“
sem svo eru nú — með háðsmerki
— kallaðir og skoðanafélagar
þeirra, líta á hermannasjónvarpið
í dag? Ætli nokkur vilji verða til
að flónska sig á að reyna að halda
öðru fram en því, að það hafi ein-
mitt verið „fortíðargripimir“, sem
þá voru svo langt aftur í tímanum,
að þeir viðurkenndu ekki það
tízkufyrirþæri samtíðar þeirra, að
fínna væri að tala og rita dönsku
en hið forna móðurmál þjóðarinn-
ar, sem við eigum þann menningar
sigur okkar að þakka? Og sagan
mun enn endurtaka sig. Verði
tunga okkar og menning óskemmd
leidd í gegnum sjónvarpsfargan
það, sem yíir þjóðina hefur verið
hellt, verður það ekki fyrst og
fremst að þakka þeim, sem að
þeirri vanhugsuðu ráðstöfun stóðu
að því var dembt yfir. Og því
síður myndi sú þakkargjörð geta
skrifazt á reikning þeirra manna,
sem I blindri hrifni dýrka og
drekka í sig þennan menningar-
snauða ófögnuð. Nei, sá menningar
sigur verður því aðeins unninn,
að „menningardragbítimir‘, sem
svo em nú af sumum nefndir, reyn
ist nógu margir, nógu sterkir til
þess að spyma við fótum, svo að
gagni megi koma.
En þó svo fari, að þær vonir ræt-
ist sleppur þjóðin aldrei vansa-
laust frá afstöðu sinni í hermanna-
sjónvarpsmálinu. En sá vansi, sem
hún, hvemig sem fer, hefur skap-
að sér í sambandi við það mál,
er sá stjómmálalegi undanslártur,
sem forystumenn hennar sýndu í
því máli, í viðskiptum sínum við
erlenda aðila. Slfkt magnleysi ís-
lenzkra forráðamanna minnir, því
miður, meir á mæðiveikieinkenni
en andlega arfleifð frá Einari
bónda á Þverá og þeim öðrum sam
tíðarmönnum hans, sem ódeigir
og með einurð fullri horfðu gegn
sendimanni Ólafs konungs helga
og létu hann ganga „bónleiðan til
búðar“.
Og nú er um það rætt og í
fyllstu alvöru, að setzt verði að
samningaborði með erlendum aðil
um, um að veita þeim aðild að
því að koma upp stóriðju í landinu.
Virðist svo, sem margir komi nú
ekki auga á aðra bjargarhellu fyr
ir atvinnulíf og fjárhagsafkomu
okkar liðlega tvíttiga lýðveldis. en
þá að veita erlendu fjármagni at-
vinnurekstrarleyfi í landinu.
Hafa sumir málrófsmenn þessara
skoðana vitnað til afstöðu og skoð
ana Einars skálds Benediktsson-
ar í þessum efnum og fullyrt, að
með engu gætu íslendingar betur
heiðrað aldarafmæli hans, sem ný
lega er afstaðið en því, að láta nú
erlent fjármagn flæða hér inn í
atvinnulíf okkar. —Enginn dómur
skal bér felldur um afstöðu Einars
Benediktssonar til þessara mála,
á sinni tíð. — En hitt myndu marg
ir vilja fullyrða, að hversu haldgóð
rök, sem færa mætti fyrir gildi
skoðana hans á þeim sviðum,
myndi þó sá dýrðlegi arfur, sem
hann eiftirlét þjóð sinni í hinum
spekiþrungnu og einstæðu snilld-
arljóðum sínum lengur geyma
nafn hans á spjöldum sögunnar,
og að bezt geti þjóðin heiðrað
minningu hans með því að virða
og meta þá ódauðlegu list og
vizku, sem þar speglast og skín í
nálega hverju verki. — Víst er
það rétt, að mikil er sú orka, sem
ónýtt býr í okkar dýrmætu fall-
vötnum og vissulega skortir okk-
ur fjármagn til að beizla og nýta
þá orku, svo sem þörf væri atvinnu
og menningarlífi okkar til framþró
unar. — En þó margvíslegar kröf
ur nútímans kalli á þörf þeirrai
orku inn í líf og störf þjóðarinnar
þarf áreiðanlega mikla athugun
og umhugsun, nákvæma gætni og
rökfasta varhygð á fjölmörgum
sviðum, áður en þau stóru ráð eru
ráðin að veita erlendum einstakl-
ingum eða fyrirtækjum aðild að
virkjun þeirrar orku og atvinnu-
leyfi í sambandi við þær fram-
kvæmdir. — Þar má hvorki til
koma deighugur eða undanláts-
semi við hina útlendu aðila, sér-
hyggja eða fjúrgróðavon einstakra
manna og fyrirtækja, né gleypi-
girni Guðmundar ríka, er hollari
taldi fslendingum vináttu Ólafs
konungs en „útsker eitt norður í
höfum.“
Þeim fáránlegu rökum — ef
rök skyldi nefna — hefur verið
haldið fram opinberlega, að ís-
lendingum stafaði engu meiri
hætta af því að selja erlendu fjár
magni atvinnuleyfi í landinu um
árabil en því að vísinda- og mennta
menn íslenzkir leituðu sér aukinn
ar menntunar við erléndar mennta-
stofnanir og að við flyttum inn í
atvinnulíf okkar hverja þá er-
lenda tækni, sem aðhæfst gæti
okkar atvinnuháttum. Og því hef-
ur einnig verið haldið fram í fullri
alvöru, að það værl jafn eðlileg-
ur hlutur að við seldum erlendum
fyrirtækjum vatnsorku til atvinnu-
rekstrar í landinu, eins og að við
seldum á erlendum mörkuðum af-
urðir okkar af atvinnurekstri til
lands og sjávar. — Furðulegt er,
að viti bomir og vel menntaðir
menn skuli láta sig henda að bera
slíkar fjarstæður á borð. — Hverj-
um manni með heilbrigða rökhugs-
un er það ljóst, að menningu okk-
ar og framþróun er fátt nauðsyn-
legra en það, að eiga þess sem bezt
an kost að veita uppvaxandi
menntamönnum okkar aðstöðu til
að sækja til erlendra menntastofn-
ana þá fræðslu og sérþekkingu
á ýmsum sviðum, sem við erum
ekki færir um að veita þeim hér
heima og jafn nauðsynlegt er okk-
ur að flytja inn í landið hverja þá
nýjung í atvinnutækni. sern við
heima og jafn nauðsynlegt er okkur
til aukinna afkasta, meiri og betri
framleiðslu. — En að láta sér um
munn fara, eða úr penna hrjóta
þá kenningu, að slíkt sé hliðstæða
þess að veita útlendingum atvinnu
rekstrarleyfi í landinu, er sú fjar-
'stæða, að raunar tekur ekki að
svara. — Og enn fjarstæðari er
þó e.t.v. sú röksemdafærslaj að
sala afurða okkar á erlendum við-
skiptamörkuðum jafngildi því að
leigja erlendum fjáraflafyrirtækj-
um vatnsorku til að setja hér upp
verksmiðju til iðnaðarframleiðslu.
— Hitt myndi nær sanni að segja
að leiga á fallvatnaorku landsins
til handa útlendingum til atvinnu
rekstrar sé hliðstæða þess, að við
veittum erlendum þjóðum heimild
til að setja hér upp fiskiðnaðar-
stöðvar eða landbúnað, að ein-
hverju leyti. — Og þar erum við
einmitt komin að kjama þessara
mála, kjarna, sem okkur má ekki
sjást yfir í sambandi við þær samn
ingagerðir við erlenda aðila, sem
máske á næstunni eru framundan
í virkjunarmálunum. — Sem betur
fer eigum við fslendingar fleiri
iiáttúruauðæfi en vatnsorku. Við
eigum fengsæl fiskimið, jarðhita
og frjóríka gróðurmold. Er
svo fjarstætt að láta sér í hug
koma, að einhvemtíma, einn góðan
veðurdag geti einhverjum erlend-
um fjáraflamönnum eða fyrirtækj
um dottið í hug að bjóðast til að
leggja fram fjármagn í félagi við
okkur til að auka hagnýtingu þess
ara auðæfa okkar? Og væri þá
ekki eftirleikurinn óhægari, að
neita þeim tilboðum, eftir að eitt
sinn hefði verið riðið á vaðið
með að leigja erlendu fjármagni
atvinnuleyfi í landinu? — Það er
þessa hlið málsins, sem ber fyrst
og fremst að hugfesta og íhuga
rækilega, ef þau ráð verða 1-áðin
að semja um leigu á vatnsorku
okkar til handa erlendum iðnrek-
endum. — Og það er enginn komm
únismi, engin fortíðarstöðnun, eng
inn þjóðargorgeir, sem þessarar
íhygli krefst. — Þeð er einungis
spjálfsögð varúð gagnvart þeim
hlutum, sem við síðar kunnum að
standa frammi fyrir, hlutum, sem
varðað geta frelsi okkar og þjóð-
legan tilverurétt síðar meir.
Þó orka fallvatna hér sé það
mikil, að við getum efalaust, okkur
að meinalausu leigt erlendum að-
ilum hluta hennar um árabil, er
hætt við, ef í kjölfar þeirra samn-
inga, síðar meir, kæmi erlend á-
sókn, eftir hlutdeild í fleiri nátt-
úruauðæfum okkar, að þá þætti
„mörgum kotbóndanum verða
þröngt fyrir dyrum'.
Níræður:
Guöjón Ásgeirsson
Kýrunnarstöðum
Árið 1875. hinn 3. júní, fæddist
yngsta barn Ásgeirs bónda Jóns-
sonar á Kýrunnarstöðum og konu
hans, Þuríðar Einarsdóttur. Það
var drengur og var hann nefnd-
ur Guðjón. Ólst hann upp hjá
foreldrum sínum á Kýrunnarstöð-
um.
Á uppvaxtarárum Guðjóns var
nýr tími að hefja innreið sína í
búnaðarháttum og verzlunarmál-
um í Dalasýslu. Guðjón var fimm
ára, þegar Torfi Bjarnason hóf
búnaðarkennslu í Ólafsdal 1880.
Fáeinum árum síðar 1882 sigldi
norskur timbursali skipi sínu inn
Hvammsfjörð og lagði farminn
upp í Kambsnesi. Það var fyrsta
farmskip, sem sigldi inn Hvamms-
fjörð í margar aldir.
Andblær nýs tíma lá í loftinu,
þótt breyting til bóta þætti sum-
um seinfær og margir sigldu þá
úr Dalabyggðum til Vesturheims
og brutu þar ný lönd sér og af-
komendum sínum fremur en bíða
viðreisnar 20. aldar.
Bóndasonurinn á Kýrunnarstöð-
um sigldi þá í austurátt, til Nor-
egs, og jók þar verklega þekk-
ingu sína á búskap og hélt síðan
aftur heim til íslands, staðráðinn
í því að vinna að umbótum heima
á sinni föðurleifð.
Hann kvæntist Sigríði Jónsdótt-
ur frá Hróðnýjarstöðum og var
hún svo jafnaldra manni sínum,
að þau voru fædd á sama ári og
degi, en hún lézt 11. janúar 1946.
Börn þeirra voru:
Svava Jóna, húsfreyja á Kýr-
unnarstöðum. Þuríður, ljósmóðir
og bústýra föður síns á Kýrunn-
arstöðum. Unnur, húsfreyja á
Kleifum í Gilsfirði. Jón Emil,
framkvæmdastjóri i Reykjavík.
Herdís, húsfreyja í Reykjavík.
Guðjón hóf búskap á Kýrunn-
arstöðum 1902 og gerðist þá fljótt
mikilvirkur jarðabótamaður, mið-
að við þau verkefni, sem þá var
völ á. Hann reisti og annað fyrsta
íbúðarhúsið úr steinsteypu í
Hvammssveit.
Guðjón hefur jafnan látið sig
málefni sveitarinnar miklu skipta
og var um langt skeið oddviti og
útibússtjóri Kaupfélags Hvamms-
fjarðar, á meðan það hafði útibú
í Skarfsstaðanesi í Hvammssveit.
Heimilinu á Kýrunnarstöðum er
ánægja að kynnast. Það hefur á
sér sérstakan, þjóðlegan blæ. Þar
búa fjórar kynslóðir undir sama
þaki og semur öllum vel.
Guðjón er fágætur maður að
andlegri og líkamlegri heilbrigði
þrátt fyrié háan aldur. Hann les
og skrifar og fellur sjaldan verk
úr hendi. Söðlasmíði, sem hann
lærði ungur og stundaði jafn-
fratnt búskapnum, hefur hann get-
að stundað þangað til í fyrra.
Hann er fróðleiksnáma um bú-
skaparháttu á sinni löngu ævi, en
hefur jafnframt vakandi áhuga á
nútímanum og þeim breytingum,
sem nú eiga sér stað. Eitt helzta
hugðarefni hans á síðustu árum
er að koma upp skógarlundi. Gróð
ursetur hann sjálfur á hverju vori
mikið af birki og barrviðum og
hlúir að þeim, sem fyrir eru. Þar
munu komandi kynslóðir njóta
skjóls og unaðar
Hann vill hverju góðu málefm
leggja lið. Það lýsir Guðjóni vel
að á Biblíusunnudeginum í vetui
gerðist hann ævifélagi í Hinu ís
lenzka Biblíufélagi.
Megir þú njóta heilla handa og
hugar enn um nokkur ár
Ásgeir Ingibergsson.
Hvammi.
Barnaskóla
Keflavíkur
slitið
GS-Keflavík, miðvikudag.
Barnaskólanum i Keflavík var
slitið s. 1. laugardag. í skólanum
voru 775 nemendur í 31 bekkjar-
deild. Barnaprófi luku 113 börn.
Hæstu einkunnir hlutu Guðrún
Rósentsdóttir 9.30 og Arnbjörn
Arnbjörnsson 9.24
Kennarar við skólann voru 19.
Skólastjóri er Hermann Eiríksson.
Að venju veitti Rotary-klúbbur
Keflavíkur og Bókaverzlun Kefla-
víkur verðlaun fyrir góðan náms-
árangur.
Efnt var til sýningar á skóla-
vinnu barna við skólann, haldinni
til minningar um Jón Þorkelsson
Var sýningin fjölbreytt og fjöi
Framhald á bls. i i