Morgunblaðið - 07.01.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1979
bendir á blaðsnepil með nokkrum
línum, nafnspjald og boðskort.
„Veit það ekki.“
„Þér vitið víst en viljið ekkert
seítja. En þér hættið að þrjózkast!
Bíðið þér bara, þér skiptið um
skoðun!“
Skyndilega stendur hann upp og
fer út úr herberginu. Varðmaðurinn
ttónir á mig, en ég á gluittíann.
Maðurinn snýr aftur með hávaða.
„Og vitið þér hvað, frú Bednarova,
þér farið í varðhald. Yður er sama
um allt, þá farið þér i varðhald."
Hann veifar ljósrauðu blaðadóti
framan í mÍK-
„Vegna þess að ég fór að heim-
sækja herra Lukes? Er þetta annars
mögulegt? A grundvelli hvers? Eg
heimta löggild skjöl!“
„Það fáið þér að vita. Þér farið í
yfirheyrslu. Við hér erum bara
upplýsingadeild. Jæja, pakkið þér
dótinu saman!“
Eg tek saman dótið mitt og
fylgdarmenn láta ekki bíða eftir
sér. Varðmaðurinn fær liðstyrk.
Það er verið að leiða mig um ganga
og yfir húsagarðinn í byggingu við
Konviktska-götu. Við göngum niður
tröppur í dimman kjallara. Ég er
látin standa á reit á gólfinu
innrömmuðum með hvítu og merkt-
um STAÐUR HINS HANDTEKNA.
Þar er mér fyrirskipað að lesa
nokkurs konar reglugerð: Hvenær
sé farið á fætur, hvenær farið að
sofa, hvenær eigi að taka til, hvað
er leyfilegt og hvað ekki leyfilegt, og
að starfsmenn stofnunarinnar béri
að titla „herra" ...
Ég fæ naumast tíma til að lesa
fyrirmælin öll, þegar kallað er:
„Bednarova, komið þér hingað!
Iæggið handtöskuna frá yður þarna.
Nú skráum við innihaldið. Teljið
þér peningana. Jæja, þá það:
peningabudda — takið þér arm-
bandsúrið af og hringinn — og svo
er það handsnyrtisett, hanzkar,
lyklakippa með þremur lyklum,
strætisvagnaskírteini ... skrifið
það hérna undir. Og hér staðfesting,
að þér hafið afhent fatnaðinn yðar.“
Þrisvar sinnum verð ég að skrifa
nafnið mitt á rósrauða blaðið.
„Bednarova, hér er staðfesting
þess efnis að nafnskírteinið yðar er
tekið í vörzlu, skrifið undir hérna,"
suðar einhver annar við hliðina á
mér.
„Bednarova, komið þér hingað!"
er kallað úr fatageymslu innar á
ganginum. „Hér farið þér úr öllu og
leggið fötin vðar hér.“
Afklædd
Ég fer úr, og kona, sem hefur geð
í sér til slíkra hluta, rótar í hárinu á
mér, leitar bak við eyru, segir mér
að gera fimm hnébeygjur og að
lyfta örmum eða fótum og hún gáir
að, hvort ég sé ekki að smygla
„einhverju“ inn á iljum eða annars
staðar. Af þessu „einhverju" leitar
hún líka í háleistum, brjóstahaldi,
nærbuxum, gallabuxum, í blússu og
peysu. Svo tekur hún upp skóna,
rífur frá leppinn og athugar hæl-
ana. Hún skipar mér að klæða mig
aftur og leiðir mig á klósett í
tómum klefa. Það er þröng vistar-
hola með handlaug og setu. Ég má
setjast á skálina, meðan konan
bíður í dyrunum. Það vantar pappír.
Ég vil fá pappír. Hún hefur engan.
Ég vil, að hún sæki pappírsvasaklút
úr handtöskunni minni. Að minnsta
kosti það.
„Eruð þér heilbrigðar?“ spyr hún.
„Nei, ég er sjúklingur og með
öreigastyrk. Ég er með gallganga-
stíflu, hef fengið tvisvar lifrarbólgu
og er með strangan matarkúr." Og
ég nefni fleiri af sjúkdómum
mínum. Það liggur við, að ég
vorkenni sjálfri mér, hvað ég er
búín að líða margt.
Meðan er að girða mig, kallar
konan:
„Ég get ekki tekið hana. Hún er
veik. Þið verðið að fara með hana til
læknis í Pankrac-fangelsi."
„Er það?“ heyri ég margraddað
vonbrigðahljóð úr hinum enda
gangsins.
Svo kemur Tatra-bíll eftir mér.
Auk varðmannsins fylgir mér
maður með óþekkt nafn, svo og
bílstjóri. Við þvælumst um Prag í
umferðaöngþveiti og smáfærum
okkur að Pankrac, en illa tekst
okkur að rata á rétta innkeyrslu að
fangelsissjúkrahúsinu. Loksins
heppnast það. Ég er leidd fyrir
lækni. Hann skoðar bjúginn á
fótunum á mér, hnoðar magann,
þreifar á veikri lifur minni, vill fá
að vita, á hvaða meðulum ég sé, og
að lokum heyri ég hann í dyrunum
tilkynna.
„Bednarova verður hér kyrr, þið
hafið ekki rétt mataræði handa
henni í Bartolomejska-götunni."
Ennfremur heyri ég utan úr
ganginum, að verið er að þrátta um
eitthvað. Ég fæ röndótt sjúkrahúsa-
náttföt, röndóttan slopp og töfflur.
Af eigum mínum held ég eftir
aðeins gleraugum, vasaklút og
greiðu. Ég bið um háleistana. Mér
er kalt. Það leyfist ekki.
„Þarna sjáið þér, svo mikið veikar
eruð þér og samt gerið þér lífið yður
erfitt," segir læknirinn við mig.
„En læknir, það er ekki ég, sem
geri lífið flókið fyrir mér. Ég fór i
heimsókn til vinar. Þar var ég
handtekin og ennþá hefur ekki
nokkur maður sagt mér af hverju.
Ég bið yður, ef þér hafið eitthvað
frétt um mig, segið að minnsta kosti
hvað mín bíður hér.“
„Þér verðið hér í sjúkrahúsklefa.
Hingað koma til yðar rannsóknar-
menn til að yfirhéyra yður. I
fyrramálið farið þér í blóðrannsókn,
röntgenskoðun og fleiri athuganir.
Svo sjáum við tii.“
Hjúkrunarkona leiðir mig um
langan gang, fangavörður lýkur upp
klefa nr. 115, og þar kynnist ég frú
Evu Ciparovu. Hún leggur frá sér
hálflesna bók og veitir mér athygli.
Sjúkraklefinn
Rúm okkar eru eins og iímd við
vegg. í þessu þrönga rými er enn
eitt rúm ónotað. Hér eru líka
sjúkrahúsborð, haldlaug og salerni.
Hér er engin þörf á stólum. Borðið
hennar frú Ciparovu er þakið
póstkortum, sem í þessu til-
breytingasnauða umhverfi stinga
með litum sínum í augun.
„Það er bannað að hafa þau á
borðum," segir hún, „en mér leyfa
þeir allt hér. Hef ég ekki raðað
þessu fallega? Hvað finnst yður?
Bezt finnst mér þetta svona.“
Hún. réttir mér mynd af laxlitri
rós á ljósbláum grunni.
„Hann Jozko sendi mér það. Öll
þessi hefur Jozko sent mér.“
„Mikið hafið þér fallegt hár,“ segi
ég við hana.
„Þetta er ekki neitt, hárið náði
mér niður að mitti. Nú er búið að
klippa það, og ég hef líka misst
mikið af því. Finnið þér bara, það er
farið að vaxa á ný.“
Og virkilega. Undir dökkum kolli
finn ég það rétt við sjálft höfuðleðr-
ið að upp kemur eins og stingandi
bursti.
Ég hjúfra mig undir þunnu teppi
eins og hnoðri og reyni að láta mér
hlýna. Fæturnir eru eins og
ískiumpar. Mér líður illa af öllu því,
sem ég varð fyrir í dag. Það þýtur
um huga minn fram og til baka, og í
kringum magann hreiðrar um sig
óþægileg kuldatilfinning og færist
þaðan út í allan líkamann og upp í
höfuðið, unz mig verkjar. Ég fyllist
kvíða, veit ekki hvað framundan er.
Hvað hafa þeir í undirbúningi gegn
mér? Þeim leyfist allt, bókstaflega
allt. Þeir gætu jafnvel haft ein-
hverja nýja tilskipun til að fara
eftir. Og hvernig mun vera ástatt
heima? Ætli fólkið sé ekki hrætt
um mig? Og í flýti tek ég saman
nokkrar setningar, sem ég þarf að
láta bóka, þegar þeir koma til að
yfirheyra mig. Ég verð að leggja
þær á minnið, má ekki gleyma
neinu, sem þyrfti að bóka. En ef
þeir neita að bóka það? Þá verð ég
að neita að svara. Já, svona ætla ég
að hafa það. En við þá tilhugsun
lyftist maginn og h.vggur á upp-
reisn. Nú má ég til að standast. Ég
áminni magakútinn og tel um fyrir
honum til þess að róa hann. Ég legg
á hann höndina. Hún er farin að
hlýna. Ég segi honum, að hann megi
ekki svíkja mig núna, að hann verði
að hjálpa mér, og ég muni einhvern
tíma endurgjalda honum það
Rödd sambýliskonu minnar hefur
skyndilega fengið annan hljóm. Ég
hlusta, geri mér ljóst, að ég var ekki
að fylgjast með, og skammast mín
vegna þess.
„... og þremur dögum eftir að
þeir hirtu mig, fékk ég
flogaveikiskast...“
„Fyrirgefið þér, hvar sögðuð þér,
að þetta hefði gerzt?“
„Nú, þeir settu mig í varðhald í
Litomerice, skiljið þér. Þangað er
farið með fólk frá okkur í Most. Þeir
tóku mig 4. febrúar, fluttu mig til
Litomerice, og þar var ég yfirheyrð.
Ég hafði ekkert af mér gert. Þess
vegna varð ég svo æst yfir ranglæt-
inu, að ég fékk kastið. Ég á það til,
en sem betur fer gerist það
örsjaldan. Ég er lærð framreiðslu-
kona og útskrifaðist úr námskeiði
fyrir yfirþjóna. Og þegar ég fékk
kastið þá kölluðu stelpurnar- í
klefanum á lækninn, en hann sagði,
að ég væri að gera mér það upp.
Hann trúði mér einfaldlega ekki. Og
fangaverðirnir fengu skipun um að
meðhöndla mig, eins og ég væri
heilbrigð. Svo lömdu þeir mig með
kylfu hægra megin."
Hún mjakar sér út úr rúminu og
sýnir mér höndina og fótinn.
Höndin lafir máttlaus meðfram
líkamanum og fóturinn undarlega
snúinn.
„Aumingja stúlkan,“ segi ég með
tár í augum.
„Verið þér ekki að gráta, nú orðið
er það gott. Stelpurnar í klefanum
grétu líka yfir mér. En þarna
norður frá, í Litomerice, létu þeir
mig vera án aðstoðar í þrjár vikur.
Svo létu þeir mig á sjúkradeild, en
aðeins í níu daga. Þeir trúðu mér
ekki, þér héldu, að ég væri aðeins að
þykjast. Ekki einu sinni lömuninni
trúðu þeir. Þá missti ég alla löngun
til að lifa. F’rá morgni til kvölds var
ég að sitja á stól í klefanum. En
þetta voru baklausir kollar. Ég var
alltaf að detta ofan af þeim. Þá sátu
stelpurnar með bakið á móti mér, til
þess að ég gæti stuðst við þær. En
þegar fangavörðurinn sá það, feng-
um við það borgað. En hvað þær
fengu að líða mín vegna! Þegar
fangavörðurinn kom, urðum við að
standa upp, ég iíka. En ég gat það
ekki. Ég gat ekki staðið nema á
öðrum fæti. Ef ég studdist ekki við
vegg, þá var ég að detta. Þá slógu
þeir mig aftur með kylfu og sögðu:
— Yður hættir að þykja gaman að
svona uppgerð! — Og þeir vildu, að
ég færi gangandi í yfirheyrslur, en
ég gat aðeins hoppað á öðrum fæti.
Þér sjáið þó fótinn. Ég var alltaf að
detta.“
Hún tekur eitt hopp á vinstra
fæti, hinn dregur hún á eftir sér
eins og ugga. Guð minn góður, að
sjá þessa fallegu ungu konu!
Fóturinn er magur af vöðvarýrnun.
Sýknuð
„Hann er styttri, sinarnar hafa
stytzt, sérstaklega neðst á fætinum.
Nú kemur hingað daglega endur-
hæfingarsystir og æfir bæði arminn
og legginn. Nú er það orðið gott. Ef
ég verð dugleg, segir hún, mun ég
geta tekið dansspor eftir tvö ár. Mér
þykir svo ægilega gaman að dansa.
Jozko á hinn bóginn er mikið fyrir
knattspyrnu en ég fyrir dansinn.
Hérna bera þeir umhyggju fyrir
mér, þetta er eins og í alvörusjúkra-
húsi. Þeir eru mér svo góðir, ég get
ekki kvartað. Þér hefðuð átt að sjá
mig áður en ég kom hingað.
Reyndar var ég borin hingað í
sjúkrabörum, svo máttlítil var ég,“
„Allt fangelsið í Litomerice vissi,
hvernig var farið með mig,“ heldur
hún áfram. „Ég hef vitni að þvi og
ætla að kæra. Læknirinn var
soddan tízkukóngur, hann rétt kom
og sagði: — Jæja, dömur og var
síðan farinn. Hann lét mig vera án
lyfja, án hjúkrunar, og auk þess var
ég lamin án tilefnis. Sjáið þér, þetta
kom frá dómstólnum 26. apríl, að ég
væri sýknuð af ákærunni. Það þýðir
að ég er ekki sakfelld."
Hún lætur mig lesa í skjalinu:
„ ... ofangreind er sýknuð af
ákærunni. ... Dagsett 26. apríl."
„Og hvers vegna voru þér eigin-
lega kærðar?"
„Hérna hef ég ákæruritið, lesið
þetta sjálfar."
Ég les frásögn um Veru Ciparovu
og Álik nokkurn, en hann neyddi
hana, með öxi í hendi, að taka þátt í
innbroti í einhverja matsölu og stal
þaðan sígarettum og peningum,
samtals andvirði 406 kr. Jú, mér
missýndist ekki — andvirði 406
króna! (Samsvarar 15.000 ísl. kr).
„Hver er þessi Álik?“
„Það er þekkt nafn í nágrenni
Most. Það er kjötfjall sem vegur 115
kíló, og hann hótaði mér með öxi.
'Ég varð hrædd. Yrðuð þér ekki
hræddar? Það hefðu fleiri orðið
hræddar en ég. Og þjóðvarðliðs-
menn hefðu átt að þekkja mig, þeir
borða þó í matstofunni, en þeir
komu nú samt og hirtu mig. Ég veit
sitt af hverju um þá, ég gæti frá
ýmsu sagt ef ég kærði mig um ...
Og sjáum nú til, nú fæ ég
tilkynningu um, að ég sé sýknuð af
ákærunni. Ég ætlaði mér að koma
fyrir dómstólinn, en yfirlæknirinn
hérna leyfði það ekki, sagði að ég
gæti það ekki af heilsufarsástæðum.
Ég ætlaði nefnilega að sýna þeim
höndina og fótinn. Megi þeir sjá,
hvað þeir hafi gert úr mér. Ég
fyrirgef þeim það ekki, þeim í
Litomericefangelsinu.
Allt snýst í höfðinu á mér: Saga
Veru Ciparovu, hvað gerist á
morgun, hvernig mun yfirheyrslan
fara fram. Bara að ég verði ekki sótt
snemma í fyrramálið. Þá líður mér
alltaf illa, er flökurt og lifrin er
óþæg, jafnvel heima, þegár allt
leikur í lyndi.
Arla morguns má heyra, hvernig
fangarnir raða sér í fangelsigarðin-
um, þar er stappað fótum, skipanir
hljóma, áfram gakk, burt í vinnuna.
Mín bíður blóðsýnitaka, gegnumlýs-
ing, rannsókn hjá kvensjúkdóma-
lækni, samanfléttað morgunvanlíð-
an minni, með morgunmat og
eftirliti um gægjugatið, annars
erum við bara tvær saman í friði.
Aftur sem ég í huganum umkvört-
unina, sem ég ætla að bera fram
þegar þeir kalla á mig„en það getur
verið hvenær sem er.
Við borðum hádegisverð. Matur-
inn minn er sjúkrafæða, en frú
Ciparova fær sérstakan fitunar-
skammt.
En eftir mér kemur enginn. í
hvert skipti, er lykill skröltir í
skránni, í hvert sinn og gægjugatið
opnast, segi ég við mig: — Nú! — Og
ég viðurkenni, að mér kólnar
óþægilega kringum magann. En
ekkert gerist. Þá er verið að koma
með te eða með lyf eða verið að
sækja ílátin.
Sleppt
Og aftur er komið kvöld og svo
nótt og morgunn og hádegi og þá
eru tveir sólarhringar liðnir, síðan
ég missti frelsið. Lögum samkvæmt
á ég að fá yfirlýsingu. Það á að vera
almennileg yfirheyrsla með bókun
og það á annaðhvort að leiða mig
fyrir rétt — eða sleppa mér. Ennþá
kemur ekki nokkur maður, engin
yfirheyrsla fer fram, engin gerðar-
bók er færð. Frú Ciparova lánar
mér blaðsnepil og sjaldgæft ger-
semi í fangelsinu, blýant. Ég skrifa
athugasemdir mínar og svo læt ég
fangavörðinn vita, að ég vilji
kvarta. Já, svona fer ég að. Og hvað
ætli klukkan sé? Og frú Ciparova
gizkar á, að hún sé þrjú. Þá skröltir
lykill í lásnum. Dyrnar opnast og
kona með kylfu við belti kallar:
„Bednarova, takið þér saman
dótið, leggið ílátin á sinn stað og
komið með mér. — Jú, takið þér
snúðinn með yður, þér vitið þó ekki,
hvert verður farið.“
Satt er það. Ég veit ekki, hvert ég
fer, hitt er víst, að ég flyt úr klefa
nr. 115 fangelsissjúkrahússins í
Pankrac. Ég kveð frú Cliparovu.
„Megi allt verða að óskum yðar,
að þér fáið bata, verðið hamingju-
söm, og allt gangi vel.“
Dyrunum er læst að baki mér. Við
förum gegnum fangelsisgarðinn. Eg
mæti mönnum í nokkurs konar
dökkbrúnum æfingagöllum, það eru
hópar fanganna, sem koma úr
vinnunni. Mig svimar, mér er
flökurt, maginn gerir vart við sig og
kuldaaðkenning í kringum hann. I
hljóði skamma ég sjálfa mig fyrir
að vera svona kerlingarleg. Leið-
sögukonan mín leiðir mig um
völundarhús ganganna á einhvern
stað, þar sem ég hef fataskipti og
kemst í eigin föt og síðan á annan
stað, þar sem nú bíður mín í
umslagi handtaska ásamt öllum
hlutum og gögnum.
„Skrifið hér undir, að þér hafið
tekið við þessu," segir við mig kona í
blágrænni dragt, „og skrifið líka
undir burtfararskjalið.“
„Já, en ég veit ekki ennþá, hvers
vegna ég hef verið í haldi hér; getið
þér sýnt mér skýringargagn um
það? Ég hef fram að þessu ekki
fengið að vita neitt.“
Hún réttir mér þetta ljósrauða
eyðublað, sem ég var látin skrifa
undir þrisvar, þar sem innihald
handtöskunnar minnar var upptalið
og þar sem nú má lesa einnig þetta:
Bókun um handtöku — í varðhald
nr. 30 727. Um ofangreinda ieikur
rökstuddur grunur, að hún hafi
fjölritað og dreift ritum, sem með
innihaldi sínu stefna á móti sósíal-
ískri og réttarfarslegri skipan hins
Tékkóslóvakíska sósíalistíska lýð-
veldis. Auk þess þar sem hún hefur
skrifað undir „Yfirlýsingu skjalsins
77“, er hún samábyrg fyrir dreif-
ingu þeirra. Ástæðum til handtöku
ofangreindrar samkvæmt 67. grein
refsilöggjafar, málsgrein b, er
fullnægt. Samtímis hefur verið í
samræmi við 82. grein refsilöggjaf-
arinnar, málsgrein 3, frámkvæmd
líkamsleit.
Undirskrift majór Novotny og
yfirlögregluþjónn Zak.
Handtekin 10. 5. 1977, kl. 16.50.
Látin laus 12. 5. 1977, kl. 16.00.
Kona í blágrænni dragt leyfir
mér að gera afrit af skjali þessu, og
eftir það kvitta ég fyrir handtöku
og lausn.
Með þessu afriti, ennfremur með
fangelsissnúðinn í hendinni stíg ég
fæti mínum út úr Pankrac-fangels-
inu. Ég fer heim til þess að skrifa
umkvörtun vegna sjöfaldra laga-
brota þjóðvarðliðsins í Bartolo-
mejska-götunni nr. 7.
Úr tékknesku blaði sem gefið var út á laun eftir innrás
Sovétmanna: „Vaknaðu, Lenin! Breshnev er orðinn ær.“