Morgunblaðið - 23.08.1981, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. ÁGÚST 1981
HOPPAÐ
REITA í
— Draumurinn var að búa til
fyrstu norrænu víkingamyndina,
en í mörg ár á eftir fékk ég
grænar bólur í hvert sinn sem ég
heyrði ísland nefnt á nafn. Upp-
takan á Ráuðu skikkjunni á
íslandi er það ægilegasta sem ég
hef lent í. Þetta var hrein mar-
tröð. Veðrið og tungumálið og allt
annað vann á móti manni. Svo
rauk kostnaður upp úr öllu valdi,
vegna stjórnleysis og óreiðu.
Niðurstaðan fyrir mig persónu-
lega var gjaldþrot og gífurleg
skuldasöfnun. Og ekki nóg með
það, heldur voru eigur tengdaföð-
ur míns veðsettar og ég riðaði á
heljarþröm. Eina leiðin út úr
þessu fyrir mig var að búa til
myndir sem hægt væri að græða
á. Þessar myndir byggðu á sam-
förum og hálfklámi. Þá bjó ég
m.a. til Leikfangið ljúfa, og aðrar
kassamyndir sem rökuðu saman
fé og ég losnaði úr skuldafeninu á
nokkrum árum. Draumurinn um
að gera fyrstu norrænu vík-
ingamyndina, endaði sem sagt í
algjörri martröð og ég var til-
neyddur að framleiða kynóra-
kómedíur. Nú reyni ég bara að
gleyma þessu og vinn hjá franska
sjónvarpinu og er að undirbúa
kvikmynd um Sören Kirkegárd,
þann stórmerka heimspeking.
Gabriel Axel lýkur tölunni með
nokkrum tilvitnunum í heimspek-
inginn og snýr sér síðan að hinum
gestunum. Við sitjum á veitinga-
stað í hjarta Parísar, ásamt
listmálaranum Erró, nokkrum
kvikmyndagerðarmönnum og
umboðsmönnum fyrir málara. Ég
var á leið til Cannes og stoppaði í
París í nokkrar nætur til að
skoða mig um og heilsa upp á vini
og kunningja. Erró hafði útvegað
mér þægilegt hótel í miðju Lat-
ínuhverfinu. Um kvöldið slóst ég í
för með honum að hitta danskan
málverkakaupmann, og viti
menn, í fylgd með Dananum er þá
Gabriel Axel, maðurinn sem
leikstýrði Rauðu skikkjunni,
einni dýrustu mynd sem gerð
hefur verið á Norðurlöndum.
Sjálfur hafði ég orðið fyrir þeirri
reynslu að vinna sem aðstoðar-
maður við smíðar á leiktjöldum
fyrir Skikkjuna norður í Þingeyj-
arsýslu. Ég var þá 16 ára og hafði
aldrei komið nálægt kvikmynd
áður. Vinna mín við myndina
endaði með ósköpum, ég var
settur í að blanda saman efnum
sem breyttust í froðuplast þegar
þeim var hrært saman. Froðu-
plastið hafði þá náttúru að það
blés út og hundraðfaldaðist um
leið og efnabreytingin hófst. Síð-
an storknaði efnið og varð seigt
sem strokleður. Úr þessu efni átti
ég að steypa eftirlíkingar af
trjábolum sem byggja átti úr
skíðgarð kringum konungshöll-
ina. Einn daginn þurfti ég að
erinda eitthvað eða að ég gleymdi
mér og í stað þess að hella saman
þrem dropum af hvoru efni fyrir
sig, rann saman innihaldið úr
tveim 8 lítra fötum og afleiðingin
var sú að bílskúrinn þar sem ég
vann að trjábolagerðinni fylltist
af froðuplasti. Svo mikil var
þrýstingurinn á plastinu að
ógerningur var að opna hurðina á
skúrnum, þegar ég sneri aftur, og
rúða á hliðinni sprakk úr og
plastið spýttist út. Það þurfti
þrjá menn með stunguskóflur til
að stinga leið gegnum plastið inn
í skúrinn, svo hægt væri að
stoppa efnabreytinguna. — Engin
furða þó að Gabriel Axel hafi
Vinnustofa Errós i hjarta Parísar. Myndin er tekin þegar framkvæmdum við vinnustofuna var að ljúka.
engan áhuga. Það mun ábyggi-
lega verða sagnfræðingum fram-
tíðarinnar furðuleg gáta hvers
vegna Listasafn Islands gerði
ekkert til að eignast myndir eftir
Erró, þegar Listahátíð efndi til
yfirlitssýningar á verkum Errós
vorið 1978, og hefur aldrei sýnt
list hans minnsta sóma. Þetta
sannar aðeins að steinrunnar
stofnanir verða aldrei til að
fleyta listinni áfram. Þær verða
alltaf áratugum á eftir.
En sleppum þessum útúrdúr.
Eftir að hafa skoðað klippi-
myndasýninguna röltum við yfir
á Pompídú-safnið. Þar eru uppi
hugmyndir um að halda sýningar
á ákveðnum tímaskeiðum, ekki
aðeins með málverkum heldur
einnig með ljósmyndum, kvik-
myndum, tónlist, tízku í fatnaði
og samkvæmislífi. Valinn er
ákveðinn tími, t.d. árin á milli
heimsstyrjaldanna, og safnið lagt
undir þann tíma.
En í dag er Erró aðallega að
kenna mér á safnið svo ég geti
rölt þangað sjálfur síðar og notið
þess sem er á boðstólum.
Úti á götunum ilmar sumarið.
Rofaglæta. Og litirnir ganga úr
viðjunum. Stundum er eins og
maður ætli að takast á loft, laus
frá hráslaganum og síðasta lagi
fyrir fréttir.
Undir kvöldið lítum við inn á
vinnustofu málarans. Erró er
nýfluttur og varla búinn að koma
sér fyrir á nýja staðnum. Vinnu-
stofan er á stærð við stóran
leikfimisal. Hátt til lofts og þakið
úr gleri og hægt að stjórna
birtunni með segli utan á. Og
hann sýnir mér nýjustu mál-
verkin, voldugri og kraftmeiri en
áður, svo liggur við að litir og
form ryðjist út úr rammanum.
Hver einasta mynd knýr augað og
hugsunina til afstöðu og inntak
þeirra höfðar beint til þess tíma
sem maður lifir á.
Yrkisefnin og aðferðin kemur
mér við af því hún er hluti af
þeim heimi sem ég lifi í en ekki
steingelt gauf sem er oft verra en
kaupfélagsveggfóður.
Málverkin eru svo sterk að ég
geng um eins og ölvaður á
leiðinni heim og hugsa: Eiga þau
örlög eftir að bíða Islendinga að
ekkert þessara málverka komi
heim? Hvenær ætlum við að
þekkja okkar vitjunartíma.
DEN R0DE KAPPE
„Draumurinn var að búa til fyrstu norrænu víkingamyndina.“
fundist vinnan við Rauðu skikkj-
una martröð!
Það er ekkert sem minnir
mann jafn óþyrmilega á tímans
langa Ijá og fólk sem maður hittir
aftur eftir langar fjarvistir.
Gabriel Axel sem var eins og
graðfoli með reigðan makka þeg-
ar ég sá hann síðast inn við
Hljóðukletta fyrir norðan minnti
nú meir á ráðsettan smábarna-
kennara. Hárið grásprengt og
rökræðan alltaf frá A til B. Hann
brosti dauflega þegar ég rifjaði
upp söguna um froðuplastið og
sagði: Plastið var bara smámunir
hjá öllu hinu.
Seinna um kvöldið kveðjum við
Danina og ég rölti með Erró inn á
einn þekktasta næturklúbb Par-
ísar, Kastalann. Hópur fólks
hangir við dyrnar, en Erró er
innvígður og við röltum inn.
— Mér datt í hug að þú hefðir
gaman af að kíkja hérna inn,
segir Erró og brosir út í annað:
Hér kemur fólk eins og Karólína
prinsessa, Polansky og þeir úr
Bítlunum, þegar þeir eru í París.
Auk þess sem staðurinn er mikið
sóttur af þekktum listamönnum.
Klúbburinn er á stærð við Óðal
og mjög skemmtilega innréttað-
ur, eða eins og frönsk smekkvísi
gerist bezt. íburður, sem er þó
ekki ofhlaðinn, og litir og
húsbúnaður haldast í hendur í
stað þess að berjast innbyrðis.
Hvers vegna geta íslendingar
ekki búið til svona innréttingar?
Það eru gestirnir sem gera Kast-
alann eftirsóttan stað öðru frem-
ur. Komi heimsþekkt persóna til
Parísar, er líklegt að hún skjóti
upp kollinum þar. Þeir sem eru
innvígðir eru allir á reikningi og
borga fremur lágt verð fyrir
veitingar, en panti utanaðkom-
andi bjór á barnum, kostar hann
100 franka. Og upphæð sem þessa
borga menn glaðir til að fá að
vera meðal stjarnanna.
Daginn eftir lítum við inn á
klippimyndasýningu eftir Erró í
sýningarsal í hjarta Latínuhverf-
isins. Sýningin hefur fengið
framúrskarandi dóma og svo til
allar myndirnar eru seldar. Ég
spyr hvort við megum eiga von á
sýningu eftir hann heima, en
hann segir aðeins „að sig hafi
lengi langað til að koma með
nokkur málverk heim og skilja
þau þar eftir, en gallinn sé bara
sá að hann eigi engin málverk á
lausu. Allt sé selt og sumt fram í
tímann. En vonandi verður af
þessu".
Mér varð á að hugsa, hversu
alvarlegt það er, að varla eru til
nokkur málverk eftir Erró á
Islandi frá seinni árum. Myndir
þessa einstaka málara dreifast út
um allan heim, og virðist Lista-
safn íslands eitt um að sýna þeim