Morgunblaðið - 04.12.1982, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1982
30
Orðsending
frá Vilborgarsjóði
Konur sem eiga rétt á styrk úr sjóðnum gefi sig
fram sem fyrst.
Starfsmannaíélagiö Sókn
Hamraborg 14, Kópavogi
Til sölu 2ja herb. íbúð 50 fm auk geymslu. Sameig-
inlegu þvottahúsi og bílageymslu. 3. hæð (efsta).
Fallegt útsýni. Laus strax. Þú getur flutt inn á
morgun. Til sýnis í dag og á morgun frá kl. 3—6.
Efsta bjalla til hægri.
Styrktarsjóður
Auglýst er eftir umsóknum um styrki úr sjóönum og
skulu umsóknir hafa borist stjórn félagsins eigi síöar en
15. desember á þar til geröum eyðublööum sem afhent
veröa á skrifstofunni aö Skipholti 70.
Stjórnin.
Meistarafélags
húsasmiða
Frædsluþættir frá Geðhjálp
Að eldast með virð-
ingu og í góðu skapi
Hefur þú gert áætlun um líf
þitt?
Þetta kann ýmsum að þykja
nokkuð sérstæð spurning, en þó
er hún tímabær fyrir hvert
okkar sem er, því tuttugasta öld-
in veitir sífellt fleirum ástæðu
til |)ess að spyrja sjálfan sig
þannig. Það eru nefnilega for-
réttindi okkar kynslóðar að
verða mun eldri en forfeðurnir.
Aður fyrr var ungbarnadauði
mjög algengur og margir létust
úr alls konar minniháttar kvill-
um, s.s. lungnabólgu, kíghósta,
mislingum o.s.frv., langt fyrir
aldur fram, en sem betur fer hef-
ur nú tekist að koma í veg fyrir
flest ótimabær dauðsföll af þess-
um sjúkdómum hjá okkur und-
anfarinn áratug. Það er því vert
að athuga nokkuð betur einn
þátt lífs okkar, en það er ellin og
tengslin við andlega vellíðan. Ég
held að það saki ekki að líta á
þann tíma sem það tekur okkur
að vaxa úr grasi og þangað til við
eldumst sem þróun, sem vert er
að takast á við með réttu hugar-
fari og samræmdum velúthugs-
uðum aðgerðum.
Það er rétt að taka það fram,
er hér er komið, að vissulega er
aðstaða fólks mjög misjöfn til
j>ess að geta framkvæmt þetta,
en þó ætti að vera hægt fyrir
hverja manneskju að veita sér
nokkrar mínútur á dag, hvernig
svo þessar mínútur eru notaðar
fer eftir aðstæðum hvers og eins.
Það að aga sjálfan sig hefur svo
aftur áhrif á framkomu ein-
staklingsins við náungann. Þess-
ar fáu mínútur, sem þú veitir
þarna sjálfum þér, geta því í
raun orðið öðrum til blessunar.
Til er fólk sem með framkomu
sinni frá fyrstu viðkynningu fær
aðra til að líða vel í návist sinni,
ýmist með glaðværð, góð-
mennsku eða hógværð, en mest
um vert held ég að sé, að meira
sé gert af því að hvetja og hæla
fólki, eftir því sem tilefni gefur
ástæðu til.
Í samfélagi þar sem frístundir
aukast og tæknivæðing og sjálf-
virkni verður sífellt meiri, er
nauðsynlegt fyrir alla að breyta
um venjur og aðlaga sig breytt-
um aðstæðum. Fara að vera svo-
lítið forvitnari um náttúruna í
kringum okkur.
Ég heyrði um daginn viðtal í
Ríkisútvarpinu við mann frá
Húsavík, sem hafði haft það
skemmtilega starf að aka meist-
ara Kjarval um Norðausturland,
þegar hann var þar á ferð. Hann
minntist j>ess sérstaklega
hvursu næmt skyn meistarinn
hafði fyrir öllu umhverfi sínu,
svo mjög að jafnvel rofabörð
sem sér hafi áður virst ósköp
venjuleg og reyndar varla tekið
eftir, urðu að töfraheim, þegar
Kjarval hafði lýst þeim um sinn
og bent á sérkennin.
Svona er þetta oft hjá okkur,
við gerum okkur ekki nægjan-
lega grein fyrir þeim möguleik-
um, sem eftilvill bara steinsnar
frá okkur. Tökum dæmi: Þegar
við vorum yngri fórum við eftil-
vill á skauta. Það er góð og holl
útivera og hreyfing, oft samfara
mikilli kátínu. Afhverju veitum
Deutsche und Islánder!
Adventspunsch
Am 2. Advent, Sonntag d. 5. Dezember veranstalten Wir im Hotel SAGA (Seitensaal — 2. Stock, Hoteleingang) von 16—18 Uhr eine gesellige Plauderstunde bei Punsch
und Pfefferkuchen. Keineswegs an Mitglieder begunden. Seid willkommen. GERMANIA.
Aðventuhátíð
Annan sunnudag í aöventu, hinn 5. desember, höldum viö aöventuhátiö kl. 16—18 aö Hotel Sögu (hliöarsal — 2. hæö). Veriö velkomin og takiö meö ykkur gesti.
GERMANIA.
Hitamælar
30 gerðir
. tSfl JQ
-f- JQ
JQ LIQ
Q_ lflj Lq
2QJ 2Q_ 1 i
Til notkunar:
— inni
— úti
í hitapotta
— frystikistur
— steikarofna
— bíla
— gönguferðir
Góðar vörur
Gott verð

STOFNAÐ 1903
unœení
ARMULA 42 ■ HAFNARSTRÆTI 21
Neyslustríð
eftir dr. Jón Óttar
Ragnarsson dósent
Neyslustríð
Náttúran lætur ekki að sér
hæða. í milljónir ára þurfti mað-
urinn að þróa geymsluaðferðir á
matvælum án þess að hafa
hugmynd um við hvaða „öfl“
hann var að kljást.
Um þessa helgi stendur yfir
ráðstefna RALA og Háskóla ís-
lands um verksmiðjuframleiðslu
matvæla á íslandi. Þar verður m.a.
fjallað um þá byltingu sem varð i
geymslu matvæla á þessari öld.
Það var loks um 1860 sem
mannkynið fékk loks að vita
hvaða „öfl“ það voru sem frá
alda öðli voru búin að gera
mannkyninu erfiðast fyrir, þ.e.
hver var lykillinn að leyndar-
dóminum.
Örverur. Ótrúlegt en satt. Líf-
verur svo smáar að þær sáust ekki
einu sinni með berum augum, sem
eta allt af lífrænum toga sem á
vegi þeirra verður. Þær voru undir-
rót vandræðanna.
Það var auðvitað Frakkinn
Louis Pastcur sem uppgötvaði ör-
verurnar. Þar með var ekki að-
eins fundinn lykillinn að verk-
smiðjuvinnslu matvæia heldur
og orsök margra hrikalegustu
sjúkdóma mannkyns: smitsjúk-
dóma.
Neyslubylting
Frá örófi alda varð mannkynið
að láta sér nægja mat sem var
unninn með frumstæðum að-
ferðum á borð við gerjun, söltun
og sólþurrkun. Það var ekki fyrr
en upp úr aldamótunum síðustu
sem breyting varð á.
Fæða unnin með þessum frum-
stæðu aðferðum er yfirleitt bragð-
dauf eða bragðill, oft skemmd og
jafnvel úldin. Það var ekki að
undra þótt krydd væru metin til
jafns við gull og eðalsteina.
Það var loks í kjölfar örveru-
kcnningar Pasteurs að mann-
kynið gat farið að beina spjótum
sínum að ákveðnu marki. Óvin-
urinn var loksins fundinn: örver-
urnar.
Og árangurinn lét ekki á sér
standa enda iðnbylting í al-
FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
gleymingi. Áður en varði komu
til sögunnar nýjar aðferðir sem
leystu þær gömlu af hólmi: fryst-
ing, vélþurrkun, niðursuða.
I fyrsta skipti í sögunni átti al-
menningur kost á bragðgóðum,
hollum og heilnæmum mat árið um
kring og þurfti. Héðan í frá var
fæðuvalið spurning um fjárhag og
þekkingu neytandans.
Hjarta þessarar byltingar var
auðvitað ísskápurinn með til-
heyrandi frystihólfi. Síðan kom
frystikistan. Þar með var lagður
grundvöllur að þeirri neyslubylt-
ingu sem við öll þekkjum gjörla.
Vinnslubylting
Fáar þjóðir hafa upplifað aðra
eins byltingu í vinnsluaðferðum
matvæla og íslendingar. Ástæð-
an var fyrst og fremst sú að hér
voru geymsluaðferðir matvæla
enn frumstæðari en í flestum öðr-
um löndum.
Ekki bætti úr skák að fæði
þjóðarinnar hafði frá upphafi
vega verið mestmegnis dýraafurð-
ir sem hafa yfirleitt miklu minna
geymsluþol en jurtaafurðir.
Kröftugra geymsluaðferða var
því þörf.
Því miður átti þjóðin ekki völ
á einni einustu skjótvirkri
geymslu- eða vinnsluaðferð sem
hægt var að grípa til. Það var
loks eftir 1850 sem saltið kom til
sögunnar og slík aðferð fékkst.
Sú vinnsla sem þjóðin treysti
á í þúsund ár var fyrst og fremst
frumstæð meðferð á borð við
gerjun og kæsingu, súrsun og
reykingu, þurrkun og þá kælingu
sem á rætur að rekja til kalds
loftslags.
í dag eru aðstæður svo breytt-
ar að því verður vart með orðum
lýst. I stórum matvörumarkaði
hér á höfuðborgarsvæðinu
skipta matvörumerki þúsundum
og vinnsluaðferðir tugum.
Vandi neytandans er fyrst og
fremst að velja á milli, velja af-
urðir sem henta honum og fjöl-
skyldu hans og sem hann hefur
efni á að kaupa. En valið er ekki
alltaf auðvelt.
Eins og við er að búast er bar-
átta framleiðenda um markað-
inn hörð. Neyslustríðið er í al-
gleymingi hér eins og annars
staðar í iðnríkjum heims. Þar
koma margir þættir við sögu.
Um það bil 90% af öllum þeim
mat sem við borðum eru land-
búnaðarafurðir. Þar af er um það
bil helmingurinn íslcnskar land-
búnaðarafurðir. Afgangurinn (um
10%) er sjávarafurðir.
Þessar afurðir skiptast í ný-
meti á borð við ferskt kjöt og
ferskan fisk annars vegar og svo
unnar afurðir á borð við kjötfars
og fiskbollur hins vegar. Valið á
milli er svo neytandans.
Unnum afurðum hefur fjölgað
gífurlega. I mörgum þeirra er
blandað saman hráefnum úr
fleiri en einum fæðuflokki. Ger-
ist matvælaframleiðslan því sí-
fellt flóknari.
Af þessum ástæðum eru góðar
merkingar orðnar lífsnauðsyn
svo neytandinn viti hvað hann er
að kaupa, hvert næringargildi
matarins er, svo hann geti
tryggt að þörfum hans og barna
hans sé fullnægt.
Aðferð
gamlar:
súrsun
reyking
söltun
gerjun
sólþurrkun
nýjar:
frysting
niðursuða
vélþurrkun
Dæmi um afurð
þorramatur
hangikjöt
saltfiskur
skyr
skreið
kjöt
grænmeti
þurrmjólk