Morgunblaðið - 04.05.1983, Blaðsíða 2

42
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. MAÍ 1983
Geislun
eftir Jón Óttar
Ragnarsson dósent
Geislun matvæla? Er það nú
líka til? Á alveg að ganga fram
af okkur, þessum blessuðum
neytendum?
Bara orðið „geislun" nægir til
þess að margir fá gæsahúð.
Nærtækar minningar um af-
skræmda mannslíkama í Hir-
oshima og um geislavirkan úr-
gang í umhverfinu nægja til að
orðið vekur undantekningalaust
tortryggni.
Staðreyndin er samt sú, að
geislun fæðunnar er óðum að
ryðja sér til rúms og sú stofnun
sem mest hefur kannað nýtingu
hennar er Matvæla- og landbún-
aðarstofnun Sameinuðu þjóðanna,
FAO.
Nýting geisla í matvælaiðnaði
nútímans er af ofangreindri
stofnun álitið enn eitt sporið í
friðsamlegri nýtingu kjarnork-
unnar. Mætti þessi viðleitni þó
mikilli andspyrnu framan af.
Þótt ótrúlegt kunni að virðast,
benda rannsóknir nú eindregið
til þess að geisluð fæða skaði á
engan hátt heilsu manna, svo
fremi að rétt sé að verki staðið.
Til hvers?
Með geislun fær niðursuðan
loksins verðugan keppinaut.
Báðar þessar aðferðir eiga það
sammerkt að með þeim má
dauðhreinsa fæðuna í loftþéttum
umbúðum og síðan geyma þær
við stofuhita langtímum saman.
Þetta hefur mikla þýðingu í
þróunarlöndum þar sem fólk á
almennt ekki kæliskápa eða
frystikistur og verður því að láta
sér nægja að geyma fæðuna í
heitum og oft rökum geymslum.
Geislun hefur auk þess þann
kost að fæðan hitnar ekki við
vinnsluna og því er hægt að
pakka henni í umbúðir úr ýmiss
konar efnum, þ.á m. í gagnsætt
plast, svo hægt sé að virða fyrir
sér innihaldið.
Saga geislunar
Þær vinnsluaðferðir sem fjall-
að hefur verið um í þessum
greinum til þessa eru yfirleitt
komnar til ára sinna og sumar
hafa fylgt manninum frá önd-
verðu. Óðru máli gegnir um
geislun.
Það var ekki fyrr en 1895—6
að sú uppgötvun var gerð að
hægt væri að framleiða röntg-
engeisla og aðra orkuríka geisla
með tilbúnum geislavirkum efn-
um. Leiddi sú uppgötvun til
geislunar fæðu.
Geislun matvæla er þó enn
nýrri af nálinni, því hún hófst
ekki fyrir alvöru fyrr en á árinu
1945. Hefur hún nú verið rann-
sökuð meira en nokkur önnur
vinnsluaðferð fyrr og síðar.
Hvers konar geislar?
Geislarnir sem eru notaðir eru
ýmist hlaðnar agnir (elektrónur)
sem búið er að gera gífurlega
hraðfara eða svonefndir gamma-
geislar sem eru svipaðir röntgen-
geislum, en ennþá orkumeiri.
Geislatækin sem eru notuð eru
oftast svokallaðir kóbalt-60 geisl-
arar. Er kóbalt-60 geislavirkt af-
brigði af venjulegu kóbalti sem
fæst með því að geisla það síðar-
nefnda í kjarnaofni.
Myndin sýnir kjúkling sem er
búið að dauðhreinsa með geislum
og geyma í heilt ár við stofuhita.
Kóbalt-60 sendir frá sér „skot-
hríð“ af gammageislum sem eru
svo orkumiklir að þeir bora sig
greiðlega í gegnum matvæli og
drepa um leið allt kvikt sem í
þeim er, t.d. örverur og skordýr.
Gangur geislunar
Geislarar eru fyrst og fremst
geislagjafi sem er komið fyrir í
ákaflega rammgerðum klefa
með þykkum veggjum svo ekki
sé hætta á að geislarnir komist í
gegnum þá og skaði starfsfólkið.
Yfirleitt er fæðan fyrst fryst
og síðan sett f loftþéttar umbúð-
ir og lögð á færiband sem ber
hana inn í klefann. Þar fer fæð-
an hringinn í kringum geisla-
gjafann til dauðhreinsunar.
Til þess að dauðhreinsa fæð-
una er ekki nóg að hver einasta
örvera í henni verði fyrir „skoti",
heldur verður þetta skot að hitta
- FÆDA
OG
HEILBRIGÐI
Þessi grein er sú síðasta
í þessutn greinaílokki. í
næstu greinum verður
fjallað um mataræði og
menningarsjúkdóma og
ýmsar svokallaðar „holl-
ustuvörur“. Jafnframt’
verður tekinn upp sérstak-
ur lesendabréfsdálkur og
eru lesendur hvattir til að
senda þættinum skrifleg-
ar fyrirspurnir.
á nægilega viðkvæman blett til
að örveran drepist.
Einnig er hugsanlegt að nota
geislun í minni skömmtum, ekki
til að dauðhreinsa, heldur til að
drepa aðeins hluta af örverunum
og þannig lengja geymsluþolið
nokkuð líkt og gerilsneyðing.
Hollustugildi
Ætla mætti að matvæli sem
eru meðhöndluð með stórum
skömmtum af orkuríkum geisl-
um verði sjálf geislavirk. Svo er
þó ekki, svo fremi skammtarnir
sem eru notaðir fari ekki yfir
visst mark.
Af þessu leiðir að geislunina
er aðeins hægt að framkvæma
undir nákvæmri stjórn og eftir-
liti. Sé það gert, hafa rannsóknir
sýnt og sannað að geisluð fæða
hefur engin skaðleg áhrif á
heilsuna.
Jafnframt hafa þessar rann-
sóknir leitt í ljós að þau töp á
næringarefnum sem eiga sér stað
við geislunina eru álíka mikil og
við niðursuðu eða matreiðslu og
því fyllilega viðunandi.
Á hinn bóginn hefur geislun í
mörgum tilvikum það slæm
áhrif á bragð og ilm fæðunnar að
taka mun langan tíma áður en
hún verður mjög almennt notuð
á Vesturlöndum.
Á hinn bóginn hefur geislun
yfirleitt mun minni áhrif á útlit
og áferð fæðunnar en t.d. niður-
suða. Af þessum sökum getur
þessi aðferð átt talsverða fram-
tíð fyrir sér.
LokaorÖ
Geisluð fæða mun seint keppa
við frystan og kældan mat að
gæðum. í þróunarlöndum þar
sem almenningur á ekki eigin
kæliskáp eða frystikistu getur
gegnt allt öðru máli.
Auk þess verður að hafa í
huga að með auknum rannsókn-
um má búast við að mörg af
þeim vandamálum sem eru sam-
fara geisluninni verði leyst, t.d.
áhrif á bragð og ilm.
Geislatækin sjálf eru dýr og
því ekki á allra færi. Á móti er
kostnaður við geymsluna lítill og
geymsluþol mikið. Af þessum
sökum getur þessi aðferð komið
að miklu gagni þegar fram líða
stundir.
„Sorgina á að
skrifa í vatn ...
lenskar konur gera nú í alþingis-
kosningum?
„Ég skrifa aldrei fyrir sérstaka
hópa eða hreyfingar," segir Sus-
anne. „En mér finnst sjálfri að ég
hafi tekið þátt í því að víkka
landamæri „kvennaheimsins", ef
svo má að orði komast og draga
hinn „dulda" styrk kvenna fram í
dagsljósið. Sá styrkur hefur svo
lengi verið falinn og það að benda
á hann hefur ögrað sumum en
veitt öðrum innblástur.
Eins og ég sagði áðan, þá hef ég
lítinn áhuga á stjórnmálum sem
snúast um valdabaráttu í þjóðfé-
laginu og ætla því ekki að leggja
dóm á það hvort kvennaframboð
eigi rétt á sér sem slíkt.
Mér finnst að dæma eigi fólk af
verkum þess — ekki eftir kynferði.
Ef góð kona fer á þing og kemur
þörfu máli í gegn hefur hún að
sjálfsögðu sannað tilverurétt sinn
þar. En ekki endilega í krafti þess
að hún er kona. Ég er líka van-
trúuð á kenningar um skiptingu
eðlisþátta manneskjunnar í karl-
og kvenlega. Svo ég taki dæmi, þá
var Ghandi karlmaður, en það sem
barátta hans fól í sér og aðferðirn-
ar, sem hann beitti til þess að fá
sínu framgengt, flokkast allt und-
ir það sem almennt er talið til
kvenlegra eiginleika; s.s. virðing
fyrir lífinu, trúin á hið góða í
manninum og áhrifamátt and-
stöðu án ofbeldis.
Ég fæ hins vegar ekki séð að
þessir eiginleikar séu fyrirferð-
armiklir hjá konum á borð við
Indiru Ghandi og Margaret
Thatcher."
— Hjónabandið fær heldur
kaldar kveðjur í fyrstu bókunum
þínum. Ertu enn sama sinnis?
„Persónuleg afstaða mín sést
Viðtal: Hildur Helga
Sigurðardóttir
auðvitað best á því að ég er sjálf
ógift, enda fæ ég ekki séð að það sé
nauðsynlegt að gifta sig á vorum
dögum. Eina hlutverkið sem
hjónabandið gegnir í samfélaginu
í dag er tilfinningalegs eðlis og því
er það afar veikt fyrir.
Freistingarnar eru líka svo
margar. En þær eru aðeins ein
tegund utanaðkomandi þrýstings;
síðan kemur auðvitað til hin mikla
breyting, sem er að verða á inn-
byrðis afstöðu kynjanna og felst
aðallega í því að konur eru sem
óðast að endurmeta stöðu sina á
öllu sviðum."
— En heldur þú ekki að það sé
erfitt að vera karlmaður í dag?
„Jú, það eru jú þeir sem eru í
varnarstöðunni."
— En nú reyndi fólk fyrir sér
með ýmsar tegundir sambýlis-
forma á sjöunda áratugnum, fæst-
ar þeirra tilrauna urðu langlífar
og tölur sýna að í dag ganga mun
fleiri í hjónaband, a.m.k. á Vestur-
löndum, en fyrir áratug.
„Þetta eru aðeins gárur á yfir-
borðinu, sem segja ekkert um þá
miklu undiröldu þjóðfélagsbreyt-
inga, sem á eftir að rísa og skella
yfir og mun meðal annars hafa í
för með sér hjónabönd í sinni nú-
verandi mynd eiga eftir að líða
undir lok,“ segir Suzanne og þar
með er það mál útrætt í bili.
„Framtíðin er alltaf
mest spennandi“
Suzanne hefur aldrei komið til
íslands áður og þegar hún fer að
tala um hvað sér finnist „ævin-
týralegt hér, á þessu eldfjalli,
skuli búa fólk“, grípur blm. tæki-
færið og spyr hana hvaða áhrif
hún haldi að hennar eigin upp-
vöxtur í fjarlægum og framandi
löndum hafi haft. „Þegar lítil
stúlka elst upp í Bangkok, þá er
það staður á borð við Silkiborg í
Danmörku, sem verður fjarlægur
og framandi," svarar Suzanne að
bragði. „En þó held ég, að það að
flakka svona á milli ólíkra menn-
ingarsvæða í uppvextinum leiði
manni fyrir sjónir hvað menning
er afstætt fyrirbrigði. Það kemur í
veg fyrir að maður taki nokkurn
tímann eitthvert eitt siðakerfi
sem sjálfsagðan hlut og eyðir for-
dómum sem oft stafa af heim-
alningshætti."
— Nú hefur þú farið víða sem
blaðamaður og lent í ýmsum
ævintýrum, m.a. birtust einhvern
tímann myndir af þér að taka við-
tal við Yassir Arafat í skotgröfun-
um í æfingabúðum PLO-manna,
en þar voru blaðamann víst ekki
tíðir gestir á þeim tíma. Hvað hef-
ur þér fundist áhugaverðast að
fást við á þeim vettvangi?
„Já, það var víst ’68,“ segir Suz-
anne, en virðist að öðru leyti ekki
tilkippileg að segja svaðilfarasög-
ur úr skotgröfum Arafats né ann-
arra.
„Það sem er framundan er alltaf
meira spennandi en það liðna,"
segir hún og bætir við: „Það er ef
til vill í og með vegna þess að ég er
alltaf svolítið óörugg og hrædd um
að mér takist ekki nógu vel upp
við það sem ég er að fara að gera.
Eftir Bandaríkjaferðina fer ég til
Tíbet. Þar ætla norrænir kvik-
myndagerðarmenn að gera kvik-
mynd um lamamunk, sem hefur
búið í Danmörku undanfarin 24
ár, en snýr nú aftur til síns gamla
klausturs í háfjöllum Tíbet. Ég
mun ferðast með þeim og skrifa
greinar fyrir Politiken og Dagens
Nyheter.
Þetta verður án efa geysi-
skemmtilegt verkefni og auðvitað
verður Jeríkórósin með i förum,“
segir skáldkonan og tekur téða
plöntu upp úr öskubakkanum,
enda veitir henni varla af sæmi-
legum aðlögunartíma fyrir aðrar
eins langferðir og í vændum eru
og eigandinn á leið í silkihúfu-
samkvæmi innan fárra andartaka.
Við sláum botnin í spjallið með
því að minnast aðeins á uppá-
haldsrithöfunda Suzanne, sem eru
H.C. Andersen og Karen Blixen,
auk þess sem hún er mikil að-
dáandi ísleningasagna.
„Ég hef alltaf dáð Karen Blixen,
ekki eingöngu sem rithöfund,
heldur vegna þess að hún var djörf
og hugrökk kona sem ætíð fór sín-
ar eigin leiðir á tímum þegar slíkt
útheimti enn meiri kjark af konu
en það gerir í dag.“
— Finnur þú einhverja sameig-
inlega þætti sem höfða sérstak-
lega til þín í verkum þessara höf-
unda?
„Nei, það get ég ekki sagt. Ég
hef heldur aldrei skrifað neitt sem
kemst í námunda við „Syv fantast-
iske fortællinger" og er hrædd um
að það eigi ég ekki eftir að gera.
En svo er guði fyrir það þakka að
við erum ekki þannig innréttuð að
elska bara það sem líkist okkur
sjálfum."
Stjórn Sambands íslenzkra rafveitna:
Lýsir furðu á bráðabirgðalögunum
MORGUNBLAÐINU hefur borizt
eftirfarandi frá stjórn Sambands ís-
lenzkra rafveitna:
„Stjórn Sambands íslenzkra
rafveitna, allra raforkufyrirtækja
í landinu — bæði virkjana og
dreifiveitna — lýsir furðu sinni á
nýsettum bráðabirgðalögum, sem
svipta eigendur orkufyrirtækja
rétti til verðlagningar á þjónustu
sinni.
t fréttatilkynningu iðnaðar-
ráðuneytis segir „brýna nauðsyn"
hafa borið til þessarar lagasetn-
ingar, þar eð ekki hafi unnizt
„tími til“ á Alþingi að afgreiða
frumvarp til að færa þetta ákvörð-
unarvald úr höndum fyrirtækj-
anna sjálfra í hendur ráðherra.
Stjórnin telur þetta ekki rétt,
enda ljóst að meirihluti var ekki
fyrir þessu frumvarpi á Alþingi.
Ný lög um Landsvirkjun, sem
samþykkt voru fyrir þinglok, stað-
festa þetta. Raunar mun gildi
bráðabirgðalaganna, að því er tek-
ur til Landsvirkjunar, dregið í efa.
Þótt bráðabirgðalögin kunni að
standast gagnvart öðrum orkufyr-
irtækjum en Landsvirkjun, ganga
þau þvert á vilja síðasta þings.
Þau svipta réttkjörnar stjórnir
ákvörðunarvaldi á rekstri fyrir-
tækjanna. Þau leysa heldur engan
vanda, heldur fresta honum aðeins
um hríð með þeim afleiðingum að
vandinn verður meiri og erfiðari
úrlausnar síðar.
Að leikslokum bitna bráða-
birgðaaðgerðir af þessu tagi, sem
fela munu í sér frestun á eðli-
legum gjaldskrárhækkunum, ætíð
á sjálfum notendum orkuveitn-
anna, einstaklingum og atvinnu-
fyrirtækjum. Orkuverðið verður
þá hærra en ella hefði orðið.
Stjórn Sambands íslenzkra
rafveitna ítrekar þá afstöðu sína,
að öll afskipti ríkisvaldsins af
verðlagningu orku séu til óþurft-
ar, enda eigi hún að vera á valdi og
ábyrgð eigenda orkuveitnanna
sjálfra.
Rafmagnsveitur ríkisins hafa að
sjálfsögðu þá sérstöðu, að ráð-
herra setur þeim gjaldskrá, sam-