Morgunblaðið - 04.05.1983, Page 10

50 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. MAÍ 1983
Úr tónlistarlífinu
eftir MARGRÉTI HEINREKSDÓTTUR
Berkovsky heldur hljómleika
á ný — mölbrotnaði á handlegg
í umferðarslysi fyrir hálfu ári
Verður hann nokkurn tíma aftur fær um að halda hljómleika?
I>annig spurði hver annan, þegar fréttin barst af umferðarslysinu á
Hringbrautinni í byrjun nóvember síðastliðins, þar sem bifreið hafði
ekið í veg fyrir mótorhjól píanóleikarans Martins Berkovskys, með
þeim afleiðingum, að hann mölbrotnaði á hægri handlegg. Eins mátti
búast við að þar væri lokið hljómleikaferli þessa ágæta tónlistar-
manns. Að vísu vakti strax vonir, að hann hafði frá upphafi komizt í
hendur beztu kunnáttumanna úr læknastétt, sem gerðu sér fulla grein
fyrir því, hvað í húfi var fyrir hann. Samt hefðu fáir, ef nokkur, búizt
við því, að hann yrði kominn á svið aftur aðeins hálfu ári eftir slysið.
Enda flaug mér fyrst í hug síðbúið aprflgabb, þegar mér var sagt, að
hann mundi halda hljómleika í bjóðleikhúsinu 9. maí nk. — og leika
eingöngu verk eftir Liszt — ekki átti að ráðast á garðinn þar sem
hann var lægstur.
Að baki þessum hljómleikum má segja að liggi þeir þættir, sem
líklegastir eru til að halda lifandi trúnni á lífs- og sigurlíkur mann-
eskjunnar í heimi, sem svo oftlega sýnist ramba á barmi vitfirringar
og sjálfseyðingar, — annarsvegar það bezta í sérþekkingu nútímans,
hinsvegar óbilandi kjarkur og baráttuvilji einstaklingsins andspænis
erflðleikum og óblíðum örlögum.
„Án frábærra lækna og endurhæflngarinnar í Borgarspítalanum
hefði þetta ekki tekizt,“ segir Berkovsky — og boðar í þakklætisskyni
hljómleika í Háskólabíói næsta haust til ágóða fyrir endurhæflngar-
deild spítalans. En lækningalið spítalans hefði varla — hversu gott
sem það kann að vera — komið hvaða píanóleikara sem var aftur út á
hljómleikabrautina innan hálfs árs frá þessu slysi.
Martin og Anna Berkovsky
Þegar ég ók fram á slysstaðinn
á Hringbrautinni á leið til viðtals-
ins við Berkovsky, velti ég því
fyrir mér hvernig honum mundi
hafa liðið, þegar hann kom til
sjálfs sín þar liggjandi í götunni,
hvort hann mundi hafa gert sér
grein fyrir hugsanlegum afleið-
ingum slyssins.
„Ég hugsaði alls ekki um þær
þá,“ sagði hann, þegar við vorum
setzt að spjalli. „Þegar ég opnaði
augun og horfði framan í lækninn,
sem ég var svo stálheppinn að kom
þarna að fyrstur manna — hann
vissi, hver ég var og sá til þess, að
hárrétt væri með mig farið á
staðnum og á leiðinni í sjúkrahús-
ið — já, þegar ég leit framan í
hann var fyrsta hugsunin: Martin,
þú ert lifandi. Þessi maður er
hvorki engill í himnaríki né drís-
ildjöfull í helvíti, þú ert lifandi
maður, kannski geturðu bara stað-
ið upp og haldið áfram heim. —
Svo gott var það nú samt ekki, ég
fann fljótt, að ég mundi vera mik-
ið meiddur, en gerði mér ekki
grein fyrir því, hve alvarleg
meiðslin voru eða gátu verið fyrir
mig fyrr en löngu seinna. Á
sjúkrahúsinu gaf enginn neitt út á
það og ég frétti ekki fyrr en siðar,
að læknarnir hefðu haft verulegar
áhyggjur af því, hvernig mér
mundi reiða af. Hægri handlegg-
urinn var jú brotinn á átta stöð-
um, upphandleggsbrot og fram-
handleggurinn sjöbrotinn auk
nokkurra brotinna rifja og ökkla-
brots. Þeir tóku til bragðs að
græða í handlegginn bein úr
mjöðminni og styrkja með málm-
teini — við höfum verið að gantast
með, að ég muni héðan af aldrei
komast í gegnum sprengjueftirlit
á flugvöllum án nákvæmrar skoð-
unar. En strax og ég gerði mér
grein fyrir því, hve alvarleg
meiðzlin voru, ákvað ég með sjálf-
um mér að berjast til sigurs."
„Er ekki í eðli mínu
að gefast upp“
— Örvæntirðu aldrei!
„Auðvitað sóttu allskonar hugs-
anir á, en ég bægði þeim frá mér,
las eins og óður og tók upp á því,
sem kannski voru nokkurskonar
örvæntingarviðbrögð, — að gant-
ast og segja brandara í tíma og
ótíma, skrifaði meðal annars á
gifsið allskonar strákslegar
athugasemdir til læknanna, en ég
neitaði alltaf að gefast upp. Það er
ekki í eðli mínu að gefast upp, ég
hef frá unglingsárum alltaf stefnt
að markmiðum, sem virtust utan
seilingar, stefnt að því að gera hið
ómögulega og það kom mér að
gagni nú.“
— Líturðu á þessa hljómleika
sem sálrænan þröskuld, sem þú
þurfir að stíga yfir?
„Nei, ég er búinn að fara yfir
hann. Aðeins um viku eftir að ég
losnaði úr gifsinu rakst ég þar sem
ég hökti um á Grensásdeildinni á
gamalt píanó, — og settist niður
þar og þá, staðráðinn í að byrja
upp á nýtt. Eftir að endurhæfing-
in hófst sat ég uppi fram á miðjar
nætur við að gera allskonar æf-
ingar — ætlaði svo auðvitað aldrei
að vakna á morgnana, hjúkrunar-
fólkinu til mesta ama, — og ég
hélt stöðugt áfram að æfa á gamla
píanóið. Svo bar það við, að einn
læknanna spurði, hvort ég vildi
spila í veizlu, sem hann ætlaði að
halda. Ég ákvað að gera það — en
þar var þröskuldurinn — að spila í
fyrsta sinn fyrir aðra en sjálfan
mig og sjúklingana á Grensási.
Það tókst og nú er talsvert síðan
ég hætti að hugsa um mig sem
píanóleikara eingöngu og fór að
sjá sjálfan mig sem listamann á
ný, — þá á ég við, að tæknivanda-
málin eru því ekki lengur til fyrir-
stöðu að ég geti einbeitt mér að
tjáningunni, listsköpuninni á ný.
Hljómleikarnir framundan eru
mér aðeins fyrsta skrefið til fram-
halds á þeirri braut, sem ég hef
fylgt til þessa.“
„í fremstu röð sinnar
kynslóðar“
En hver er braut Berkovskys til
þessa?
Ferill hans hófst í Washington,
þar sem hann fæddist fyrir fjöru-
tíu árum, af rússnesku bergi brot-
inn. Hann hóf píanónám sex ára
og fékk fljótlega styrk til fram-
haldsins, nam við Peabody-tón-
listarskólann hjá pólska píanó-
leikaranum Miezcyxlaw Munz og
sfðan hjá Konrad Wolff, sem verið
| hafði nemandi Arthurs Schnabels
| og hafði á hann mikil áhrif. Hann
I fékk Fulbright-styrk til fram-
1 haldsnáms í Vínarborg og eftir að
j hafa sigrað í keppni ungra banda-
I rískra tónlistarmanna í New York
fékk hann fimm ára samning til
hljómleikahalds í Bandaríkjunum.
Næsta sigur sinn vann hann í
Casella-alþjóðakeppni píanóleik-
ara í Napólí á Ítalíu. Hann hefur
víða haldið hljómleika um árin, í
Vestur- og Austur-Evrópu, Mið-
i Austurlöndum og Mið-Ameríku,
I auk Bandaríkjanna. í tvö ár lék
hann á Marlboro-tónlistarhátíð-
inni, sem Rudolf Serkin hefur
staðið fyrir, og mætti áfram upp
telja.
Þegar flett er dómum gagnrýn-
enda um hann um árin virðast
þeir mjög á eina lund, að þarna
hafi verið á ferðinni sérstæður,
kraftmikill píanóleikari, í fremstu
röð sinnar kynslóðar í Bandaríkj-
unum; minni þó meira á „róman-
tíkera“ 19. aldarinnar en aðra
snillinga nútímans að því leyti, að
leikur hans sé ákaflega persónu-
legur og litbrigðaríkur, tilburðir
leikrænni en almennt tíðkist í dag,
en dragi þó ekkert frá innihaldi
tónlistarinnar, þar hafi hann bæði
tækni og tjáningu fullkomlega á
valdi sínu.
Eftir fyrstu hljómleika hans í
New York árið 1965, þegar hann
var aðeins 22 ára, segir „The New
York Times“, að hann hafi allt til
að bera sem píanóleikari þurfi til
að ná árangri, kraftmikinn hljóm,
rík blæbrigði og mýkt og gagnrýn-
andinn tekur fram, að túlkun hans
á Mozart hafi verið með því bezta
sem hann hafi heyrt þann vetur.
The Kennedy Imprisonment
Á SÍÐARI ánim hafa ýmsir höf-
undar freistað þess að gera úttekt
á „Kennedy-goðsögninni" í
Bandaríkjunum, sem hefst í alvöru
með forsetatíð John Kennedys og
er í raun og veru ekki lokið enn,
þótt miklar hugarfarsbreytingar
hafl orðið manna á meðal þessi
rösku tuttugu ár. Garry Mills hef-
ur nú sent frá sér bókina The
Kennedy Imprisonment, og leitar
víða fanga, m.a. í ýmis rit sem hafa
verið skrifuð um Kennedy-fjöl-
skylduna fyrr og síðar og rannsak-
ar þau upp á nýtt og eykur siðan
við eftir samtölum og bréfum.
Bókin er í hvívetna vel unnin
og hún skiptist í marga kafla þar
sem höfundur afmarkar svið sitt
að lesningin verði sem aðgengi-
legust. f fyrstu er talað um Föð-
urinn, Jóseph Kennedy, sem
verður ekki þekkileg persóna í
þessari bók, rekinn áfram af
stjórnlausri metorðagirnd fyrir
hönd sona sinna sem allir eiga
að verða forsetar, kvennamaður
slíkur að hann býður viðhöldum
sínum gjarnan til heimilis síns
eða stundar ástaleiki sína í
námunda við konu sína og heim-
ili. Auður hans er ótæmandi að
því er virðist og þessum auði
skal varið til að fullnægja met-
orðagirnd hans, sem komst
aldrei lengra en verða sendi-
herra Bandaríkjanna í Bretlandi
við vafasaman orðstír. Hann vill
eiga fullkomin börn og þegar
grunur læðist að fjölskyldunni
um að eitt barnanna sé vangefið
er það falið með útúrsnúningum
og ósannindum árum og áratug-
um saman. Við hlið hans er Rose
Kennedy, barn síns tíma og um-
fram allt kona mannsins síns,
sem ver hann og stendur með
honum í blíðu og stríðu. Kannski
á hún ekki annarra kosta völ, en
líklega hefur hún fyrir langa
löngu sætt sig við hlutskipti sitt,
enda er þess vitanlega gætt að
framhliðin sé fægð og slétt;
þannig er hún vernduð og hún
lætur það gott heita.
Kapp Kennedy-barnanna var
á árum áður sett upp í blaðafrá-
sögnum á mjög sjarmerandi
hátt, sú gloría er hér heldur bet-
ur pilluð í sundur. Reynt er að
skýra hvernig það er síðan fyrir
utanaðkomandi aðila að giftast
inn í þessa fjölskyldu, sem er
uppfull af metnaði og nánast
ónáttúrlegu kappi og hefur eig-
inlega meiri áhuga á að vera
saman en tengjast öðrum. Rakin
er raunasaga Joan Kennedy, sem
minnst vald hafði á því hvernig
hún gæti umgengizt fjölskyld-
una, Jacqueline Bouvier gerði
frá fyrstu byrjun ákveðna upp-
reisn, þótt „hún spilaði fótbolta
meðan hún var trúlofuð" og
Ethel Skakel hefur líklega haft
löglegustu afsökunina, hún var
alltaf barnshafandi og því von-
andi fengið frí frá öllum þessum
dæmalausu leikum Kennedy-
barnanna, sem virka beinlínis
afkáralegir í frásögn Wills.
Kvennamál þeirra Kennedy-
bræðra eru brotin sæmilega til
mergjar og var þar þó fátt nýtt,
nema höfundur sýknar Robert
Kennedy — sem honum á ýmsan
hátt virðist hafa hugnazt bezt —
alveg af framhjáhlaupum. John
Kennedy hefur þar ótvíræða for-
ystu, og greinilega heilmikið
lært af föður sínum. Það er
álitamál hvort hann hefði
kvænzt Jacqueline Bouvier að
dómi höfundar ef hann hefði
tapað öldungadeildarþingsætis-
kosningum 1952 en þau voru þá
trúlofuð. Margir höfðu orðið til
að benda John Kennedy á að
þingmenn sem komnir væru á
þennan aldur — hann var þá 35
ára eða vel það þegar hann
kvæntist — ættu á hættu að
vera álitnir hommar eða ófor-
betranlegir glaumgosar ef þeir
stofnuðu ekki heimili og stund-