Morgunblaðið - 30.08.1983, Blaðsíða 26

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. ÁGÚST 1983
Minning:
Jóhannes Olafur
Guðmundsson
Jóhannes Ólafur var fæddur á
Eskifirði 12. júlí 1922, sonur Guð-
mundar Jóhannessonar forstjóra,
ættuðum úr Sk^gafirði, og konu
hans Guðlaugar Ingibjargar Ein-
arsdóttur frá Eskifirði. Ætt
þeirra kann ég ekki að rekja, en
veit, að gott fólk stóð að þeim.
Kynni okkar Jóhannesar hófust
þegar við vorum á fermingaraldri.
Við urðum nágrannar og bekkj-
arbræður í skóla. Þess tíma er
gott að minnast, skólalífsins og
góðra skólafélaga. Ég varð heima-
gangur á heimili Jóhannesar og
kynntist foreldrum hans og fimm
systrum. Hann var eini bróðirinn
og yngstur systkinanna, en yngri
bróður hafði hann átt, sem dó á
barnsaldri. Kynnin við Jóhannes
og fjölskyldu hans urðu mér sem
annar skóli. Á heimili hans leið
mér vel. Þar ríkti glaðværð, hátt-
vísi og tillitssemi og þessir eðl-
iskostir voru Jóhannesi í blóð
bornir. Þess vegna varð hann
hvarvetna vinsæll. Ýkjulaust segi
ég, að betra fólki hafði ég ekki
kynnst.
Seinna breyttust hagir okkar
Jóhannesar og samskiptin urðu
minni en skyldi, en vinátta hélst
óbreytt. Hann eignaðist ágæta
konu, Þóru Guðjónsdóttur, og með
henni fjögur börn: Guðmund, Al-
exander, Onnu Birnu og Guðlaugu
Ingibjörgu.
Eg votta Þóru, börnum hennar
og öðrum ástvinum einlæga sam-
úð mína.
Einar H. Arnason
Ummerki margvíslegra breyt-
inga og jafnvel umbyltinga í at-
höfnum, lífsformum og mannfé-
lagsháttum síðustu áratuga fyrri
aldar, og það sem af er þessari,
einkenna hvert eitt byggðarlag
lands okkar. Þó hygg ég, að hvergi
hafi þessarar mannlífsbyltingar
gætt frekar en í Reykjavík og á
suðvesturhorni landsins. Mynd-
breytingar þær er ég á við, birtast
á litríkan hátt í fjölda ólíkustu
forma, sem ég ekki get fram talið,
í þessum ófullkomnu minningar-
orðum um Jóhannes ó. Guð-
mundsson látinn. Þó er eitt atriði
er ekki getur farið framhjá manni,
en það er hin ört vaxandi byggð
borgarinnar okkar, Reykjavíkur,
hún snertir hvert eitt atriðanna,
hvort sem þau eru mörg eða fá.
Byggingum fjölgar, þær stækka,
götum fjölgar, þær lengjast, heilir
bæir þjóta upp. í þessum leik er-
um við öll þátttakendur, ýmist í
smáum eða stórum hlutverkum.
Hvert eitt metum við þessi hlut-
verk og störf, eftir eigin sjónar-
miði og mati.
Frá Eskifirði til Reykjavíkur
flyst stór fjölskylda árið 1927.
Guðmundur Jóhannesson og Guð-
laug Einarsdóttir setjast hér að,
með fimm dætrum og einum syni,
Jóhannesi Ólafi.
Guðmundur var bróðir Alex-
anders Jóhannessonar háskóla-
rektors. Það er ekki ofmælt að
þessi mannvænlegi hópur, sem
nemur hér land með foreldrunum,
vekur mikla athygli í hinu ört vax-
andi nýja byggðarlagi. Guðmund-
ur hefur strax störf í viðskiptalífi
borgarinnar. Kaupir hann versl-
unarfyrirtækið Magnús Th. S.
Blöndal, sem starfrækti sælgætis-
gerð og kaffibrennslu. Hélt hann
starfrækslunni áfram og jók sem
tök voru á. Þessum manni kynnt-
ist ég allvel nokkrum árum áður
en leiðir okkar Jóhannesar lágu
saman.
Jóhannesar er mér ljúft að
minnast þótt ég finni til vanmátt-
ar þegar hann á í hlut, því ofsegja
vil ég ekkert. Hann mótast hér í
Reykjavík og markar sér lífs-
brautina eins og svo ungum sveini
er mögulegt. Skrifast hann út úr
Menntaskólanum í Reykjavík, en
heldur námi áfram í viðskipta-
fræði við Háskóla íslands og út-
skrifast í grein sinni árið 1951. Til
Bandaríkjanna fer hann í millitíð-
inni og er þar um tveggja ára
skeið. Hafði hann þá kynnst ungri
stúlku, Þóru Guðjónsdóttur, er
verður lífsförunautur hans. Höfðu
þau verið gefin saman í hjónaband
áður en hann fór út, og dvelst hún
hjá honum þar ytra um eins árs
skeið. Þóra er dóttir Guðjóns heit-
ins Þórðarsonar og Önnu Jóns-
dóttur, sem enn er á lífi. Guðjón
var þekktur maður hér í Reykja-
vík fyrir störf sín í þágu tónlistar-
innar. Var hann um skeið formað-
ur Lúðrasveitar Reykjavíkur og
munu margir minnast hans úr
bæjarlífi höfuðstaðarins. Hann
féll frá á besta aldri.
Jóhannes tekur kornungur við
rekstri fyrirtækis föður síns, en
hann fellur frá árið 1962. Nú verð-
ur hann að gerast höfuð allrar
fjölskyldunnar og skyldi enginn
haida að það hafi verið auðvelt
fyrir svo ungan mann, þótt hann
hefði eitthvað kynnst rekstri
fyrirtækisins hjá föður sínum, en
einnig mun hann hafa haft nokkur
kynni af þeim erfiðleikum sem
viðskiptalífið hafði uppá að bjóða,
ekkert síður þá en gerist í dag.
Kannski hefur hann harðnað svo í
þeirri baráttu að hann hafi stælst
til þess að standast þá holskeflu
lífsr'aunar er beið hans. Þá lífs-
raun stóðst hann með slíkri prýði
og manndómi, að er hann lést var
hann hvorki beygður eða brotinn.
Hann skilaði fullu starfi til hins
síðasta dags.
Kynni mín af þeim hjónum, Jó-
hannesi og Þóru, fjölskyldulífinu
og einlægninni er ríkjandi var þar.
Þetta var eins og margt er mætir
manni á lífsleiðinni, skemmtilegir
tilviljanaþættir er rekjast að
sumu leyti til þess að börn okkar
fella hugi saman og stofna heimili.
Þessir þættir munu geymast mér í
fylgsnum hugans til betri tíma.
Jóhannes var vel í stakk búinn til
þess að mæta misjöfnu sem lífs-
gæðum tilheyrir á ófarinni leið, en
manni með hans traustu og heið-
ariegu skapgerð varð létt að móta
hina heppilegustu stefnu með hag-
sýni og heiðarleik, orðheldni og
öryggi. Það er mikils virði hverju
samfélagi að hafa slíka stofna við
mótun hins varanlega umhverfis
andlega og veraldlega við sköpun
sambýlis manna.
Börn Jóhannesar og Þóru eru
fjögur: Guðmundur verslunar-
maður sem giftur er Helgu Jós-
epsdóttur, eiga þau þrjú börn, Al-
exander kennari, giftur Helgu
Hafsteinsdóttur, þau eiga einn
dreng. Dæturnar eru tvær: Anna
Birna, gift Steingrími Ellingsen,
verslunarmanni, eiga þau tvö börn
og Guðlaug Ingibjörg, gift Gary
Hecker, bankamanni, sem er
Bandaríkjamaður, þau hafa ný-
lega eignast dreng sem fékk nafn-
ið Michael Jóhannes. í tilefni þess
fóru afi og amma vestur til Amer-
íku til þess að sjá þennan yngsta
kvist á ættarmeiðnum, er dauða
Jóhannesar bar að, að morgni hins
fyrsta dags er þau dvöldu vestra.
Með mikilli eftirvæntingu og til-
hlökkun höfðu þau farið 1 þessa
ferð að líta litla drenginn og for-
eldra hans. Það gekk að, en þá var
lífi Jóhannesar lokið. Eg verð að
geyma með mér áhrif síðustu
handtakanna er ég kvaddi Þóru og
Jóhannes mánudagskvöldið 15. ág-
úst síðastliðinn. Það var innilegt
bros og hlý augu er innsigluðu
kveðjustundina.
Samheldnin og vinátta hefur
einkennt heimilið að Melabraut
47, það hygg ég að allir sem hafa
kynnst því hafi fundið. Fjölskyld-
an og einstaklingar hennar, veit
ég að hafa viljað svo sem hægt var
að létta byrði húsbóndans, er
sjúkleikinn lagðist á herðar hans.
Það þarf mikla hreysti og sálar-
styrk til þess að bera að sætta sig
við það að tapa, þótt ekki sé nema
lítill hluti hreyfiaflsins, hvað þá ef
stór hluti þess er horfinn. Þarna
kemur margt til og þetta marga
hafði Jóhannes í svo ríkum mæli,
að það nægði til þess að rækja
hinar mannlegu skyldur við alla
og umhverfi sitt. Hann var gæfu-
maður, því hann eignaðist góða og
sterka eiginkonu er bar, svo sem
hún kunni, þann hluta erfiðleik-
anna er henni var mögulegt að
axla. Þetta sá maður í viðmóti og
samskiptum Þóru Guðjónsdóttur
við mann sinn. Svo sem ég þekki
til, vildu börnin einnig létta hon-
um lífið sem tök voru á. Sem dæmi
nefni ég soninn Guðmund, er stóð
við hlið föður síns, svo lengi er ég
þekki til. Tel ég hann vera lifandi
dæmi hinna barnanna og án þess
að nefna nokkur nöfn veit ég að
margir vina hans eiga svo sann-
arlega þakkir skilið fyrir hverjir
raunvinir þeir hafa ávallt verið.
Ég veit dæmi um það, að þótt Jó-
hannes hafi ekki verið margmáll
um hluti, sem að honum sneru
persónulega, var hugur hans full-
ur þakklætis fyrir smátt sem
stórt. Þær þakkir taki hver sem
þær á, þetta er hans kveðja til
hinna mörgu er þekktu hina fá-
gætu skaphöfn þessa gæðadrengs.
Fram til síðustu stundar fannst
mér ég verða að trúa því, að slík
skaphöfn hlyti og ætti rétt á því,
að sigra hið ósigranlega — gæti
verið að við byggjum öll yfir náð-
argjöfum, en höfum aldrei haft
fyrir því að leita þær uppi? Jó-
hannes var hetja, en hann hafði
fundið þessa eiginleika með sjálf-
um sér, eða svo er hann í minn-
ingu minni.
Jóhannes var því miður ekki
hinn eini sem þessi byrði hefur
verið lögð á, þeir eru alltof margir.
í nafni þessa vinar míns bið ég þá
að lifa í voninni um sigur. Það er
aldrei að vita hvað sá dagur heitir
sem flytur sigurboðin og síðan
lækninguna. Þetta var hans andi
og þetta var hans trú. í þessum
orðum mínum liggja kveðjur mín-
ar og samúðartjáningar til konu
hans og fjölskyldu, og allra er
trega góðan dreng. Þakka kærum
vini samfylgdina.
Hafsteinn Guðmundsson
Við kynntumst í skóla, á þeim
aldri þegar vináttan grundvallast.
Þó voru kynni okkar ekki mjög ná-
in í Menntaskólanum, enda var Jó-
hannes hlédrægur piltur og virtist
vera fremur feiminn. Síðan hurf-
um við út í annir lífsins og fund-
um fækkaði. Jóhannes lærði við-
skiptafræði í háskólanum og tók
síðan við stjórn á fyrirtæki föður
síns, Magnús Th. S. Blöndal hf.,
fyrst með föðurnum meðan hans
naut við, síðan einn um skeið og
nú hin síðari ár aftur með aðstoð
síns sonar. Liðlega tvítugur
kvæntist hann kornungri og fal-
legri stúlku, Þóru Guðjónsdóttur,
og þau eignuðust fjögur gervileg
börn, tvo sonu og tvær dætur.
Synirnir bera nöfn afa og afabróð-
ur, Guðmundar stórkaupmanns og
Alexanders háskólarektors, hins
mikla byggingaforkólfs Háskóla
íslands. Dæturnar eru Guðlaug
Ingibjörg, gift Gary Hecker og
Anna Birna, gift Steingrími Ell-
ingsen.
Við sem vorum útskrifuð úr
Menntaskólanum í Reykjavík á
svölu sólskinsvori 1943, um fimm
tugir ungmenna, við höfum alla
stund haldið hópinn fastlega og að
jafnaði komið saman ekki sjaldn-
ar en einu sinni á ári. Á þeim
fundum áttum við Jóhannes sam-
an margar góðar stundir. Svo
gerðist það fyrir allmörgum árum
að hann var sleginn af hræði-
legum sjúkdómi sem lamaði hann
smám saman og fjötraði loks við
hjólastól hin síðari ár. En þá
sýndi þessi hægláti og yfirlætis-
lausi drengur best hvað í honum
bjó. Aldrei heyrðist hann kvarta
yfir fötlun sinni og þjáningum,
hvað þá að hann mælti æðruorð.
Hann stýrði fyrirtæki sínu af
óskertum dugnaði allt til hinstu
stundar, og alltaf var hann manna
glaðastur í góðum hópi. En hann
átti líka frábæra eiginkonu sem
studdi hann í þrengingunum, og
frábæran son sem studdi föður
sinn upp þrepin og inn í skrifstof-
una á hverjum morgni og heim
aftur að kvöldi. Fyrirtæki hans
varð tvívegis fyrir tjóni af elds-
voða en þá braust Jóhannes í því
að útvega sér ný umboð í stað
þeirra sem hann missti við brun-
ann og kom versluninni til þroska
á ný. Ekki mun honum þó hafa
verið vanþörf að varpa stöku sinn-
um af sér oki starfsins, svo veikur
sem hann var; og það sagði hann
mér að væru sínar albestu stundir
þegar hann fengi að heimsækja
Guðlaugu dóttur sína sem búsett
er í Baltimore. í Bandaríkjunum.
Þangað var hann einmitt nýkom-
inn, einu sinni enn, þegar dauða
hans bar skyndilega að.
Á liðnu vori áttum við 40 ára
stúdentsafmæli, og þá var að
sjálfsögðu haldinn meiriháttar
mannfagnaður. Svo leit út sem Jó-
hannes mundi vart geta verið með
okkur í það sinn, því að sjúkdóm-
urinn hafði þá lagst á hjarta hans.
En mikill var fögnuður okkar er
hann birtist allt í einu í hjóla-
stólnum sínum þegar veislan stóð
sem hæst. Þetta kvöld sátum við
bekkjarfélagar saman drykklang-
ar stundir, rifjuðum upp gamlar
minningar og nutum þess að finna
hlýja strauma kærleikans fara á
milli okkar. Hann var svo barns-
lega glaður yfir því að fá einu
sinni enn að hitta okkur fornvini
sína; en þó er það satt að segja að
hann, þessi krossburðarmaður,
gaf okkur miklu meira en við gát-
um gefið honum. Og svo þegar leið
að nóttu kom hans góði tengdas-
onur, Steingrímur, og renndi hon-
um í stólnum út að bifreið sinni.
Ég fylgdi honum til dyra og hann
veifaði til mín í kveðjuskyni, hress
í bragði og með gleðibros á vör.
Þannig hvarf hann mér í hinsta
sinni, og þannig man ég hann til
minnar hinstu stundar.
Þessi fáu og fátæklegu orð
flytja kveðjur og þakkir frá okkur
öllum bekkjarsystkinum Jóhann-
esar. Innilegar samúðarkveðjur til
Þóru og barnanna og allra ann-
arra ástvina hans. Hann var sann-
ur afburðamaður. Hann sýndi
hvernig menn geta, þrátt fyrir
þunga og langvarandi sjúkdóms-
þraut, unnið mikil og þjóðnýt störf
og lifað lífinu sjálfum sér og öðr-
um til gleði og hamingju, ef lundin
er létt og viljinn er einbeittur.
Jónas Kristjánsson
Hann átti skylt við vorið, og aldrei sá
ég lund
svo örvan og svo fúsan að bjóða
sælustund,
því rótin var svo þýð og svo þyrst
að vinna dáð,
að þerra tár og gleðja og bjóða öðrum
Þannig orti Matthías Jochums-
son við andlát góðs vinar, og þess-
ar Ijóðlínur þjóðskáldsins vil ég
gera að mínum, er ég minnist vin-
ar míns og félaga Jóhannesar ó.
Guðmundssonar, því fáum
mönnum hefi ég kynnst á lífsleið-
inni sem áttu meira skylt við vorið
sem hann. Hann var alla tíð vors-
ins drengur — svo ör og svo fús að
bjóða öðrum sælustundir. Og þeg-
ar hugurinn er látinn reika eru í
minningunni aðeins birta, heið-
ríkja og hlýja — og minningarnar
taka að tala.
Er ég og fjölskylda mín fluttum
snemma árs 1963 vestur á Sel-
tjarnarnes þekktum við þar fáa og
færri okkur. Ekki hafði búsetan
varað marga mánuði er Jóhannes
og fjölskylda hans keyptu og flutti
á hæðina fyrir ofan okkur. Víst
þekkti ég hann og hans góðu konu
lítillega frá mínum drengjaárum,
en nú urðu kynnin nánari og
meiri, og það segir meira en mörg
orð um mannkosti Jóhannesar, að
þau 10 ár sem við vorum sambýlis-
menn, féll aldrei eina dagstund
skuggi á þá vináttu, hvorki þá né
síðar. í raun lít ég og mín fjöl-
skylda þá það sem mikla Guðsgjöf
að hafa fengið að njóta návistar
og kynna af fjölskyldu Jóhannesar
öll þessi ár — árin sem börnin
okkar voru að taka út mestan
þroska — árin sem unglingurinn
mótast mest. Sú fyrirmynd sem
Jóhannes og hans góða kona, Þóra,
sýndu með sínu fjölskyldulífi og í
uppeldi barnanna þeirra, var
okkur sem yngri vorum sem for-
eldrar, mikill og góður reynslu-
skóli. Þar réði kærleikurinn og
hlýjan ríkjum — og þau uppskáru
hjónin sem til var sáð — með ein-
stöku barnaláni.
Meðan allt leikur í lyndi, er létt
lífsveginn að ganga. En þegar erf-
iðleikar og sjúkdómar sækja að,
þá — og fyrst þá — reynir á
manninn, — reynir á hvað innra
fyrir býr. „Líf er nauðsyn lát þig
hvetja, líkstu ei gauði, berstu
djarft, — vertu ei sauður heldur
hetja." Þannig orti enska skáldið
Longfellow á sinni tíð. Og þessi
orð um hetjuna má sannarlega
færa upp á vin minn Jóhannes.
Það þarf mikla hetjulund til að
berjast við ólæknandi sjúkdóm í
meira en áratug — en gefast aldr-
ei upp. Það þarf mikið karlmenni
til að sætta sig við þau illu örlög á
besta æviskeiði að verða dæmdur
ævilangt í hjólastól. Jóhannes vin-
ur minn barðist djarft — lét aldrei
bilbug á sér finna — vildi ávallt og
var alltaf gefandinn — og gaf
okkur hinum af sinni léttu lund á
hverjum degi öll þessi ár sem bar-
áttan stóð. Hann var óumræðilega
mikil hetja.
En við hlið hans stóð önnur
hetja — hún sem gengið hafði
lífsgönguna við hlið hans í nærri
fjóra tugi ára, eiginkona hans
Þóra Guðjónsdóttir. Öll þessi
löngu sjúkdómsár sýndi hún ótrú-
legt þrek og mikla fórnarlund, og
vissulega má segja það sama um
börn þeirra öll og tengdabörn.
Sjálfur fylkti Jóhannes sér ung-
ur maður undir merki þeirra sem
trúa á manninn — trúa því að ein-
staklingurinn, — fái hann að nota
og njóta hæfileika sinna frjáls og
óháður geti hann lyft Grettistök-
um, trúa því að Guð hjálpi þeim
sem hjálpar sér sjálfur. Lífsskoð-
anir okkar féllu því í líkan farveg,
og hér og nú skulu honum þakkað-
ar allar þær unaðsstundir liðinna
ára þar sem við á síðkvöldum
ræddum þjóðmálin — horfðum til
framtíðarinnar — leituðumst við
að ráða lífsgátuna — þær stundir
hefðu mátt verða miklu fleiri.
Og nú er komið að kveðjustund
— en aðeins að sinni — því það er
bjargföst trú mín að vinir hittist
að nýju, að orð Meistarans mikla
er hann sagði: „Ég lifi og þér mun-
uð lifa“, sé hinn eilífi sannleikur
og mikli gleðiboðskapur okkar
mannanna barna, og því muni vin-
ir að nýju hittast og gleðjast í
Valhöll eilífðar hamingju.
Verði mínum góða vini hvíldin
vær. Magnús Erlendsson
Harmur leitaði á hugann er ég
frétti, að vinur minn og skólabróð-
ir, Jóhannes ólafur Guðmundss-
on, væri látinn, en jafnframt rifj-
uðust upp ótal minningar liðinna
ára, sem allar eru á einn veg,
minningar um góðan dreng, ein-
lægan og traustan vin um áratuga
skeið. Það er því gleði í sorginni,
að eiga slíkar endurminningar.
Kynni okkar Jóhannesar hófust
haustið 1940, við byrjun námsárs í
Menntaskólanum í Reykjavík.
Tókst brátt góð vinátta með
okkur, við lásum saman, skemmt-
um okkur saman, áttum sem sagt
alltaf samleið hvort sem var við
leik eða störf. Jóhannes var að eðl-
isfari glaðvær og léttur í lund. Það
var því ánægjulegt að vera sam-