Morgunblaðið - 20.10.1983, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. OKTÓBER 1983
Við verðum að draga úr
útgjöldum þjóðarinnar
— þeir sem segja annað skrökva að kjósendum
Hér fer á eftir í heild ræða sú, sem Geir Hallgrímsson,
utanríkisráðherra, flutti í umræðum á Alþingi í fyrrakvöld um
stefnuræðu forsætisráðherra:
Á komandi vori munum við ís-
lendingar minnast þess að 40 ár
eru liðin frá því að lýðveldi var
stofnað á íslandi. Þá sögðu vitrir
menn, að lýðveldisstofnunin væri
tilraun. Og enn eftir 40 ár er lýð-
veldi á íslandi í raun og veru til-
raun, tilraun fámennrar þjóðar til
að lifa og starfa í eigin landi, sjá
sjálfri sér farborða og hafa með
höndum forsjá sinna mála. Ef
þessi tilraun á að takast skiptir
mestu máli, að við íslendingar
styrkjum þær þrjár höfuðstoðir
sem lýðveldið byggist á, efna-
hagslegt sjálfstæði, menningar-
legt sjálfstæði og stjórnarfarslegt
sjálfstæði.
Auðvitað værum við vanþakk-
lát ef við gerðum okkur ekki grein
fyrir því, að mikið hefur áunnist á
þessum 40 árum sem eru að líða.
Ég held samt sem áður að sjaldan
höfum við verið jafn nálægt því,
eins og á sl. vori, að tefla þessum
árangri í hættu og stefna efna-
hagslegu sjálfstæði okkar í voða.
Geigvænlegri vandi
{ kosningabaráttunni á sl. vori
var mönnum að vísu ljóst, að mik-
ill vandi var okkur á höndum, en
þó reyndust vandamálin enn
geigvænlegri þegar að stjórnar-
myndum kom eftir kosningar en
menn höfðu jafnvel álitið í hita
baráttunnar fyrir kosningar.
Sú vinstri stjórnarstefna sem
ríkt hafði í nærfellt 5 ár hafði
leitt til þess, að enginn afrakstur
sást eftir eitt mesta góðæri sem
við íslendingar höfum notið, árið
1980 og 1981, og þegar ytri skil-
yrðin versnuðu á árinu 1982 og
áfram á þessu ári fór í raun og
veru flest úr böndum. f stjórn-
armyndunarviðræðunum sjálfum
gætti samt sem áður ekki þess
raunsæis sem nauðsynlegt var til
þess að ráðast gegn erfiðleikunum
og ráða við vandamálin.
Það var ljóst að Alþýðubanda-
lagið hafði í raun gefist upp, vildi
ekki viðurkenna staðreyndir og
flúði vandamálin sem það hafði
átt mestan þátt í að skapa.
Alþýðuflokkur sýndi þó við-
leitni, en skorti kjark, þegar að
úrslitastundu var komið, vegna
þess klofnings sem var í liði
þeirra eftir stofnun Bandalags
jafnaðarmanna. Bandalagið og
Kvennalistinn létu hvorki mikið
til sín taka, né höfðu frumkvæði,
sem e.t.v. var heldur ekki von að
gerðist eins og í pottinn var búið.
Samningsréttur
Eins og kunnugt er slitnaði tví-
vegis upp úr stjórnarmyndunar-
viðræðum Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks. Ágreiningur-
inn snerist ekki um það hvort
taka ætti kaupgjaldsvísitöluna úr
sambandi, heldur um hitt, hvort
samningsrétturinn skyldi afnum-
inn um tíma eða ekki. Við sjálf-
stæðismenn töldum óhætt að
samningsrétturinn yrði frjáls og
að framkvæma bæri aðgerðir rík-
isstjórnar i trausti þess, að aðilar
vinnumarkaðarins tækju fullt til-
lit til ríkjandi aðstæðna. Fram-
sóknarflokkur taldi óhjákvæmi-
legt að lögbinda samninga um
skeið og sú málamiðlun varð milli
þessara flokka, að lögbinding
skyldi standa í 7 mánuði.
Nú virðast launþegasamtökin
ætla að gera þetta að meginmáli
gegn ríkisstjórninni. Ég vil í
þessu sambandi minna á:
1. að verkalýðsfélög sögðu samn-
ingum ekki upp fyrr en frá og
með 1. september, svo hér er
aðeins í raun um 5 mánaða
tímabil að ræða. Nú eru rúmir
þrír mánuðir eftir af því. Oft
hafa kjarasamningar tekið
lengri tíma og því tímabært að
hefja þá.
2. að verkalýðsfélög og vinnuveit-
endur hafa fulla heimild til
þess að semja um öll önnur at-
riði kjarasamnings en kaup-
gjaldshliðina.
I umræðum um kjaramálin að
undanförnu hefur heyrst sú rök-
semd, að skerðing samningsréttar
hér í nokkra mánuði væri sam-
bærileg við afnám mannréttinda í
Póllandi. Ég vil ekki leggja nafn
Guðs míns við hégóma, en Guð
hjálpi því fólki sem þannig talar.
Og hvílíkt skilningsleysi á högum
og kjörum verkamanna í Póllandi,
sem hafa verið rændir öllum
mannréttindum. Þeir sem þannig
tala ættu að bregða sér til Pól-
lands og kynnast ástandinu þar af
eigin raun.
Vísitölutenging launa
Hvað vísitölubindingu launa
snertir, sem óheimil er um
tveggja ára skeið, hefur reynslan
sýnt, að hún hefur ekki orðið
launþegum sá bjarghringur sem
ætlast var til í upphafi heldur til
skaða þeim jafnt og þjóðinni í
heild.
Ég held að það hafi verið Lúð-
vík Jósefsson sem sagði eitt sinn,
að það væri auðvitað ekkert vit í
því að laun hækkuðu á Islandi
vegna þess að kaffiverð hefði
hækkað á heimsmarkaði í kjölfar
uppskerubrests í Brasilíu. Það sjá
auðvitað allir hversu fáránlegt
það er. Með sama hætti er auðvit-
að ekki hægt að hækka fiskverð
hér heima nema fiskverð hækki á
mörkuðum okkar erlendis eða
aukin framleiðni verði í vinnslu.
Ef við annars vegar hækkum
laun hér innanlands vegna þess
að innfluttar vörur hækka og hins
vegar án þess að útflutningsvörur
okkar hækki í verði eða aukin
framleiðni eigi sér stað, þá erum
við einungis að blekkja okkur
sjálf. Afleiðingin verður gengis-
lækkun og óstöðvandi verðbólga í
landinu, en uppi standa slyppir og
snauðir launþegar almennt og þá
ekki síst hinir iægstlaunuðu.
Kjaraskerðingin
Nú er sagt að aðgerðir ríkis-
stjórnar hafi leitt til þess, að
kjaraskerðing hafi verið mikil á
þessu ári. Við skulum vissulega
gera okkur grein fyrir því, að
veruleg kjaraskerðing hefur átt
sér stað. Menn nefna 13—18%
kjaraskerðingu, allt eftir því
hvort um rauntekjur eða kaup-
taxta er að ræða. En þá skulum
við líka átta okkur á því, að þjóð-
artekjur á mann hafa lækkað um
11% frá árinu 1981, en það ár blés
byrlega í öllum okkar þjóðarbú-
skap vegna hagkvæmra ytri að-
stæðna, en samt sem áður eydd-
um við um efni fram svo að við-
skiptahallinn nam 5% af þjóðar-
framleiðslu og þessi halli óx á sl.
ári upp í 10% af þjóðarfram-
leiðslu.
Þegar svo var komið að erlend-
ar skuldir, sem við höfðum hleypt
okkur í, voru komnar upp í 60% af
þjóðarframleiðslu og gerðu kröfu
til þess að nær fjórða hver króna
okkar færi í greiðslu afborgana og
vaxta,
— þegar svo var komið að verð-
bólgan í landinu var orðin
130%,
— þegar svo var komið að hús-
byggjendur voru að verða
gjaldþrota,
— þegar svo var komið að stöðv-
un atvinnufyrirtækja víða um
land var fyrirsjáanleg og at-
vinnuleysi blasti við fleiri
heimilum á íslandi en nokkur
dæmi eru um,
— þá varð eitthvað til bragðs að
taka.
Nauðsynlegt var auðvitað að
draga úr þjóðarútgjöldunum,
launakostnaður er einn stærsti
þáttur þjóðarútgjaldanna. Úr
þeim kostnaði varð því að draga.
Þeir stjórnmálamenn eða stjórn-
málaflokkar, sem segja kjósend-
um sínum annað, eru að skrökva
að þeim vísvitandi og verðskulda
ekki traust landsmanna.
Dregið úr útgjöldum
og fjárfestingu
Það er gjarnan sagt, að í raun
og veru hafi ekkert annað verið
gert af hálfu þessarar ríkisstjórn-
ar en að ráðast á launin, en þetta
er ekki rétt. Ég minni á það, að
samkvæmt framlögðu fjárlaga-
frumvarpi er í fyrsta sinn í mörg
ár ætlunin að draga úr samneyslu
um 2—3%. Það getur að vísu orð-
ið til þess, að við fáum ekki alveg
þá sömu þjónustu opinberra aðila
ríkis og sveitarfélaga og við helst
viljum, en það er þó stefna og
markmið núverandi ríkisstjórnar
að draga þannig úr útgjöldum, að
haldið sé uppi nauðsynlegri þjón-
ustu og tryggingu gagnvart þeim,
sem minna mega sín í lífinu.
Ég minni einnig á það, að draga
skal úr fjárfestingu um 10—15%
á þessu og næsta ári og þar á
meðal og ekki síst úr opinberri
fjárfestingu. Auðvitað vildum við
að ýmsar nytsamar framkvæmdir
sjái dagsins ljós. Auðvitað er það
ákveðið hættuspil, að draga úr
fjárfestingu atvinnuveganna
vegna þess að fjárfesting í
atvinnurekstri á vissulega að
skila arði og vera undirstaða þess
að unnt sé að greiða hærra kaup
og bæta lífskjörin, en það er ekki
unnt að borga þá peninga sem
ekki eru til. Og við getum hvorki
né viljum auka enn erlenda
skuldabyrgði. Við gerum okkur
sömuleiðis grein fyrir, að fjárfest-
ing bæði af opinberri hálfu og
atvinnuvega og atvinnufyrirtækja
hefur ekki verið byggð á þeirri
forsjálni sem nauðsynleg er.
Skýringin er fyrst og fremst óða-
verðbólgan, sú staðreynd, að
okkur íslendinga hefur skort við-
miðun og mælikvarða á það hvað
er hagkvæmt í framkvæmdum og
fjárfestingum. Þessvegna hefur
fjárfestingin ekki verið svo arð-
bær sem skyldi og oft á tíðum orð-
ið til þess að skerða lífskjörin, í
stað þess að bæta þau. Þess vegna
skiptir líka öllu máli að þessu
leyti að sigrast á verðbólgunni.
Vextir lækkaöir
húsnæðislán hækkuð
Samræmdar aðgerðir í ríkis-
fjármálum og peningamálum eru
nauðsynlegar, ef það á að takast.
Þannig hefur verið unnt að
lækka vexti verulega nú tvívegis í
kjölfar lækkaðrar verðbólgu.
Lánstími húsnæðislána hefur
verið lengdur og lán hækkuð um
50%, sem er áfangi á þeirri leið,
að lánað verði allt að 80% af
byggingarkostnaði til þeirra sem
byggja sína fyrstu íbúð.
Dregið hefur verið úr tekju-
skatti einstaklinga með hækkun
persónuafsláttar og barnabóta,
sem er áfangi á þeirri leið að fella
niður tekjuskatt á almennum
launatekjum.
Felldur hefur verið niður skatt-
ur á ferðamannagjaldeyri. Fleira
mætti nefna, ef tíminn leyfði.
Margháttaðar ráðstafanir hafa
þannig verið gerðar af stjórnvöld-
um, aðrar en í launamálum, en
kjarni málsins er sá, að ekkert
skerðir lífskjörin meira en verð-
bólgan sjálf. Sú röksemd var einu
sinni höfð uppi af hálfu Alþýðu-
sambands íslands fyrir nokkrum
misserum, að lækkun verðbólgu
úr 80% í 60% jafngilti 4% kjara-
bót, vegna þess að verðbætur á
laun kæmu ávallt seinna en verð-
hækkanirnar. Ef við beitum álíka
röksemdafærslu við núverandi
aðstæður, þegar verðbólgan hefur
á skömmum tíma lækkað úr 130%
í 30% jafngildir það 20% kjara-
bót. En þetta var röksemdafærsla
annarra, ekki nauðsynlega mín.
Er of hratt farið?
Sumir tala um það að ríkis-
stjórnin hafi farið of geyst í sak-
irnar, ætli að ná of miklum
árangri á of skömmum tíma. Ég
er algerlega ósammála þessari
skoðun og tala þar af nokkurri
reynslu.
Vorið 1978 hafði þáverandi rík-
isstjórn tekist að ná verðbólgunni
úr 60% í 26%, en þá var langlund-
argeð fólks þrotið. Mönnum
fannst þetta of lítill árangur á of
löngum tíma.
Ég er sannfærður um það að
launþegahreyfingin mun ekki
ganga gegn núverandi ríkisstjórn
með krepptan hnefann, eins og
hún gerði vorið 1978. Ef aðgerð-
irnar veturinn og vorið 1978 hefðu
fengið að sýna sig í verki, hefðum
við ekki þurft að ganga í gegnum
5 ára vinstristjórnartímabil í
kjölfar þeirra.
Ég bið ykkur að hugleiða hvern-
ig staðan væri í dag, ef aðgerðirn-
ar 1978 hefðu náð fram að ganga.
Þeir sem hugleiða það munu að
mínum dómi ekki taka þátt í nein-
um aðgerðum nú til þess að
hrinda þeim ráðstöfunum, sem
ríkisstjórnin hefur beitt sér fyrir.
Hagur hinna
lægstlaunuöu
Allir stjórnmálaflokkar hafa á
orði í umræðum sem þessum, að
þeir vilji bæta hag hinna lægst-
launuðu. Ég er sammála því, að
það á að bæta hag hinna lægst-
launuðu, en ég leyfi mér að segja
að engin röksemd í kjaramálum
hefur verið jafn mikið misnotuð
og einmitt þessi. Sannleikurinn er
sá, hvort sem okkur líkar betur
eða verr, að þeir sem hærri launin
hafa og hinir með meðallaun vilja
gjarnan skríða upp eftir bakinu á
hinum lægstlaunuðu og bera þá
fyrir sig til þess að ná fram betri
kjörum fyrir sjálfan sig. Það hef-
ur yfirleitt mistekist að bæta kjör
hinna lægstlaunuðu umfram
aðra, vegna þess að hinir hafa
aldrei sætt sig við það. Það þarf
ekki annað en vísa til viðbragða
verkalýðsforystu Alþýðubanda-
lagsins 1978 þessu til staðfest-
ingar. Og staðreynd er, að þeir
sem hafa lægstu launin sýna oft
meiri þolinmæði og skilning á
nauðsyn þess, að atvinnufyrir-
tækin fái tækifæri til að rétta við,
en hinir sem við betri kjör búa.
Raunar er það mín skoðun, að
ákveðinn launamunur sé ekki af
hinu illa heldur er hann hvati
fyrir fólk til þess að leggja sig
meira fram og slíkur launamis-
munur kemur hinum lægstlaun-
uðu til góða, vegna þess að hann
eykur verðmætasköpunina og
bætir því lífskjörin í landinu.
Ég held að hinir lægstlaunuðu
hafi fengið nóg af lýðskrumi, þeg-
ar menn hafa á orði nauðsyn þess
að bæta kjör þeirra en athafnir
fylgja ekki orðum eins og verka-
lýðsforusta Alþýðubandalagsins
gerir sig seka um.
ÞolinmæÖi og
þrautseigja
Spurningin er nú sú, hvort við
getum sýnt ofurlítið meira lang-
lundargeð og þrautseigju og með
því tryggt sigur yfir verðbólgunni.
En skortir okkur kannski þessa
þolinmæði og þessa þrautseigju?
Það er ósköp auðvelt að krefjast
30—40% kauphækkunar í krónu-
tölu, en hver er nokkru bættari.
Það er í það minnsta rétt að við
gerum okkur grein fyrir því, að
áframhaldandi verðbólguþróun
hefði stefnt öllu í voða og þess-
vegna er það algerlega út í loftið
að vera að tala um kjararýrnun,
vegna þess að spurningin vaknar
um leið í huga manns við hvað er
þá miðað, hvernig hefðu íslenskir
launþegar staðið hefði ekkert ver-
ið gert? 130% verðbólga í vor án
aðgerða stjórnvalda hefði leitt til
mun hærri verðbólgu nú í haust
svo að hjól atvinnulífsins hefðu
örugglega stöðvast og atvinnu-
leysi, eymd og volæði haldið inn-
reið sína meðal landsmanna.
Það eru þess vegna orð að
sönnu, þegar við sjálfstæðismenn
segjum, að við séum nú á réttri
leið. fslendingar eiga um það að
velja, hvort þeir vilja tryggja sig-
ur yfir verðbólgu, tryggja það að
traustur grundvöllur sé byggður
undir atvinnuvegi landsmanna,
sem síðan geti orðið til þess að
unnt sé að bæta þjóðarhag og kjör
heimilanna og atvinnufyrirtækj-
anna í landinu, eða hleypa
Ræða Geirs Hallgrímssonar,
utanríkisráðherra, í umræðum
um stefnuræðu forsætisráðherra