Morgunblaðið - 27.07.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ 1985
Útgefandi hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift- argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 30 kr. eintakið.
Oryggi um
réttarstöðu
Iréttarríki er það grundvall-
arregla að borgararnir geti
haft vissu og öryggi um eigin
réttarstöðu. Af þessari reglu
leiðir meðal annars að stjórn-
völd, ekki síst ráðherrar og
aðrir embættismenn, skuli
halda þannig á málum, að ekki
sé vafi á réttarstöðu einstakl-
inga, samtaka þeirra og fyrir-
tækja, og á hið sama við um
íslendinga og útlendinga er
hér dveljast. Hvort heldur er
um íþyngjandi eða ívilnandi
ákvarðanir stjórnvalda að
ræða eiga menn að geta treyst
því að þær séu ekki teknar að
geðþótta stjórnvalda; um þær
gildi almennar, skýrar og
opinberar reglur, sem ekki
verði breytt nema eftir þeim
reglum sem um slíkar breyt-
ingar gilda.
Nú eru á döfinni tvö mál,
þar sem ráðherrar sýnast ætla
að breyta framkvæmd á regl-
um með þeim hætti að það
leiðir til öryggisleysis. í hvoru
tveggja tilvikinu hefur máls-
meðferðin einnig í för með sér
deilur milli þeirra stjórnvalda
sem með málið fara. Hér er
annars vegar vísað til þess að
Jón Helgason, dómsmálaráð-
herra, hefur afsalað sér valdi
til að veita vínveitingaleyfi í
hendur áfengisvarnanefndum.
Og hins vegar er vísað til þess
að Albert Guðmundsson, fjár-
málaráðherra, uppgötvaði það
á fimmtudaginn að síðan 1951
hefur varnarliðið á Keflavík-
urflugvelli stundað ólöglegan
innflutning á kjöti.
Davíð Oddsson, borgar-
stjóri, en til borgaryfirvalda
leita menn eftir vínveitinga-
leyfi, sagði að yfirlýsing
dómsmálaráðherra væri „út í
bláinn" og bætti við: „Slíkt er
ekkert annað en valdaafsal, og
ég tel að ráðherra hafi ekki
heimild til að afsala sér þeirri
ábyrgð sem embætti hans
fylgir.“ Hér er skýrt að orði
kveðið hjá borgarstjóra.
Ástæða er til að taka undir
orð hans. Um framkvæmd
áfengislöggjafarinnar og þau
skilyrði sem menn þurfa að
uppfylla til að fá vínveitinga-
leyfi á dómsmálaráðuneytið
undir forystu ráðherrans að
setja almennar reglur. Þar
eiga allir að sitja við sama
borð sem stunda sambærileg-
an rekstur. Duttlungar dóms-
málaráðherra eiga ekki að
ráða ferðinni, jafnvel þótt
hann vilji aifarið kasta
ábyrgðinni á herðar annarra.
Embættismönnum fjár-
málaráðuneytisins ætti að
hafa verið það ljóst um langt
árabil, að innflutningur varn-
arliðsins á kjöti kynni að
brjóta í bága við lögin um
varnir gegn gin- og klaufa-
veiki frá 1928. Utanríkisráðu-
neytið hefur undir höndum
lögfræðilega álitsgerð um að
þessi innflutningur sé ekki
lögbrot. Fékk þetta mál eðli-
lega embættislega meðferð,
áður en fjármálaráðherra gaf
út yfirlýsingu sína á fimmtu-
daginn um lögbrot með vitund
og samþykki íslenskra stjórn-
valda síðan 1951?
Á efnishlið þeirra mála, sem
hér er vikið að, kunna menn að
hafa skiptar skoðanir, en þeir
ættu að geta verið einhuga um
að aðferðirnar sem ráðherr-
arnir beita kalli á gagnrýni.
Þessar starfsaðferðir stuðla
síður en svo að því að auðvelda
meðferð þeirra viðkvæmu
mála sem þær snerta — auð-
vitað án þess að leysa þau.
Opinber
skiparekstur
*
Arúmri viku hefur Morg-
unblaðið endurbirt for-
ystugreinar úr hinum áhrifa-
miklu bandarísku dagblöðum
New York Times og Washing-
ton Post, þar sem opinber
styrkjastefna Bandaríkja-
manna gagnvart kaupsigling-
um er harðlega gagnrýnd. Nið-
urstaða blaðanna er hin sama:
þessi stefna hefur leitt til
ófremdarástands og hefur í
för með sér að menn skara eld
að eigin köku meira og minna
á kostnað skattgreiðenda.
Það er í skjóli þessarar
ámælisverðu stefnu sem hald-
ið er uppi flutningum með
skipinu Rainbow Hope fyrir
varnarliðið á Keflavíkurflug-
velli. Gagnrýni stórblaðanna
er af sama toga og það sem
andmælendur ferða Rainbow
Hope hafa haldið á loft hér á
landi, bandarísku einokunar-
og styrkjalögin í þágu kaup-
siglinga eru úrelt.
Eins og Washington Post
bendir réttilega á er ekki leng-
ur unnt að rökstyðja banda-
rísku lögin með vísan til ör-
yggishagsmuna Bandaríkj-
anna. Að því er samskiptin við
ísland varðar skaða einokun-
arlögin og flutningar Rainbow
Hope bæði öryggishagsmuni
Bandaríkjanna og íslands.
ÉtoQgOsö uÆ
Umsjónarmaöur Gísli Jónsson 297. þáttur
Hefjum pistil dagsins með
því að gera ofurlítil skil nokkr-
um minnisatriðum úr bréfum
og skilaboðum. Um sitthvað af
því hefur verið fjallað áður, en
í þáttum sem þessum verður
naumast komist hjá nokkrum
endurtekningum. Sigurður
skólameistari sagði að endur-
tekningar væru kennara „siður
og sjúkdómur".
í útvarpi heyrðist fyrir
skömmu þessi ömurlega setn-
ing: Ég er búinn að heyra fullt af
viðbrögðum. Ég hef getið þess
áður, hvernig menn misnota
stundum orðasambandið fullt
af, rétt eins og það væri eitt
orð, og þá helst nafnorð eða
lýsingarorð. Feitletraða setn-
ingin er reyndar þannig í heild
sinni, að hana þarf helst að
umorða frá upphafi. Menn
heyra varla viðbrögð. Reyn-
andi væri að segja: Ég hef orðið
var (vör) við margs konar við-
brögð.
Sögnin að valda (= koma til
leiðar) er vandmeðfarin og
skiljanlegt að beyging hennar
verði nokkuð á reiki. Hefur svo
verið um hríð. Réttast er talið
að beygja hana svo: nafnhátt-
ur að valda, þátíð eint. í
framsh. olli, lýsingarh. þát. hef
valdið. Það telst því ekki gott
mál, sem bréfritari einn hefur
eftir útvarpinu: Þetta gæti oll-
ið erfiðleikum. Þarna ætti sem
sagt að vera valdið. Við skulum
reyna að læra rétta beygingu
þessarar sagnar, því að mér
þætti illt, ef menn sniðgengju
vandann með því að forðast
valda og fara að segja orsaka í
staðinn. Síðarnefnda sögnin
þykir mér leiðinleg, en það er
enginn vandi að beygja hana.
Þegar sögnin að valda merk-
ir að „geta lyft", vandast málið
enn. Varla verður þá notuð þá-
tíðarmyndin olli. Virðist nú
ekki önnur leið betur fær en
umskrifa þátíðina og segja t.d.:
Hann gat ekki valdið verkefn-
inu. Halldór Laxness sprellaði
einu sinni, sem frægt er, og
skrifaði: Hann olli ekki taum-
unum vegna kulda. Þetta
meiddi málkennd manna.
Beyging orðsins fé ætlar enn
að vefjast fyrir mönnum. Hún
er sérkennileg í eignarfalli af
ástæðum sem ég hef oftar en
einu sinni rifjað upp. í bili læt
ég nægja að minna menn á að
tala um verðtryggingu spari-
fjár, ekki sparifés. Hitt er ann-
að mál, hvort menn kunna að
setja upp sparifésið, þegar mik-
ið liggur við.
Einkenniieg er sú árátta að
breyta að í á, en þetta heyrist
nú í mörgum samböndum,
jafnvel nafnháttarmerkið að
breytist stundum á þennan veg
um þessar mundir: Ætlarðu á
koma?! Algengara mun þetta
þó vera um forsetninguna og
atviksorðið að. Ekki er mark á
draumum, heyrðist sagt. Þetta
á náttúrlega að vera: Ekki er
mark að draumum. Nema
þetta sé samruni. Við segjum
nefnilega að taka mark á ein-
hverju.
Rétt áðan var ég að tala um
að valda erfiðleikum. í kvöld-
fréttum Ríkisútvarpsins. 21.
þ.m. höfðu menn annað og geð-
felldara í huga, séð frá hóli
erfiðleikanna.- Þá var sagt að
gengisfelling ítölsku lírunnar
myndi ekki „bjarga erfiðleik-
unum" í ítölsku efnahagslífi.
Skyldi það nú hafa verið ætl-
unin eftir allt saman? Eða ætli
menn hafi haft í hyggju að
ráða fram úr erfiðleikunum?
☆
Halldór Kristjánsson frá
Kirkjubóli, tryggur þessum
þætti, skrifar þetta fróðlega og
vel stílaða bréf í framhaldi af
290. þætti:
„Heill og sæll.
Ég er svo gamall að i æsku
minni átti ég að læra að búa
upp á hest. Þá vandist ég að
talað væri um að eitthvað riði
baggamun bæði í eiginlegri og
óeiginlegri merkingu. Að ríða
baggamuninn var að hafa úr-
slitaþýðingu, — valda hvernig
fór. Væri baggamunur að ráði
á klyfjahesti gat það ekki farið
nema á einn veg. Það hlaut að
hallast á og ef ekki var að gert
þegar orðið var reiðingshallt
fór svo að snaraðist, — allt um
hrygg og undir kvið.
Nú þurfti oft að flytja ým-
iskonar pinkla á klyfjahesti og
gat verið þraut að búa upp á
hestinn svo vel færi. Einstakir
pinklar voru stundum hafðir
ofan í milli og þá gjarna
bundnir við klyfberabogann.
Þegar verið var að reiða
heim hey og taka sig upp urðu
síðustu baggarnir ef til vill
misjafnir og kom ekki að sök
ef meðferðarmaður gat riðið af
baggamuninn. Krakki var lát-
inn á bak hestinum, hafður
ofan í milli og látinn liggja
hæfilega mikið út á léttari sát-
una til að ríða af baggamun-
inn.
Þetta orðafar er svo gamalt
að auðvitað veit ég ekki fremur
en aðrir upphaf þess en ein-
hvern veginn finnst mér að
fyrst hafi verið talað um að
ríða baggamuninn og seinna
fundið ráð til að ríða hann af.
„Það ríður á lífi kattarins og
allra músanna," sagði hún
amma mín stundum. Öll höf-
um við heyrt að hitt og þetta
væri áríðandi. Er ekki einhver
gömul frændsemi þarna á
milli? Má ekki jafnvel reiða sig
á að það sem ríður á geti riðið
baggamuninn?
„Mér ríður þá á að þú heitir
Jón og sért úr Flóanum," sagði
stúlkan forðum.
Vertu blessaður."
☆
í 294. þætti var fjölyrt um
stuðlasetningu og einkum það,
að íslenskt mál ætti hana eitt
og ekki aðrar tungur. Umsjón-
armanni datt í hug að láta
þess getið, að stuðlasetningar
gætti (fyrir áhrif frá íslensku)
í því tungumáli sem heitir
grassímoníska og fáir munu
hafa skilið og enn færri skilja
nú. Umsjónarmaður lætur því
flakka þessu til sönnunar
grassímonískan texta sem
hann telur sig hafa heyrt
sunginn. Ekki er umsjónar-
maður viss um að textinn sé
hárréttur. Því biður hann þá
sem kunna skil á grassímon-
ísku (og þeir eru nokkrir) að
leiðrétta, lagfæra og láta frá
sér heyra.
Grassímonía hallíkabú,
síffrí narí abba trú,
grallara sú.
Ambra skortrí skúri beims,
skyldir heims,
forteims skortrí litli sníí.
Sjúmblítt fordæ,
saríbúra mallan,
sjúmblítt fordæ,
grassímonigrallan,
sjúmblítt fordæ.
Skipulagsbreytingar
í Landsbankanum
í FRAMHALDI af fyrri breytingum á starfsskipulagi Landsbankans
hafa nú verið stofnuð þrjú ný svið til viðbótar þeim fjórum er þegar
hafa tekið til starfa. Er þetta gert samkvæmt nýlegri samþykkt
bankaráðs. Nýju sviðin eru Alþjóðasvið, Starfsmannasvið og Af-
greiðslusvið aðalbanka. Skipulagsbreytingum bankans er nú lokið
sem slíkum og verður í framhaldi af þeim komið á þeim starfshátt-
um, sem fylgja á innan hvers sviðs, segir í frétt frá Landsbankanum.
Alþjóðasviðið sér um viðskipti viðskiptadeildum aðalbankans í
Landsbankans við erlenda banka
og aðra erlenda viðskiptamenn svo
og um alla vörslu og viðskipti með
erlendan gjaldeyri utan íslands.
Það sér um að taka erlend lán og
endurgreiða þau. Þar er fylgst
með þróun alþjóðlegra peninga-
mála og séð um gjaldeyrisverslun.
Starfsmannasvið hefur með
höndum öll málefni starfsmanna,
bæði eiginleg og kjaramál, mennt-
unarmál, starfsþjálfun svo og fé-
lagsleg mál þeirra.
Afgreiðslusvið aðalbanka felur í
sér yfirstjórn og umsjón með
Austurstærti 11, einnig með þjón-
ustustarfsemi í aðalbanka. Af-
greiðslusvið er öðrum útibúum
Landsbankans til leiðbeiningar
um afgreiðsluhætti.
Barði Árnason hefur verið ráð-
inn framkvæmdastjóri Alþjóða-
sviðs. Hann hóf störf í Lands-
bankanum fyrir 28 árum og hefur
starfað í ýmsum deildum sem
tengjast erlendum viðskiptum.
Hann lauk stúdentsprófi frá MR.
1954 og lagði stund á þýskunám
við háskólann í Hamborg að því
loknu. Hann hefur starfað hjá
Dresdner Bank í Hamborg og
Scandinavian Bank í London þar
sem hann kynnti sér einkum
gjaldeyris- og verðbréfaviðskipti.
Hann hefur verið forstöðumaður
erlendra viðskipta Landsbankans
frá stofnun þeirra 1973. Barði er
kvæntur Ingrid Árnason og eiga
þau tvo syni.
Ari Guðmundsson hefur verið
ráðinn framkvæmdastjóri
Starfsmannasviðs. Hann hefur
starfað í Landsbankanum í 42 ár.
Hann hefur unnið í mörgum af-
greiðsludeildum bankans, verið
útibússtjóri í Keflavík, og
starfsmannastjóri Landsbankans
frá árinu 1974. Hann hefur sótt
margvísleg námskeið um starfs-
mannastjórnun bæði hérlendis og
erlendis og starfað um skeið hjá
Norges Bank. Hann er formaður
samvinnunefndar bankanna og er
í nefnd Norðurlanda um samn-