Morgunblaðið - 24.09.1985, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIDJUDAGUR 24. SEPTEMBER1985
13

Veiðiþáttur llmsjón: Guðmundur Guðjónsson
Verð veiðileyfa og sókn í árnar:
Sama vitleysan
í aðsigi eða læra
menn af reynslunni?
Gljúfurá: Allt of dýr miðað við gæðin og því seidist hún illa sumarið 1985.
Grím8á hjá Lækjarfossi Grímsármenn hafa komist vel frá sínu í þrengingun-
um, a.m.k. ef litið er á heildina.
Sú spurning sem brennur á vör-
um flestra eða allra stangveiði-
manna er hvort veiðileyfin hækki í
verði fyrir næsta sumar. Þetta er
áleitin spurning, því vanskipað
var í margar laxveiðiár á því sum-
ri sem nú er nýlokið, jafnvel í
toppám á besta tíma. Astæðan?
Jú, verð veiðileyfa fór yfir vel-
sæmismörkin ef svo mætti að orði
komast. Það skipti fjölmarga engu
þó árnar fylltust af laxi þrátt fyrir
þurrkana. Það eru eigi mörg ár
síðan að sportveiðimenn töldu
aldrei eftir sér hversu miklu þeir
eyddu í veiðtúr, ánægja þeirra var
slík að hún mátti alveg hreint
kosta drjúgum. Þetta er viðhorf
sem nú heyrir fortíðinni til, þökk
sé leigutökum og leigusölum lax-
veiðiánna, sportið er orðið svo
dýrt að menn snarfækka veiði-
ferðum, eða halda áfram að fara
jafn oft, bara nú í silung en ekki
lax.
Umsjónarmaður þessa þáttar
hefur hlýtt á menn skeggræða
þessi mál og venjulega eru við-
komandi svo þungir á brún að því
er vart við bjargandi. Sums staðar
eru veiðisamningar leigutaka og
veiðiréttareigenda bundinir bygg-
ingarvísitölu. Má þar nefna Norð-
urá. Þannig má búast við a.m.k. 30
prósent hækkun veiðileyfa í þeirri
verstöð og er ekki á sumarverðið
Þegar Morgunblaðsmenn
hittu tvo snjalla veiðigarpa, þá
Hermann Jónsson og Walter
Lenz, á brúnni á Vesturá í Mið-
firði hjá Túnhylnum í sumar,
sögðu þeir þá sögu, að þegar
þeir hefðu rennt maðki að laxa-
torfu einni sem lá sem fastast
rétt fyrir neðan brúnna, hefði
stór og rauður hængur einn
komið aðvífandi, gripið beituna
flata í munn sér og spýtt henni
frá félögum sínum. Þýddi lítið
að eiga við laxa þessa meðan
umræddur hængur var á sveimi.
Þessi litla saga er í flokki
margra annarra sem fjalla um
„forystulaxa", fiska sem virðast
með einhverjum hætti hafa „vit
fyrir" félögum sínum. Þessi
hegðan einstakra laxa undir-
strikar félagslyndi og félags-
hyggju þessarar stórmerkilegu
fisktegundar. Þegar þeir Her-
mann og Walter sögðu farir
sínar ekki sléttar við Túnhyls-
brúnna, rifjaðist upp í huga blm.
eftirfarandi saga:
Pyrir nokkrum árum voru
tveir félagar að veiða í Hrafns-
hyl í Álftá. Þetta var í júlímán-
uði og mikið laxager í hylnum,
50—60 laxar a.m.k. Afar lítið
vatn var í ánni og laxinn orðinn
styggur, stökkvandi um allt.
Laxinn vildi ekkert taka og
komið var fram undir kvöld. Er
félagarnir töldu fullreynt þarna
hugðust þeir flytja sig um set,
en stóðust ekki freistinguna að
laumast skríðandi fram á klett-
inn á austurbakka Álftár. Um
leið og andlit þeirra gægðust
fram af klettinum, varð allt vit-
1985 bætandi, því leyfin seldust
alls ekki á því verði. Norðurár-
skipbrot SVFR er kunnara en frá
þurfi að segja í röðum stangveiði-
manna. Tap félagsins gífurlegt
eftir að félagið bauð rosalega hátt
í ána til að halda henni fyrir fé-
lagsmenn sína. Útkoman varð sú,
að SVFR hélt sannarlega ánni, en
þá var hún bara orðin of dýr fyrir
hina sömu félagsmenn sem til stóð
að þjóna. Það hefði bjargað miklu
ef útlendingar hefðu fengist til að
kaupa „útlendingatímann", en það
fór á aðra leið og þó aðstandend-
um laxveiðiánna hafi gengið mis-
vel/illa að selja útlendingadaga
sína má heita að alls staðar hafi
það gengið verr en áður. Samdóma
álit sölumanna veiðileyfa, að út-
lendingahópurinn fer minnkandi á
sama tíma og verðlagið fælir land-
ann á vit urriða og bleikju.
Margir hafa orðið til að bölva og
ragna er SVFR ber á góma og ætíð
er það þannig að þegar illa gengur,
þá eru menn fljótir að gleyma því
sem vel hefur verið gert í gegn um
árin. En einn angi þessa máls
snertir SVFR verulega.
Umsjónarmaður þessa þáttar
hefur þannig heyrt að margir
veigri sér við að eiga viðskipti við
Stangaveiðifélagið. Dæmi var
nefnt, að SVFR átti þó nokkuð af
óseldum veiðidögum í Grímsá i
septembermánuði, en áin telst þá
laust í hylnum, laxar strikuðu í
allar áttir, sýnilega afar styggir.
Þetta var tilkomumikil sjón, þvi
margir laxanna voru stórir,
10—16 punda greinilega. Og svo
voru þarna tveir enn stærri,
svona 18 punda fiskar á að giska.
Er óðagotið hafði varað í hylnum
um hríð, sáu vinirnir, að stærstu
laxarnir tveir tóku að synda ró-
lega um, mjög reglubundið, eins
og þeir væru að smala löxunum
úr hylnum. Félagarnir voru nú
sestir á klettabrúnina og eftir
svo sem tvær mínútur lá öll
laxakösin á grunnri breiðu svo
sem 20 metra fyrir neðan stokk-
inn djúpa og breiðuna niður af
honum þar sem laxarnir liggja
vanalega. Þarna gat að líta
dökkan flekk í vatninu.
Nokkra stund var engin hreyf-
ing önnur en síboði á vatninu
af ugga- og sporðblaki laxanna
á grunnu vatninu. Enginn fiskur
var eftir sjáanlegur í hylnum.
18-pundararnir tveir lágu saman
til hliðar við laxatorfuna.
Skyndilega sáu vinirnir 4 laxa,
svona 14—16 punda fiska, þjóta
af stað, æða upp stokkinn, allt
upp í streng, bruna niður hann
aftur, upp hann aftur og niður
hann aftur. Síðan hægðu þeir
ferðina og sökkuðu niður að
laxatorfunni. Eftir örlitla stund
sigu 18-pundararnir tveir af stað
upp eftir og öll hjörðin á eftir.
Var að sjá fullkomin ró í hyln-
um. Vinirnir sátu sem stein-
runnir um hríð, en tókst svo að
laumast af klettinum án þess að
gera allt vitlaust aftur ...
ekki dýr miðað við það sem við-
gengst hér á landi. Á sama tíma
og SVFR gekk illa að koma þess-
um dögum í verð, vildu margir
kaupa septemberdaga beint af
bændum...
Þó að tíðrætt sé hér um ár
SVFR, þá er það einungis vegna
þess að þau dæmi eru hvað nær-
tækust og opinberust. Fjölmargir
veiðiseljendur eiga við sömu
vandamál að etja. En áfram með
smjörið: Hvað ætla þeir hjá SVFR
að gera t.d. með Gljúfurá næsta
sumar. Veðrið í sumar var yfir
6.000 krónur á dag og það hafði
það auðvitað í för með sér, að mik-
ið af veiðileyfum seldist ekki. Svo
gekk eitthvað af laxi í ána, en
vatnið seig og fjölmargir fóru
heim með öngulinn í afturendan-
um. Ýmsir þeirra munu vart
hyggja á að fara aftur næsta
sumar, síst af öllu í ljósi 30—50
prósenta leiguhækkunar. Sumarið
1985 seldist júlí vel, en fjöldi ág-
ústleyfa seldist ekki og sama er að
segja um september. Hvað verður
með Gljúfurá 1986, á enn hærra
verði? Ekki fylla erlendir veiði-
menn skörðin, verður nýtingin
ekki enn lakari? Fiskifræðingar
hafa spáð hörkusumri, en hætt er
við að það dugi ekki til.
Eins og fyrr sagði, hækka ýms-
ar ár skv. byggingarvísitölu. Aðr-
ar hækka á öðrum forsendum.
Hvað segja menn t.d. nú um hina
furðulegu risahækkun veiðileyfa í
Stóru-Laxá? Þar nam hækkunin
hátt á annað hundrað prósenta.
Tvö góð sumur í ánni voru undan-
fari einhverrar mestu hækkunar
veiðileyfa sem orðið hefur hér á
landi á einu bretti. í sumar hefur
svo verið afspyrnuléleg veiði í
ánni. Svo virðist sem hækkunin
hafi verið í beinum tengslum við
prýðilega veiði 1983 og stórgóða
veiði 1984. Hvernig datt mönnum í
hug að Stóra-Laxá myndi halda
„standardinum”? Kunnugir menn
segja að í venjulegu árferði gangi
mikið af laxi seint á veiðitíma eða
hreinlega eftir hann upp í Stóru-
Laxá. Sumarið 1984 voru aðstæður
h;ns vegar næsta óvenjulegar, þá
voru mikil hlýindi og mikil rign-
Alls kyns furðuskepnur eiga að
dvelja í vötnum og ám landsins
skv. þjóðsögum og munnmælum.
Ekki verður hér lagður dómur á
sannleiksgildi slíkra sagna heldur
rifjað upp er nokkrir veiðimenn á
Arnarvatnsheiði sáu „orm“ í
Stóra-Lóni.
Sagnir af „ormum" í vötnum eru
til margar og flestar lýsa fyrir-
bærinu á einn veg, skuggi sést í
vatnsskorpunni, misjafnlega lang-
ur, sem hlykkjast til og frá. Fyrir
þremur sumrum voru nokkrir fé-
lagar að veiða á Arnarvatnsheiði
og höfðu þeir tjöld sín nærri Úlfs-
vatni, en leituðu fanga í allar áttir,
Úlfsvatn, Úlfsvatnsá, Arnarvatn
litla, Refsveinu og lón hennar. Eitt
þeirra, það næstneðsta og jafn-
framt stærsta, heitir Stóra-Lón.
Þeir voru fjórir saman þar sem
smááin rennur í lónið og efst gætir
aðeins straums frá ánni og þar er
dálítill hylur sem þeim þótti veiði-
legur.
Fljótlega eftir að vinirnir byrj-
ing. Við þær aðstæður gekk laxinn
miklu örar og jafnar upp ána.
En veðurfar eins og var sumarið
1984 sunnanlands var álíka
óvenjulegt og sólfarið og þurrk-
arnir nú í sumar. Forsendurnar
fyrir hækkuninni voru því harla
skrítnar og flestir þeir sem farið
hafa í Stóru-Laxá í sumar hafa
borgað mikla peninga fyrir fallegt
landslag.
Það virðist samdóma álit
stangveiðimanna að boginn hafi
nú verið spenntur eins og hægt er
og nú verði að taka á málunum frá
nýjum sjónarhornum. Bændur
láta sér fátt um finnast og réttur
þeirra til að fá fyrir veiðihlunn-
indi sín eins mikið og hægt er er
ótvíræður og verður ekki hrakinn
með rökum. Hver skilur ekki
dæmið: Peningamaður bíður betur
en stangveiðifélag eða öfugt. Auð-
vitað tekur bóndi boði hæstbjóð-
anda. Hér er því ekki við bændur
að sakast, utan þar sem þeir selja
ár sínar milliliðalaust. En þar sem
þannig er farið er ástandið víða
best, dæmi: Miðfjarðará og
Grímsá þó báðar séu þær einnig
dýrar. Bændur hljóta samt að átta
sig á því, að sú kreppa sem virðist
uðu að kasta höfðu þeir veitt 3 eða
4 smábleikjur og svo varð enginn
var drjúga stund. Nokkur andvari
var og fremur hlýtt. Þeir voru
eiginlega að því komnir að hanka
upp og halda annað, er veður datt
skyndilega í dúnalogn. Lónið varð
rennislétt og skyndilega fundu
þeir félagar hversu lofthitinn var
í raun hár, alltaf 20 stig ef ekki
meira. Það bogaði af þeim svitinn
og þeir dokuðu ögn við, athuguðu
hvort þeir sæju ekki einhverja
silunga skjótast í hylnum litla. Það
var ekkert að sjá.
Skyndilega kallaði einn þeirra
upp: „Sjáiði strákar," og benti út
á lónið þangað sem hann hafði
verið að horfa af rælni. Sáu þeir
félagar þá allir hvar dökk „slanga"
hlykkjaðist til og frá og stefndi
upp í ósinn. Var þetta fyrirbæri
breytilegt að lengd, yfirleitt á að
giska 30 til 40 metrar, en breiddina
spáðu vinirnir ekki í. Þeir horfðu
frá sér numdir á þetta fyrirbrigði
nálgast óðum um hríð og það
óumflýjanleg á eftir að snerta þá
ekki síður en leigutakana sem
hafa reitt fram stórfé, en geta svo
ekki lengur selt veiðileyfin. Því
ættu allir sem hagsmuni hafa að
setjast niður og finna úrlausnir.
Svo virðist sem veiðileyfi muni
enn hækka, gildandi samningar,
góðar veiðispár og fleira vísa til
þess. Réttast væri að leyfi hækk-
uðu hins vegar alls ekki og ef
eitthvað er, þykir flestum stang-
veiðimönnum að þau ættu að
lækka, en sér nokkur slíkt eiga sér
stað? Óbreytt ástand, þ.e.a.s. enn
hækkandi verð veiðileyfa getur
ekki gengið áfram hömlulaust,
nýliðið sumar leiddi það áþreifan-
lega í ljós, þá komu allir sem hlut
eiga að máli að krossgötum. Ef
sóknin er of lítil í árnar eru það
fleiri en sölumenn og veiðieigend-
ur sem líða fyrir það. Of lítil sókn
í laxveiðiár getur haft það í för
með sér, að það veiðist ekki sem
skyldi úr stofninum, of mikið af
laxi yrði eftir i ánni að hausti og
jarðvegurinn fyrir nýja sveiflu
niður á við í laxveiðinni yrði
plægður. Það er þvi sama á hvaða
hlið málsins litið er, þær eru allar
dökkar...
skrítna var, að samt hafði enginn
hætt að sveifla flugustönginni.
Þegar „ormurinn" renndi sér upp
í dýpra vatnið, þar sem þeir voru
að veiða, ætluðu þeir svo sem einn
maður að fara að spóla.í land, en
þá brá svo við að það var fiskur á
hjá þeim öllum í einu. Næstu tvo
tímana mokveiddu þeir síðan rok-
væna bleikj u og einn og einn urriða
í bland, alls hátt á annað hundrað
silunga. Daginn eftir var enn
mokveiði, en svo fór að þynnast,
enda fór veður kólnandi og það
fréttu þeir félagar síðar, að fleiri
höfðu séð svona fyrirbæri á þess-
um slóðum. Var það kenning
manna að bleikjan leitaði upp í
dýpra vatn þar sem straums gætti
er vatnið hitnaði í lóninu, sem er
yfirleitt mjög grunnt. Þetta var
þá „ormurinn" í þessu tilviki: Mörg
hundruð fiska silungatorfa. Veiði-
menn hefðu gjarnan viljað sjá
vatnaskrímsli, en það kvartaði
enginn er sannleikurinn kom í ljós.
Forystulaxar með
framyarðarsveitir
Skrímslið reyndist vera...