Morgunblaðið - 28.11.1987, Side 62

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1987
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir HUGA ÓLAFSSON
Gjaldþrot Kaupfélags Vestur-Barðstrendinga:
Var banabitíim sláturhús-
bygging eða stjómleysi?
GJALDÞROT Kaupfélags Vest-
ur-Barðstrendinga nú í fyrri viku
kom ekki algjörlega á óvart, þar
sem félagið hefur verið að draga
saman seglin á undanförnum
misserum þar til það óskaði eftir
greiðslustöðvun í byrjun október.
Engu að síður er gjaldþrotið tölu-
vert áfall fyrir fólk á Patreks-
firði og nágrenni, þar sem
Kaupféiagið hefur lengi verið
ráðandi afl í atvinnulífi staðar-
ins, og um 15 manns voru enn í
vinnu hjá þvi.
Stjómarmenn i Kaupfélaginu
segja að orsakir gjaldþrotsins
séu almennir erfiðleikar i smá-
söluverslun á landsbyggðinni,
sem lýsi sér í erfiðri stöðu
margra kaupfélaga. Auk þess
hafi félagið tapað miklu fé á
byggingu sláturhúss á Patreks-
firði árin 1979-’80, en forsendur
sem menn gáfu sér við bygging-
una stóðust ekki. Gagnrýnendur
stjóraarinnar halda þvi hins veg-
ar fram að þetta sé aðeins hluti
af skýringunni; léleg yfirsljóra
og skortur á eftirliti hafi stefnt
Kaupfélaginu í gjaldþrot, sem
hefði á endanum orðið miklu
stærra en efni stóðu til.
Eins og komið hefur fram í frétt-
um eru skuldir Kaupfélags Vestur-
Barðstrendinga taldar vera eitthvað
á annað hundrað milljónir króna.
Þar af mun Samband íslenskra
samvinnufélaga eiga um 70 milljón-
ir, en ýmsir heildsalar stærstan
hluta af því sem á vantar. Einnig
mun Kaupfélagið skulda bændum
f nágrannasveitum Patreksfjarðar
eitthvað. Eiginflárstaða félagsins
var neikvæð um 43 milljónir um
síðustu áramót.
Verðbólg-an og
riðuveiki drápu
sláturhúsið
Kaupfélag Vestur-Barðstrend-
inga var stofnað árið 1980, en áður
hét félagið Kaupfélag PatreksQarð-
ar - en það hafði yfirtekið Kaup-
félag Amfírðinga á Bíldudal, og
Kaupfélag Barðstrendinga í Kross-
holti. Kaupfélag Vestur-Barð-
strendinga tók svo yfir verslun
Kaupfélags Tálknfirðinga eftir að
það varð gjaldþrota árið 1984, og
Kaupfélags Rauðsendinga í Örlygs-
höfn, þannig að alls rak félagið
fjögur útibú frá aðalversluninni á
Patreksfirði. Öll útibú Kaupfélags-
ins voru síðan seld á sl. ári, nema
útibúið í Örlygshöfn, og eru þau
nú sjálfstæðar verslanir, reknar af
einkaaðilum.
Helsta spumingin sem hefur
vaknað í sambandi við gjaldþrotið
er: hvemig tókst ekki stærra félagi
en Kaupfélagi Vestur-Barðstrend-
inga að safna skuldum á annað
hundrað milljónir króna? Anna
Jensdóttir, stjómarformaður Kaup-
Morgunblaðið/Börkur
Frá Patreksfirði - gott atvinnuástand, en uggur í mörgum vegna gjaldþrots Kaupfélagsins og greiðslu-
erfiðleika Hraðfrystihússins. Verslunarhús Kaupfélags Vestur-Barðstrendinga er fremst á myndinni.
félagsins segir að banabitinn hafi
verið kaup á hraðfrystihúsi, sem
síðan var endurbyggt sem sláturhús
á árunum 1979-’80 - en allar for-
sendur sláturhúsbyggingarinnar
runnu síðan út í sandinn. Miðað var
við að 12-15.000 fjár yrði slátrað
í húsinu, en vegna riðuveikiniður-
skurðar var ekki slátrað nema
2.500 fjár árið ’85, sem var síðasta
árið sem fé var slátrað í húsinu.
Styrkir og lán úr sjóðum land-
búnaðarins komu seinna en til stóð,
og „skammtímalán" sem tekin voru
til að brúa bilið urðu baggi á kaup-
félaginu, því óðaverðbólga minnk-
aði raungildi þeirra framlaga.
Þrjátíu milljóna
króna „banabiti“
Samkvæmt heimiidum Morgun-
blaðsins mun sláturhúsbyggingin
hafa kostað Kaupfélagið um 12
milljónir króna, en sjóðir iandbún-
aðarins borguðu tæpar 7 milljónir.
Matvælavinnslan hf. keypti síðan
sláturhúsið í desember 1985 og
nýtti húsið undir rælq'uvinnslu.
Það hefur verið annasamt að undanförnu þjá Stefáni Skarphéðins-
syni, sýslumanni Barðstrendinga. Hann reiknar með að gjaldþrots-
málið fari að skýrast eftir u.þ.b. fjóra mánuði, þegar fyrsti
skiptafundur á að fara fram.
Matvælavinnslan hf. var nátengd
Kaupfélaginu, og tveir af þremur
stjómarmönnum í fyrirtækinu áttu
einnig sæti í stjóm Kaupfélagsins.
Þá átti Kaupfélagið 35% hlutaljár
í Matvælavinnslunni, og Hraðfrysti-
hús Patreksijarðar 60%, en Kaup-
félagið átti svo aftur mikinn
meirihluta hlutabréfa í Hraðfrysti-
húsinu. Matvælavinnsían hætti
rekstri í fyrra, en hún hefur enn
ekki verið tekin til gjaldþrotaskipta,
og er óvíst hvert framhald verður
á þeim málum. Ekki fengust upplýs-
ingar um hve skuldir Matvæla-
vinnslunnar em miklar, en
Samvinnubankinn mun vera helsti
kröfuhafínn.
Það má reikna með því að Kaup-
félagið hafí tapað þeim 12 milljón-
um króna sem það lagði í
sláturhúsbygginguna, en á núvirði
em það um 30 milljónir króna. Það
er því ljóst að sláturhúsið hefur
verið erfíður biti að kyngja fyrir
Kaupfélagið, en var það endilega
banabitinn? Heildarskuldir kaup-
félagsins em meiri en þessu nemur,
svo að fleira hefur þurft að koma til.
Tap á útibúunum
Anna Jensdóttir sagði að það
hefði ekki verið halli á aðalverslun-
inni á Patreksfírði eða á bygginga-
vömversluninni þar, en taprekstur
hefði hins vegar verið á útibúum
félagsins, til dæmis hefði tap verið
á útibúinu á Bíldudal í 12 ár sam-
fleytt. Anna sagði ástæðuna fyrir
taprekstrinum vera þá að verslunar-
rekstur í dreifbýli væri orðinn mjög
erfíður; fólk verslaði í gegnum póst-
verslanir eða í Reykjavík, og það
væri mjög dýrt fyrir litla verslun
að halda uppi lager. Það ætti sér-
staklega við kaupfélögin, því fólk
gerði kröfur til þeirra um að hafa
allar vömtegundir á boðstólum.
Anna nefndi einnig að Kaup-
félagið hefði hlaupið undir bagga
með Hraðfrystihúsi PatreksQarðar
þegar erfiðleikar steðjuðu að því
árið 1983, með því að auka hluta-
bréf sín í því. Kaupfélagið átti á
tíma um 80-90% hlutabréfa í Hrað-
frystihúsinu, en hefur nú selt
mestan hluta þeirra samvinnufélög-
um. Kaupfélagið á hins vegar 90%
hlutabréfa í vélsmiðjunni Loga.
Of lítil stjórnun og
of mikið tap?
Ekki em allir sammála þeirri
skýringu að tap á rekstri KVB hafí
verið óhjákvæmilegt. Nokkrir við-
mælendur Morgunblaðsins nefndu
„óstjóm" eða „stjómleysi" þegar
þeir vom spurðir hver skýringin á
gjaldþrotinu væri. Ari ívarsson,
sláturhússtjóri, sem á tímabili var
í varastjóm KVB, nefndi að sumir
útibússtjórar hafí verið ráðnir að
lítt athuguðu máli, og að lítið eftir-
lit hafi verið haft með þeim þó að
ýmislegt benti til þess að óeðlilega
mikið tap væri á rekstrinum. Ari
sagði að hann hafi gert sér grein
fyrir að hveiju stefndi þegar árið
1984 þegar yfírlit yfír reksturinn
83 lá fyrir. í könnun verðlagsstjóra
árið 1983 hefði Grillskálinn á Pat-
reksfírði verið með lægsta verð af
öllum söluskálum á landinu, sem
benti til að álagning á vöm hefði
verið óeðlilega lág. Þá virtist rekst-
ur útibúa Kaupfélagsins hafa
gengið ágætlega eftir að þau vom
seld í fyrra.
Ari nefndi líka félagslega deyfð
á Patreksfírði og nágrenni sem
hluta af vandamálinu, t.d. hefðu