Morgunblaðið - 23.12.1987, Blaðsíða 37

36
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1987
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1987
37
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Eru vextir of háir?
Að undanfömu hefur þess
gætt í málflutningi tals-
manna og málgagna Framsókn-
arflokks og Alþýðuflokks, að
þessir aðilar telja vexti alltof
háa og að nauðsyn beri til að
lækka þá snarlega, ella muni
bæði einstaklingar og fyrirtæki
verða fyrir þungum búsifjum.
Um það verður ekki deilt, að
vextir eru mjög háir hér. Vextir
umfram verðtryggingu af
bankalánum eru 9,5-9,75%. Hitt
er svo annað mál, hvort tilefni
er til að knýja fram lækkun
þessara vaxta með sérstökum
aðgerðum.
Óþarfi er að rifja upp þá sögu,
þegar vextir voru svo lágir, að
innlánsfé sparifjáreigenda
brann upp á báli verðbólgunnar.
Það er ekki fyrr en vextir voru
gefnir frjálsir að töluverðu leyti,
haustið 1984, að vemleg breyt-
ing varð á. Frá þeim tíma hafa
lántakendur borgað fyrir pen-
inga í raunverulegum verðmæt-
um. Engin spuming er um það,
að breytingin, sem varð 1984
hefur orðið skuldumm erfíð, um
leið og hagur sparifjáreigenda
hefur vænkað að mun.
Talsmenn þess, að gerðar
verði sérstakar ráðstafanír til
þess að lækka vexti halda því
fram, að óbreytt ástand geti
leitt til svo mikilla erfíðleika í
atvinnurekstri, að leiða muni til
atvinnuleysis. Þetta er auðvitað
umhugsunarefni. En sannleik-
urinn er sá, að þenslan í þjóð-
félagi okkar er svo mikil, að við
þolum vel umtalsverðan sam-
drátt án þess að til atvinnuleysis
komi. Þess vegna er ekki sér-
stök ástæða til að ætla að vextir
á núverandi stigi muni leiða til
atvinnuleysis.
Það tekur þjóðfélag á borð
við okkar, sem hefur vanizt
neikvæðum vöxtum í áratugi,
áreiðanlega nokkur ár að aðlag-
ast þeirri breytingu, sem í því
felst, að vextir verða ekki ein-
ungis jákvæðir heldur býsna
háir. Þessi aðlögun er erfið raun
fyrir marga en hún er líka holl
lexía. Atvinnufyrirtæki, sem
standa frammi fyrir ákvörðun
um fjárfestingu, hljóta að íhuga
mjög rækilega, hvort hún standi
undir þeim háa fjármagnskostn-
aði, sem við búum við. Þeir, sem
leggja út í Qárfestingu án þeirr-
ar vissu, að hún standi undir
háum vöxtum geta verið örugg-
ir um að lenda í erfíðleikum.
Hið sama á við um einstakl-
inga. Hinir háu vextir þýða, að
eigið fé einstaklinga, sem leggja
út í ijárfestingu í íbúðarhús-
næði verður að vera þeim mun
meira. Annars lendir húsbyggj-
andinn í erfíðleikum.
Háir vextir hafa því óhjá-
kvæmilega þau áhrif að aga
þjóðfélagið. Ríkið, sveitarfélög,
fyrirtæki og einstaklingar hljóta
að staldra við og íhuga sinn
gang áður en lagt er út í fjár-
festingar, þar sem tvísýnt er
um nægilegan arð til þess að
standa undir fjárfestingunni.
Ekki verður um það deilt, að
íslenzkt þjóðfélag hefur gott af
nokkrum aga í þessum efnum.
Þá verður ekki horft fram
hjá því, að það er siðleysi að
ræna fólk eigum sínum með
þeim hætti að halda vöxtum svo
lágum með stjómvaldsaðgerð-
um, að þeir verða neikvæðir.
Menn lokuðu lengi vel augunum
fyrir þessu siðleysi en tíðarand-
inn hefur breyst svo mjög, að
þessu leyti a.m.k., að það verður
ekki gert lengur.
Hins vegar má spyija, hvort
aðrir þættir peningamála hafi
tekið breytingum til samræmis
við vaxtastigið. Fyrr á árum
lögðu bankar áherzlu á að veita
lán einungis í skamman tíma
til þess að veija sig gegn áhrif-
um verðbólgunnar. Það er
íhugunarefni, hvort lánstími er
orðinn nógu langur, miðað við
fulla verðtryggingu og háa
vexti. Þá er ljóst, að láns-
kjaravísitalan, sem við búum
nú við er tortryggð og spyija
má, hvort tímabært sé að breyta
þessari vísitöluviðmiðun með
einhveijum hætti.
Fái vaxtafrelsið að sanna
gildi sitt hlýtur að koma að
því, að vextir lækki hér vegna
markaðslögmála. Ríkið hefur
t.d. verið fyrirferðamikill lán-
takandi, sem tvímælalaust
hefur stuðlað að hækkandi
vöxtum. Þær ráðstafanir, sem
núverandi ríkisstjóm og Alþingi
eru að gera í ríkisfjármálum
ættu að stuðla að því, að ríkið
verði hófsamari lántakandi en
verið hefur og það ætti að ýta
undir vaxtalækkun. Það er hins
vegar ólíklegt, að meirihluta-
fylgi sé við það, miðað við
fengna reynslu, að lækka vexti
með stjómvaldsákvörðunum.
Um það geta áreiðanlega bæði
sparifjáreigendur og lántakend-
ur sameinast. Hinir síðamefndu
þurfa á peningum að halda og
þeir vita af fyni reynslu hvað
neikvæðir vextir þýða. Þá hefst
opinber skömmtun á fjármagni
á ný, með allri þeirri spillingu,
sem af því leiðir.
Stór hluti Mendinga borðar
skötu á Þorláksmessu
Jólaglögg er helst drukkið á höfuðborgarsvæðinu og í þéttbýli úti á landi
ÍSLENDINGAR hafa á síðustu árum tekið upp þann sið
að drekka jólaglögg fyrir jólin og fara nú um 30% lands-
manna í jólaglöggveislur. A þetta aðallega við um yngra
fólk á höfuðborgarsvæðinu og öðrum þéttbýlissvæðum. En
fleiri eru það þó sem borða skötu á Þorláksmessu. Má segja
að 40% landsmanna borði skötu, þar af tæp 30% nær alltaf.
Ferð þú í svokallað jólagíögg fyrir þessi jól ?
Svör % Karlar,% Konur,%
Þessar niðurstöður fengust úr
könnun sem Hagvangur gerði
nýlega um jólasiði Islendinga. Eitt
þúsund manns var í úrtakinu og
bárust svör frá 781, eða 78,1%,
sem telst gott svarshlutfall.
Spurt var: Borðar þú yfirleitt
skötu á Þorláksmessu? og: Getur
þú sagt mér hvort þú farir í svo-
kallað jólaglögg fyrir þessi jól?
I ljós kom að 28,6% þeirra sem
spurðir voru borða skötu nær allt-
af á Þorláksmessu og 11,4%
stundum.
Ef þessum niðurstöðum er skipt
niður á kjördæmin kemur í ljós
að 64% Vestfirðinga sem tóku
þátt í könnunninni borða skötu
nær alltaf eða stundum, 57% íbúa
á Vesturlandi, 46% Sunnlendinga,
42% íbúa á Reykjanesi og 37,6%
íbúa höfuðborgarsvæðisins.
þegar spurt er hvort fólk fari í
svokallað jólaglögg fyrir þessi jól.
Þá kom í ljós að sá siður er algeng-
ari meðal ungs fólks. Alls svöruðu
29,6% játandi, en 7,9% voru ekki
vissir.
Þessi nýi siður virðist hafa sko-
tið rótum helst á höfuðborgar-
svæðinu, en 39% þeirra sem
yfírleitt fara í jólaglögg búa á því
svæði. Siðurinn er einnig nokkuð
algengur í þéttbýli úti á landi en
aðeins 10% þeirra sem sögðust
fara í jólaglögg búa í dreifbýli úti
á landi.
Bæði karlar og konur fara í
jólaglögg og er svo til enginn
munur þar á. En um helmingur
karla sem svöruðu játandi fara í
jólaglögg á vinnustað á meðan
konur fá jólaglögg jafnt í heima-
húsum sem á vinnustað.
Já 231 29,6 28,1 30,9
Nei 488 62,5 65,1 60,1
Veit ekki 62 7,9 6,8 8,9
Samtals 781 100,0
Þau sem svöruðu JÁ, eftir aldri
] 33,5%
"141,8%
Þau sem svöruðu JÁ, eftir landshlutum
Hvar er jólaglöggið haldið ?
Svör %
Karlar,%
I heimahúsi
Ávinnustað
Bæði heima og ívinnu
Annað
Veit ekki
70 30,2 20,4 38,0
104 44,8 51,5 39,5
33 14,2 17,5 11,6
20 8,6 7,8 9,3
5 2,2 2,9 1,6
Samtals
232 100,0
Þau sem svöruðu Á HEIMILI eða Á VINNUSTAÐ, eftir aldri
Á HEIMILI Á VINNUSTAÐ
18-24 ára [
25-29 ára
30-39 ára
40-49 ára
50-59 ára
J17,3%
124,4%
131,7%
138,2%
155,8%
156,1 %
34,5%
] 36,5%
]] 38,2%
|44,8%
■o
C3
60 + ára
61,5%
] 23,1%
Morgunblaðið/Emilía
Þessi herramaður var að velja
sér skötu fyrir Þorláksmessu í
fiskbúðinni Hafrúnu í gær.
Borðar þú yfirleitt skötu á þorláksmessu ?
í bókinni Saga daganna eftir
Áma Bjömsson þjóðháttafræðing
kemur fram að skata, eða skötu-
stappa hafí verið og er enn í dag
„lítt frávíkjanlegur Þorláksmessu-
matur á Vestfjörðum.“ Þar kemur
einnig fram að skötuát hafí þó
ekki verið bundið við Vestfjarðar-
kjálkann heldur hafí það þekkst
með allir vesturströndinni allt suð-
ur á Álftanes. Þetta kemur heim
og saman við könnunina en sam-
kvæmt henni er þessi siður einnig
nokkuð algengur á Suðurlandi,
höfuðborgarsvæðinu, Reykjanesi
og Norðurlandi Vestra. Hann virð-
ist fágætari á Norðurlandi Eystra
og Austurlandi.
Greinilegt er að skötuát er al-
gengara meðal eldra fólks, en lítill
munur er á milli kynja.
Hins vegar er þessu öfugt farið
Svör % Karlar,% Konur,%
Já, næralltaf 223 28,6 25,1 31,6
Já, stundum 89 11,4 13,1 9,9
Nei, yfirleitt ekki 469 60,1 61,9 58,5
Samtals 781 100,0
Þau sem svöruöu NÆR ALLTAF
og STUNDUM, eftir aldri
18-24 ára
ára £
25-29 ára
30-39 ára
40-49 ára
l 28,4%
] 30,6%
—
] 40,3%
] 39,9%
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÁGÚST ÁSGEIRSSON
Galileó skotið til
Júpíters árið 1989
BANDARÍSKA geimvísindastofnunin (NASA) ákvað fyrir skömmu
að skjóta ómönnuðu geimfari til Júpíters árið 1989. Til þess að
koma því þangað þarf mikla visindalega áræðni og má segja að
brögðum verði beitt til þess að koma rannsóknarfarinu á leiðar-
enda. Á leiðinni tíl Júpíters verður geimfarinu snúið aftur í átt til
jarðarinnar og aðdráttarafl hennar notað til þess að „slöngva" því
til Júpíters.
Upphaflega stóð til að skjóta
rannsóknarfarinu, sem hefur verið
gefíð nafnið Gaíileó, árið 1982.
Fimm sinnum var geimskoti frestað
vegna bilana í aflkerfí farsins og
síðar vegna þeirra tafa, sem orðið
hafa á ferðum geimfeijunnar í kjöl-
far Challenger-slyssins í janúar í
fyrra.
Af þessum sökum hefur upphaf-
legri ferðaáætlun geimfarsins verið
breytt. Á leiðinni til Júpíters mun
Galileó fljúga mjög nálægt smá-
stimum, sem er að fínna milli
brauta Júpíters og Mars. Á hann
að safna upplýsingum um smá-
stimin. Verður Galileó fyrsta
geimfarið, sem á stefnumót við
þessi litlu reikistimi. Auk þessa á
hann einnig að fljúga nýja leið
framhjá Venusi.
Galileo verður skotið áleiðis til
Júpíters úr geimfeijunni Discovery,
sem mun flytja geimfarið á braut
um jörðu haustið 1989. Ferðir
hennar heflast að nýju næsta sum-
ar en þær hafa legið niðri frá því
geimferjan Challenger splundraðist
skömmu eftir flugtak frá Kanaver-
alhöfða í lok janúar 1986. Galileó
verður skotið á loft í níundu ferð-
inni eftir að þær hefjast að nýju.
Skjóta verður Galileó á loft á
tímabilinu 8. október til 24. nóvem-
ber haustið 1989, því þá verður
afstaða reikistjamanna hentug til
Júpíterferðar. Ef ekki tekst að
skjóta Galileó á því tímabili verður
að fresta geimskoti um tvö ár, til
ársins 1991. Reynist frestun til
1991 nauðsynleg verður enn að
breyta ferðaáætlun geimfarsins og
sleppa „heimsókn" til smástim-
anna.
Krókaleið til Júpíters
Galileó verður fyrsta geimfarið,
sem mun fljúga um óravíddir
geimsins og koma síðan aftur inn
í þyngdarsvið jarðarinnar á leið
sinni milli tveggja fjarlægra reiki-
stjama, það e_r á leiðinni frá Venusi
til Júpíters. í upphaflegri áætlun
var ekki gert ráð fyrir ferðalagi
af þessu tagi. Í kjölfar Challenger-
slyssins var hætt við að nota
svokallaðar Centaur-flaugar til að
skjóta Galileó frá geimfeijunni
vegna þess að eldsneytið í þeim er
mjög sprengifimt. Ákveðið var að
nota kraftminni flaugar og að sögn
vísindamanna hjá NASA er „króka-
leiðin" til Venusar og aftur til
jarðar þvi nauðsynleg. Með því
móti verði hægt að auka hreyfíorku
Galileós og skriðþunga nógu mikið
til þess að hann komist á leiðar-
enda.
Eftir geimskot á Galileó að taka
stefnuna á Venus. Verður hann
næst Venusi 9. febrúar 1990, eða
í aðeins 9.300 mflna, eða 15.000
kflómetra ijarlaegð. Á hann að svífa
í sveig framhjá Venusi og taka
stefnuna aftur til jarðar. V.erður
hann næst jörðu 8. desember 1990,
rösku ári eftir geimskot, og verður
hæð hans yfír jörðu aðeins 620
mflur, eða 1.000 kílómetrar.
Stefnumót við smástirni
Er Galileó nálgast jörðu eykst
hraði geimfarsins til muna. Vegna
hins aukna skriðþunga mun það
skjótast enn lengra út í geiminn en
í fyrri ferðinni og eiga stefnumót
við smástimið Gaspra, sem er á
braut í belti þúsunda reikistima
milli Mars og Júpíters, 29. október
1991. Verður geimfarið í aðeins
600 mflna, eða 960 kflómetra, fjar-
lægð frá smástiminu. Gaspra er
klettur, um það bil 16 kílómetrar
í þvermál. Eins og áður segir yrði
hér um fyrsta „stefnumót" geim-
fars við smástimi að ræða.
Frá Gaspra heldur Galileó síðan
aftur til jarðar og 8. desember
1992 fer hann framhjá henni í að-
eins 300 kflómetra fjarlægð. Við
það að koma nær en í fyrra skiptið
kemst geimfarið á enn meiri hraða,
eða nógu mikinn til þess að slöngv-
ast alla leið til Júpíters.
Á leiðinni til Júpíters fer geim-
farið öðm sinni inn í reikistima
beltið. Að þessu sinni fer það fram-
hjá smástiminu Idu f aðeins 1.000
kflómetra fjarlægð. Er Ida rúmir
32 kflómetrar í þvermál og verður
Galileó næst henni 28. ágúst 1993.
Könnunarhnöttur inn
í gufuhvolf Júpíters
Ætlunin er að Galileó, sem veg-
ur 2,7 tonn, komi til Júpíters 7.
desember árið 1995. Fimm mánuð-
um áður mun geimfarið skjóta frá
sér 335 kflóa könnunarhnetti, sem
ætlað er að fljúga niður í gufu-
hvolf reikistjömunnar. Verður það
fyrsta rannsóknarfarið til að fljúga
inn í gufuhvolf einhverrar Iv'nna
risastóm gaskenndu reikistjama.
Hnötturinn hefur ferðina inn í
gufuhvolf Júpíters rétt áður en
Galileó kemst á braut um plánet-
una. Eftir að hnötturinn byijar að
svffa í átt að yfirborði Júpíters er
ekki gert ráð fyrir að hann endist
nema í 75 mínútur. Talið er að
hann muni að þeim tíma loknum
leggjast saman undan þeim mikla
loftþrýstingi, sem er f gufuhvolfí
Júpíters. Er þrýstingurinn 30 sinn-
um meiri þar en við yfirborð
jarðarinnar.
Stóraukin þekking
Galileo mun verða á sporbraut
um Júpíter i tvö ár og á þeim tíma
fljúga margsinnis framhjá fjórum
stærstu fylgitunglum hans. Fyrst
mun hann eiga stefnumót við eld-
fjallamánann Io en að þvi loknu fer
hann inn á langa sporöslgulaga
braut um Júpiter. Smám saman
mun Galileó nálgast tunglin Evr-
ópu, Ganymede og Calisto og
rannsaka þau um tveggja ára
skeið. Er gert ráð fyrir að Galileó
sendi myndir af þeim til jarðar sem
verði 50 sinnum betri en þær sem
Voyager I og Voyager II (Könnuð-
ur I og II) sendu til jarðar árið
1979. Er ætlun NASA að Galileó
viði að sér margfalt meiri upplýs-
ingum en Könnuðimir og stórauki
þekkingu manna á Júpíter og fylgi-
tunglum hans.
Samkvæmt fjárhagsáætlun
verður kostnaðurinn við Galileó og
ferð hans ekki undir 1,3 milljörðum
dollara, eða jafnvirði 48 milljarða
íslenzkra króna. Verður kostnaður-
inn orðinn 890 milljónir dollara við
geimskot en siðan mun kosta um
450 milljónir dollara að fylgjast
með farinu, taka á móti og vinna
úr upplýsingum frá því.
(Byggt á New York Times)
Galileó slöngvað til Jápíters á sex árum
Galileó verður skotið áleiðis til Júpíters úr geimfeijunni Discovery haustið 1989. Á leiðinni mun
geimfarið fljúga framhjá Venusi og tvisvar sinnum kemur það aftur inn f þyngdarsvið jarðarinnar,
í desember 1990 og desember 1992. Með því að beina geimfarinu aftur til jarðar verður aðdráttar-
afl hennar notað til að „slöngva" því á leiðarenda.
Framhjá
Venusi
feb. ’90
Framhjá
Framhjá
jörðu
Braut
Mars
Sou-ce: Nat/onal Aeronauhcs antí Space Aaministration