Morgunblaðið - 24.12.1988, Blaðsíða 46

46
MORpUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24.; DESEMBER 1988
„Eins og komið hefði
fellibylur í heimsókn“
Pétur Böðvarsson í leifum skrifstofu sinnar i INPESCA.
Frá aðalgötunni í Bluefields eftir fellibylinn.
eftirEinar
Hjörleifsson
í lok október sl. urðu miklar nátt-
úruhamfarir í Nicaragúa. Fellibyl-
urinn „Jóhanna" fór þvert yfir
landið á allt að 260 km hraða á
klukkustund (í miðju fellibylsins.)
Þetta er í fyrsta sinn í hálfa öld,
að fellibylur af þessum styrkleika
heijar á landið og kom hann því
öllum að óvörum. Miklar skemmdir
urðu á byggingum, uppskeru og
vegakerfi landsins og talið er að
um 300.000 manns hafi misst heim-
ili sín. Við Karíbahafsströndina
rústaði fellibylurinn bæina Blue-
fields og E1 Bluff. 95% allra bygg-
inga eyðilögðust á þessum stöðum,
íbúðarhús, sjúkrahús og kirkjur,
auk rækjuverksmiðju og skipa-
smíðastöðvar.
Com Island, eyjar, sem liggja
200 km út af austurströndinni, urðu
einnig fyrir miklu áfalli. Þar var
hvert einasta hús lagt í rúst og
tómt mál er að tala um kókos-
hneturækt og ferðamannaþjónustu
í bili, en það eru aðalatvinnuvegir
eyjarskeggja fyrir utan hinar hefð-
bundnu fisk- og humarveiðar.
Stjómvöld gerðu miklar varúðar-
ráðstafanir. Reynt var að flytja íbúa
austurstrandarinnar til öruggari
staða með þyrlum og bátum. Þús-
undir manna voru til dæmis fluttar
frá Bluefíelds til litla bæjarins
Rama, sem liggur um 6 klst. sigl-
ingu upp með ánni Rio Escondido.
Rama eyðilagðist þó einnig að
mestu leyti af flóðbylgju, sem fylg-
ir í kjölfar fellibylsins og hækkaði
vatnsborðið um 16-18 metra.
Á ferð hvirfilbylsins yfir landið á
um 100 km breiðu belti, dró nokkuð
úr vindhraðanum og eyðileggingin
varð þar af leiðandi minni.
Talið er, að „Jóhanna" hafi vald-
ið meiri usla en jarðskjálftinn mikli
árið 1972, þegar 10.000 manns
'fórust í höfiiðborginni Managúa.
Mannfall varð þó mun minna, vegna
hinna umfangsmiklu varúðarráð-
stafana, en alls létust 122 menn
af völdum fellibylsins.
í Bluefields býr íslendingurinn
Pétur Böðvarsson. Hann er þar á
vegum dönsku samtakanna WUS
(World University Service). WUS
fær einkum §ármagn frá dönsku
þróunarstofnuninni Danida, sem
aftur er fjármagnað af danska
ríkinu. Samtokin senda fólk til
ýmissa þróunarlanda og starfa þar
meðal annars á sviði heilsugæslu
og í ýmsum tæknigreinum. Vinnu-
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
Á JÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OGÁRÁÐHÚSTORGI
staður Péturs er í skipasmíðastöð-
inni E1 Bluff, en hann er skipa-
tæknifræðingur að mennt.
Pétur var staddur í Bluefields
þegar fellibylurinn skall á bænum.
Eftirfarandi frásögn er úr nýlegu
sendibréfi frá honum:
„Mánudaginn 17. október - var
farið að tala um, að fellibylur væri
á leið fá meginlandi Suður-Ameríku
og stefndi á Costa Rica eða Nic-
aragúa. Daginn eftir nálgaðist hann
nokkuð og var fólk á verði. Á mið-
vikudag var unnið til hádegis í skip-
asmíðastöðinni og rækjuvinnslunni
í E1 Bluff og einungis gert klárt
fyrir fellibylinn, svo sem að setja
vélar og tæki inn í hús. Allir bátar,
sem flotið gátu, voru fluttir upp í
ána Rio Escondido. Þegar við kom-
um aftur til Bluefíelds, var sagt,
að „Jóhanna" væri úti í hafi og
hreyfðist áfram 3 km á klst., með
vindhraðann 200 km á klst. í „aug-
anu“. jUm kvöldverðarleytið bárust
svo fregnir um að hún hefði stopp-
að einhverstaðar um 600 km út af
ströndinni. Fólk fór rólegt að sofa
og margir voru nú hættir að trúa
því að „Jóhanna" myndi nokkurn
tíma koma.
Daginn eftir, 20. nóvember, var
byijað að flytja fólk frá Rama og
E1 Bluff og um kvöldið var „Jó-
hanna" komin aftur á hreyfíngu og
nú með stefnu á Bluefields.
Við bjuggum um tíu saman í
Inpesca-húsinu (Inpesca er nokkurs
konar hafrannsóknarstofnun þeirra
Nicaragúa-manna), eyddum tíman-
um við spil og tafl og fylgdumst
náið með för „Jóhönnu" í sjónvarpi
og útvarpi. Um hálf fímmleytið kom
formaður almannavamanefndar-
innar í Bluefields í útvarpið og bað
fólk að yfírgefa heimkjmni sín og
fara á þann stað í hverfinu, þar sem
neyðarathvarf hafði verið skipulagt.
Við fluttum þá dýnur og lök upp í
aðalbygginguna, sem stendur um 5
metrum hærra, og er einnig mun
traustari, með steinsteypta veggi
og þakplötu.
Um hálf áttaleytið fór ég svo
hring í miðbænum og var þá byijað
að hvessa nokkuð. Fólk hafði undir-
búið sig fyrir komu „Jóhönnu",
m.a. með því að setja bárujámsplöt-
ur fyrir gluggana. Stuttu síðar var
svo rafmagnið tekið af bæiium og
þá fór útvarpið líka.
Við höfum birgt okkur upp af
ávöxtum, brauði og vatni til þess
að hafa eitthvað að borða daginn
eftir, ef illa færi. Vindstyrkurinn
færðist stöðugt í aukana, en ekkert
Tilgangurinn með Menningar-
sjóði útvarpsstöðva var að hvetja
til framleiðslu menningarlegs dag-
skrárefnis. Menn höfðu áhyggjur
af því að einkastöðvar myndu út-
varpa mest erlendu léttmeti, nema
þær fengju hvatningu til að fram-
leiða innlend verk. Þess vegna var
Menningarsjóðurinn stofnaður um
leið og útvarp var gefið fijálst.
Tekjur Menningarsjóðs vom
sérstakt gjald á auglýsingatekjur
stöðvanna. Gjaldið var ekki tekið
af þeirn auglýsingatekjum sem
stöðvamar höfðu fyrir.
Menningarsjóðurinn hefur út-
hlutað fé til flestra metnaðarfyllstu
verka sem stöðvamar hafa fram-
leitt eða sýnt undanfarið.
Eigendur einkastöðvanna og
flármálastjóri Ríkisútvarpsins hafa
gagnrýnt Menningarsjóðinn. Gagn-
rýnin byggist á því að þeir vilja
var að gera annað en að bíða og
sjá til, svo allir fóm að sofa skömmu
eftir myrkur.
Um ellefuleytið vomm við vaktir
og var þakið þá að fjúka af talstöðv-
arkompunni. Einn okkar fór að ná
í talstöðina. Við vomm vaktir aftur
um hálf tvö, en þá var bakhúsið,
sem gert var úr timbri, að gefa sig,
og vildu strákamir styrkja glugga-
na með því að setja skrifborðin fyr-
ir þá. Gólfið var allt á floti, þar sem
byggingin ofan á húsinu var fokin
af og vatnið flæddi niður stigann.
Mikið vatn lak úr vatnstankinum,
sem stóð á stöplum við hliðina á
skrifstofunni, þar sem við Julio vor-
um, en þá hafði húsið við hliðina
fallið ofan á hann og brotið hann,
en hann var úr asbesti. Við styrkt-
um síðan gluggana og millivegg úr
tré sem var farinn að svigna.
Höggnar vom holur í gólfið til að
setja skástoðir upp við vegginn og
síðan biðum við aftur. ,Upp úr
klukkan 5 um morguninn fór svo
að birta og sáum við þá, að vatns-
yfirborðið í Bluefields-lóninu hafði
hækkað sig upp í gluggana á bygg-
ingunni fyrir neðan þar sem við
bjuggum og brotnuði öldurnar inn
um gluggana á efri hæðinni. Það
var ennþá mjög hvasst og rigndi
saltri rigningu. Nú lægði storminn
smám saman og brátt var komið
með fleira fólk, sem hafði misst
heimili sín.
Tveim dögum seinna fór ég með
vinnufélaga mínum, forstjóranum
og fjölmiðlamönnum út til E1 Bluff,
til að athuga, hvemig væri umhorfs
þar. Ástandið þar var heldur verra
en í Bluefields. Skipasmíðastöðin
hafði misst nánast allt bárujám af
byggingunum og gaflinn í bygging-
arhöllinni hafði fallið niður ásamt
nokkrum sperram. Skrifstofukomp-
an mín stóð, en það var eins og það
hefði komið fellibylur í heimsókn.
Rúður brotnar og bækur og blöð
lágu í vatnsbaði um allt gólf. Af
húsum, sem vora uppi á hæðinni
fyrir ofan hverfið, var ekkert að sjá
nema rafstöðina. Hin húsin virtust
hafa tekist á loft og flogið í hafið.
Þrír bátar vora oltnir í vöggunum,
sem þeir era dregnir á, og hafði
t.d. landhelgisgæsluskip, sem vegur
um 40 tonn, tekist á loft og lá við
hliðina á vöggunni."
Þetta var frásögn Péturs Böðv-
arssonar, tæknifræðings.
Eins og kunnugt er, hefur Mið-
Ameríkunefndin skipulagt fjársafn-
anir til ýmissa verkefna í Mið-
Ameríku. Að þessu sinni var ekki
ekki utanaðkomandi afskipti af
dagskrárgerð stöðvanna. En sann-
leikurinn er sá, að Menningarsjóð-
urinn hefur hvatt þá til að auka og
bæta innlenda dagskrá. Menningar-
sjóðnum hefur verið lýst sem óþarfri
millifærslu, því stöðvamar virðast
gera þá kröfu til sjóðsins, að þær
fái svipaða upphæð til baka og þær
greiða til hans. En til þess að fá
fé úr sjóðnum, hafa stöðvamar orð-
ið að leggja fram hugmyndir að
verðugum verkefnum. Annars
hefðu þessir peningar farið í al-
mennan rekstur hjá þessum stofn-
unum.
Þessi gagnrýni stafar aðallega
af því að stöðvamar sjálfar hafa
of mikil afskipti af stefnu sjóðsins
og líta á hann sem sína eign.
Menningarsjóður útvarpsstöðva
getur, ef rétt er á málum haldið,
orðið öflugur farvegur við hlið Kvik-
erfitt að ákveða til hvers skyldi
safnað. Það hittist vel á, er við frétt-
um, að WUS, samtökin sem Pétur
vinnur fyrir, standa nú fyrir fjár-
söfnun í Danmörku til endurapp-
byggingar. Þijú önnur samtök
standa einnig að söfnuninni (Mell-
emfolkelig Samvirke, Intemationalt
Foram og Nicaragua-komitéen).
Safnað er til byggingar íbúðarhúsa,
heilsugæslustöðvar og skóla í Blue-
fields, og verður hópur danskra iðn-
aðarmanna sendur til bæjarins til
þess að stjóma uppbyggingunni.
Auk almennrar söfnunar, hefur ver-
ið sótt um fé til Danida. Mið-
Ameríkunefndin hefur ákveðið, að
taka þátt í þessu verkefni með fjár-
framlögum. WUS hefur tvo starfs-
menn í höfuðborginni Managúa,
sem munu hafa beina umsjón með
verkefninu, og tryggir það, að féð
nýtist vel.
Þeir, sem vilja styðja þetta mál-
eftii, geta lagt inn fé á sparisjóðs-
reikning nr. 801657 í Alþýðu-
bankanum, Laugavegi 31,
myndasjóðs til gerðar kvikmynda
fyrir sjónvarp. I rauninni mælir
ekkert gegn samvinnu þessara
sjóða við fjármögnun einstakra
kvikmynda. Sjóðimir tveir gætu
sameinast í átaki til að bjarga
íslenskri tungu og menningu á
tímum þegar heimurinn er að verða
einlitt alþjóðlegt menningarsvæði.
Kvikmyndagerðarmenn og kvik-
myndaframleiðendur áttu hug-
myndina að Menningarsjóðnum og
hún hlaut strax stuðning þing-
manna úr öllum flokkum á Alþingi.
Nú má ekki láta skammsýna
forráðamenn stöðvanna rýra mögu-
leika sjóðsins með einhvers konar
hrossakaupastefnu, þar sem þeir
eru að skipta sjóðnum á milli sín
eftir hlutfallsreglum. Verðleikar
verkefna eiga auðvitað að ráða
styrkveitingum.
Þess vegna er augljóst, að menn-
Reykjavik, eða borga inn á C-gíró
í öðram bönkum og póstútibúum
(númer 0801-05-801657).
Alþýðusamband íslands hefur
þegar ákveðið að veita kr. 50.000
til söfnunarinnar og væntum við
þess, að fleiri, bæði samtök og ein-
staklingar, fylgi í kjölfarið,
Efnahagsástand í Nicaragúa hef-
ur lengi verið afar slæmt. Þetta
þýðir, að Nicaragúa-búar geta ekki
staðið fyrir uppbyggingunni án ut-
anaðkomandi aðstoðar. Tíundi hver
íbúi landsins hefur misst heimili
sitt. Við gætum ímyndað okkur til
samanburðar, að hvert einasta hús
í Breiðholti hefði eyðilagst. Nic-
aragúa er lítið og fátækt land, afar
langt í burtu, en íbúar þess þarfn-
ast hjálpar okkar við þessar aðstæð-
ur, rétt eins og hjálp erlendis frá
kom fslendingum að góðum notum
við gosið í Heimaey á sínum tíma.
Höfundur er sálfræðingur og
dvaldist í Nicaragúa íhálftár.
ingarsjóðnum þarf að setja óháða
stjóm og gera honum kleift að reka
menningarlega stefnu. Ef skortur
er á hugmyndum hjá stöðvunum,
er eðlilegt að kvikmyndagerðar-
mönnum verði leyft að sækja beint
í sjóðinn, án milligöngu stöðvanna.
Einnig væri rétt að finna Sin-
fóníuhljómsveitinni annan tekju-
stofn, til þess að Menningarsjóður-
inn geti nýtt fé sitt betur. Enda er
óeðlilegt að hljómsveitin, þó hún sé
góðra gjalda verð, fái reikninga sína
greidda hjá Menningarsjóðnum áð-
ur en hann getur byijað að sinna
aðalhlutverki sínu. Þetta fyrir-
komulagt stuðlar einnig að órétt-
læti í viðskiptum við hljómsveitina,
þar sem Ríkisútvarpið hefur meiri
rétt á afrakstri sveitarinnar en aðr-
ir sem S sjóðinn borga.
Stjóm FK lýsir fullum stuðningi
við Menningarsjóðinn, en heitir á
þig, menntamálaráðherra, að beita
þér fyrir nauðsynlegum breytingum
á rekstrarformi hans, svo hann
geti sinnt hlutverki sínu eins og
best verður á kosið.
Þorsteinn Jónsson, Þor-
geir Gunnarsson, Vil-
hjálmur Ragnarsson, Ari
Kristinsson og Hjálmtýr
Heiðdal.
Félag kvikmyndagerðarmanna:
Opið bréf stjómar FK til
menntamálaráðherra