Morgunblaðið - 09.03.1989, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MARZ 1989
Verkalýðshreyfingin - þorir
hún, vill hún, getur hún?
eftir Ingibjörgu Sól-
rúnu Gísladóttur
Verkalýðshreyfíngin stendur nú á
tímamótum. Á næstu vikum og
mánuðum ræðst hvort hún er brúk-
leg sem tæki til að ná fram auknum
félagslegum jöfnuði og félagslegu
réttlæti í samfélaginu. Á næstu vik-
um og mánuðum fæst úr því skorið
hvort hún þorir það, vill það, getur
það.
Að þessum tímamótum hefur
dregið allt frá árinu 1983 þegar
ríkisstjóm Framsóknarflokks og
Sjálfstæðisflokks undir forsæti
Steingríms Hermannssonar setti
útgöngubann á verkalýðshreyfíng-
una — bannaði verðbætur á laun
og afnam samningsréttinn — og það
sem meira er, komst upp með það.
Verkalýðshreyfíngin tók þessari
lagasetningu að vísu ekki með þegj-
andi þögninni heldur gekkst fyrir
mótmælastöðu, undirskriftasöfnun
og upplýsingaherferð en lét líka þar
við sitja.
Ekki var látið reyna á samtaka-
mátt launafólks fyrr en rúmu ári
síðar í verkfalli Félags bókagerðar-
manna og BSRB. Sjálfsagt hafa
forystumenn verkalýðshreyfíngar-
innar metið stöðuna sem svo að
ekki væri á það hættandi, sá bar-
áttuandi sem til þyrfti væri ekki
fyrir hendi hjá félagsmönnum henn-
ar. Það kann vel að vera að risið á
fólki hafí verið heldur lágt en þá
átti það ekki síst rót sína að rekja
til þess að margir höfðu vondan
málstað að veija eftir aðfarir síðustu
vinstri stjómar sem náði að krukka
um 14 sinnum í kaupið áður en hún
gaf upp öndina. Hin pólitíska kvóta-
skipting í forystu verkalýðshreyf-
ingarinnar lamaði siðferðisþrek
hennar eins og svo oft áður.
Það þarf í sjálfu sér ekki að orð-
lengja meira um aðgerðir ríkis-
stjómarinnar og aðgerðaleysi verka-
lýðshreyfíngarinnar árið 1983. Af-
leiðingamar eru okkur öllum kunn-
ar. Kjaraskerðingin það ár varð ein
sú mesta sem íslenskt launafólk
hefur orðið fyrir og í Iqolfarið fylgdi
misgengi launa og lána, gjaldþrot
Qölmargra heimila og aukin vinnu-
þrælkun. Hið efnahagsiega gjald-
þrot hafði oft á tíðum alvarlegar
félagslegar og tilfínningalegar af-
leiðingar fyrir þær fjölskyldur sem
hlut áttu að máli.
Grafið undan
velferðarkerfinu
En fljótt skipast veður í lofti. Það
sem hirt var af launafólki með kjara-
skerðingum ársins 1983 rann ljúf-
lega ofan í vasa atvinnurekenda sem
fóm á fjárfestingafyllerí fyrir aur-
ana. Eftirspum eftir vinnuafli varð
sem aldrei fyrr og allir sem vettl-
ingi gátu valdið vom komnir á
vinnumarkað. Samhliða þessu jókst
afli og aflaverðmæti vemlega. Þjóð-
artekjur jukust um u.þ.b. 40% á
tveimur ámm sem er slík innspýting
að ótrúlegt er að nokkurt hagkerfí
þyldi slíkt.
Allt í einu var eins og þjóðin stæði
andspænis nýjum stríðsgróða, erlent
flármagpi flæddi inn í iandið, fjár-
festinga- og kaupgleðin náði áður
óþekktum hæðum og það launafólk
sem hafði sterkasta stöðu á vinnu-
markaðnum gat selt vinnuafl sitt
fyrir upphæðir sem komu engum
kjarasamningum við. Hver varð
sjálfum sér næstur og tók það sem
hann gat nælt sér í. Hin menntaða
millistétt sá sér leik á borði og lagð-
ist í að stofna eigið í anda frjáls-
hyggjunnar sem lék við hvem sinn
fíngur. ’68—strákamir sem höfðu
verið í eyðimerkurgöngu sinnar eig-
in róttækni allt frá því þeim fór að
vaxa grön kepptust við að markaðs-
setja sig, fengu sér skjalatöskur og
fóm út í bisness en undir formerkj-
um einhvers konar félagshyggju.
Ótrúlega margir fóm að trúa því
að þar væri frelsið falið. Raddir um
samstöðu með þeim sem veikasta
stöðu hafa í þessu samkeppnisþjóð-
félagi urðu eins og mjóróma væl í
þeim gullgrafaramóral sem hér ríkti.
Ekki var hægt að manna velferðar-
stofnanimar vegna launastefnu
ríkisvalds sem neitaði að gangast
undir það lögmál um framboð og
eftirspum sem það í orði kveðnu
predikaði. Launasteftian gróf mark-
visst undan velferðarkerfínu.
Á þessum ámm vom gerðir ýms-
ir kjarasamningar þar sem margí-
trekuð var sú skyldusögn að nú
yrði að bæta kjör hinna lægstlaun-
uðu. Þegar upp frá slíkum samning-
um var staðið hafði samt ekkert
breyst, launabilið hafði ekkert
minnkað. í raun hafði lítið annað
gerst en það að verkalýðshreyfíngin
hafði samið um lægstu launin en
skilið atvinnurekendur eftir með
nægilegt svigrúm til að hækka alla
hina að vild sinni. Það vom atvinnu-
rekendur sem réðu launadreifíng-
unni en ekki verkalýðshreyfíngin.
Mesópótamía kemur
til sögunnar
Það var einmitt á þessum tíma
sem Kvennalistinn kom fram með
fmmvarp sitt um að lyfta vemlega
botninum og lögbinda þau lág-
markslaun sem umsemjanleg væm.
Þetta var stutt þeim rökum að það
ætti að vera siðferðilega ófrávíkjan-
legt en ekki umsemjanlegt, að eng-
inn samfélagsþegn þurfti að lifa á
launum sem talin em undir fram-
færslumörkum. Eins og einhveijir
hér inni muna eflaust, þá sáu jafnt
hægri sem vinstri menn á þessu
alla skafanka og það varð skyndi-
lega heilagur réttur verkalýðshreyf-
ingarinnar að fá að semja um þetta
lágmark — líka í augum þeirra sem
höfðu purkunarlaust svipt verkafólk
mannréttindum sínum nokkm áður.
í ríkisstjómarviðræðum vorið 1987
lögðu hagfræðingar ASÍ og VSÍ
hugmyndafræði Mesópótamíulög-
málsins upp í hendumar á þeim sem
ekki vildu gera kjaramálin að úr-
slitaatriði við myndun nýrrar ríkis-
stjómar.
Ef einhver man ekki eftir þessu
lögmáli þá gengur það ósköp ein-
faldlega út á það að í gmndvallar-
atriðum verði aldrei neinu breytt. í
raun séu allar afstæður í samfélag-
inu og tekjuskipting þess sú hin
sama í dag og diún var í Mesópót-
amíu til foma. Þessi kenning á það
sammerkt með fijálshyggjunni að
líta á hagkerfíð eins og eilífðarvél
sem stjómist af ósýnilegri hönd sem
mennimir fái ekki komið neinum
böndum á.
Hráskinnaleikur
verkalýðsflokkanna
Eins og við er að búast á þenslu-
tímum jókst kaupmáttur atvinnu-
tekna talsvert á ámnum 1986—'87,
sérstaklega síðara árið. Sú kaup-
máttaraukning skilaði sér hins veg-
ar afskaplega misvel í buddur lands-
manna. Því réði fmmskógarlögmál-
ið. Þannig komst t.d. kaupmáttur
heildartekna skrifstofukarla upp í
134 (miðað við 100 árið 1980) á
síðasta ársfjórðungi 1987 en físk-
vinnslukvenna aðeins í 96. Nýlegar
kannanir Sýna jafnframt að ef litið
er á atvinnutekjur landsmanna sem
eina köku, þá hefur sneið hinna
tekjuhæstu í þjóðfélaginu stækkað
frá árinu 1982 en sneið hinna tekju-
lægstu minnkað. Lítið dæmi sýnir
þetta líklega betur en mörg orð. Á
ámnum 1986 og ’87 jókst vemlega
fjöldi þeirra ellilífeyrisþega sem
þurftu að leita á náðir Félagsmála-
stofnunar til að hafa í sig og á. Á
ámnum 1984—’85 fengu 158—159
einstaklingar fjárhagsaðstoð hjá
ellimáladeild Félagsmálastofnunar
en þeir urðu svo 225 árið 1986 og
233 árið 1987. Þetta er aukning
um rúm 47% sem er langt umfram
það sem eðlilegt getur talist. Þetta
er fólkið sem ekki getur markaðs-
sett sig og þarf að lifa af „strípuðum
töxtum" ef svo má að orði komast.
Það sýpur seyðið af þenslunni en
hlotnast ekki ávinningurinn.
En þensluveislunni lauk og í ljós
kom að veislustjóramir höfðu gerst
full sukksamir og eytt meiru en
þeir vom borgunarmenn fyrir. Og
^ftur var bragðið á gamalkunnugt
ráð, grafíð eftir auram í vösum
launafólks. Framhaldið þekkjum
við. Sagan frá ’83 endurtók sig,
launahækkanir vom bannaðar og
samningsréttur afnuminn. Munur-
inn er bara sá að 1983 vom það
Sjálfstæðisflokkur og Framsóknar-
flokkur sem sviptu launafólk mann-
réttindum gegn hávæmm mótmæl-
um allra annarra flokka. Núna hafa
hinir s.k. verkalýðsflokkar bæst í
hópinn og viðurkennt afnám mann-
réttinda m.a. með þeirri réttlætingu
að eins og allt annað séu þau af-
stæð. Nú séu það mikilvægari
mannréttindi að halda fullri atvinnu.
En auðvitað em samningsréttur og
full atvinna engar andstæður!
Staðreynd málsins er einfaldlega
sú, að flokkar sem kenna.sig við
félagshyggju og verkafólk gerðu
samningsréttinn — sem tók verka-
fólk áratuga baráttu að ávinna sér
— að skiptimynt í pólitískum hrá-
skinnaleik sem hafði það fyrst og
fremst að markmiði að einangra
Sjálfstæðisflokkinn; og Kvennalist-
ann í leiðinni ef þess væri nokkur
kostur. En nú þegar hugsjónir og
hugmyndafræði þessara flokka er
dáin drottni sínum og eftir stendur
stjómlyndið nakið, fítnar Sjálfstæð-
isflokkurinn eins og púkinn á fjós-
bitanum. Sjálfstæðismennimir em
sókndjarfír í ræðustól Alþingis, þó
þeir séu nýbúnir að klúðra ríkis-
stjóm og hagstjórn, en upp í ráðu-
neytum spila auralausir alþýðuherr-
ar gatslitna félagshyggjuplötu og
slá taktinn með niðurskurðar-
hníftium.
V erkalýðshreyfing
á tímamótum
Sjálfsagt fínnst einhveijum að ég
Ingibjörg Sólrún Gisladóttir
„Og eins og ég sagði í
upphafi greinarinnar
þá finnst mér verka-
lýðshreyfingin standa á
tímamótum. Ef hún
stendur með sjálfri sér
í komandi kjarasamn-
ingum og beitir sam-
takamætti sínum í þágu
þeirra sem verst eru
settir hefiir hún allt að
vinna. Þá tekst henni
ef til vill að vinna á
mótlætinu og öðlast til-
trú almennings. En ef
samkennd hennar er öll
hjá ráðherrum og at-
vinnurekendum sem
ekki kunnu fótum
sínum forráð, þá er
skammt í náðarhögg-
ið.“
hafi dregið hér upp full dökka mynd
af atburðum liðinna ára og vegið
harðar að verkalýðshreyfíngunni en
efni standa til. Við því hef ég ekki
annað svar en það að sá er vinur
er til vamms segir. Ég nenni ekki
að fegra fortíðina til að þóknast
óljósum kröfum um jákvæðni en ég
vil engu að síður líta björtum augum
til framtíðarinnar. Og eins og ég
sagði í upphafí greinarinnar þá
fínnst mér verkalýðshreyfingin
standa á tímamótum. Ef hún stend-
ur með sjálfri sér í komandi kjara-
samningum og beitir samtakamætti
sínum í þágu þeirra sem verst em
settir hefur hún allt að vinna. Þá
tekst henni ef til vill að vinna á
tómlætinu og öðlast tiltrú almenn-
ings. En ef samkennd hennar er öll
hjá ráðherrum og atvinnurekendum
sem ekki kunna fótum sínum for-
ráð, þá er skammt í náðarhöggið.
í komandi kjarasamningum á
NJÓTTU
ÞESSBESTA
— EIGNASTU
BMW.
Einstakur bill
fyrir
kröluharðo.
TIÐNIBREYTAR FRA
HITACHI
FYRIR RIÐSTRAUM SMÓTO RA
ITÆKNIVAL h.f.
Grensásvegi 7-128 Reykjavík
Pósthólf 8294 - Sími 91 -681665
M-BENZ 260 E 1988
Ek. 30.000. Álfelgur. Topplúga. Sjálfsk. A.B.S. bremsukerfi. 4 hauspúðar.
Utvarp/segulb. Vetrardekk. „CentraHæsingar o.fl.
Bíll í algjörum sérflokki.
Upplýsingar í síma 621738 á daginn, 82474 á kvöldin.
ÚTSALA
Karlmannaföt kr. 3995,-, 5500,-, 7995,- og 9995,-
Terylenebuxur kr. 995,- og 1195,-
Skyrtur, gallabuxur, flauelsbuxur o.fl. á lágu verði.
Andrés,
Skólavörðustíg 22, sími 18250.