Morgunblaðið - 31.10.1989, Blaðsíða 18

Mdamao .16 auOAQJLQMc} eiQAJSVIJOnOM
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. OKTÓBER 1989
Geta einkaskólar leyst kreppnna
í almenna grunnskólanum?
eftir ViktorA.
Guðlaugsson
Islenski grunnskölinn hefur að
undanförnu verið í miklu fjársvelti
og er nú í þeirri lægð, að ekki er
vansalaust.
Engin af þeim þjóðum, sem við
viljum bera okkur saman við í
menningarlegu tilliti, býr eins illa
að grunnmenntun þegna sinna og
íslendingar. i
í nágrannaríkjum okkar myndu
fáir ljá þeim stjómmálamönnum
atkvæði sitt, sem markvisst draga
úr kennslu og þrengja að öllu innra
starfi skólans.
Stjórnmálamenn hirða ekki um
að skapa skólunum þá aðstöðu, sem
lög og regiugerðir er þeir sjáifir
hafa sett kveða á um. Vart þarf
því að gera ráð fyrir að hinir sömu
hafi forgang um breytingar í fram-
faraátt á þessu skólastigi.
Þessari ádrepu til frekari árétt-
ingar nefni ég fáein atriði:
1. Stór hluti nemenda fær ekki
kennslu í skólanum fyrr en síðdegis
vegna aðstöðuieysis. Þannig er
besta námstíma barna kastað á glæ
og árangri af skólastarfi stefnt í
tvísýnu.
2. Stór hópur nemenda þarf að
sækja ýmsar sérgreinar utan venju-
legs skólatíma og jafnvel í önnur
skólahverfi. Oft er kennsla í sömu
greinum stórlega skert.
3. Kennslumagn hefur verið skert
verulega og er svo rýrt í yngri
bekkjum gmnnskólans að það næg-
ir hvergi til þess að halda uppi hálfs
dags skólavistun bama svo ekki sé
nú minnst á einsetinn skóla eða
heilsdags vistun.
4. Aðstaða til þess að matast eða
til þess að framreiða máltíðir er
óvíða fyrir hendi.
5. Réttur nemenda til þess að fá
kennslu við hæfi eins og skýrt er
kveðið á um í nýútkominni „Aðal-
námskrá grunnskóla" er fagurgali
einn. Sömuleiðis réttur fatlaðra og
þroskaheftra nemenda tii að fá
kennslu í jsínum heimaskólum.
Hvorki er aðstaða eða fjármagn til
þess að tryggja þennan rétt.
. 6. Sérkennska, sem er nátengd
ö.lið þessarar upptalningar býr við
rýran kost. Ekki er á viðunandi
hátt hægt að sinna nema að litlu
leyti þeim sérþörfum nemenda, sem
sérfræðingar hafa úrskurðað að
veita þurfti fjármagi til.
Úrræði í sérkennslumálum em
alltof fá og þarf þar snarlega úr
að bæta. Eg nefni að engin sér-
hæfð kennsla er í íslensku fyrir
fólk, sem kemur eriendis frá en
þaðan streyma illa talandi börn til
landsins á öllum tíma árs. Úrræði
fyrir unglinga með hegðunarvand-
kvæði þola enga bið.
Úrræðaleysið í sérkennslumálum
er að stórskemma almenna kennslu
í grunnskólum, þar sem við sitjum
uppi með nokkurn hóp nemenda,
sem ekki er fær um að stunda nám
í almennum bekkjardeildum og
veldur þar tmflun og óþægindum.
Þannig er réttur hins almenna
nemanda til að stunda nám sitt í
friði oft stórlega fyrir borð borinn.
7. Úthlutun tímakvóta til for-
skólakennslu er með þeim hætti að
mig skortir lýsingarorð til að gera
þeim reglum viðhlítandi skil.
8. Viðmiðunarstundaskrá gmnn-
skóla er löngu orðið úrelt og hand-
ónýtt pappírsgagn og í hrópandi
ósamræmi við þær kröfur sem til
skólastarfs em gerðar.
9. Námsstjórn og yfirstjórn
gmnnskólans er veikburða.
10. Námsmat og mat á skóla-
starfi er fremur óskipulegt og á
reiki.
Það væri í sjálfu sér ánægjulegt
ef þau atriði sem hér hafa verið
nefnd væm tæmandi upptalning á
þeim þáttum í rekstri gmnnskól-
ans, sem halda honum í þeirri
kreppu sem hann riú er en því fer
fjarri.
Það kemur mér því ekki á óvart
að í könnun meðal almennings um
þjónustu hinna ýmsu ríkisstofnana
telji aðeins um 40% aðspurðra
gmnnskólann þjóna sínu hlutverki
vel. .
Ekki fylgir sögunni, hvort þessi
40% áttu börn í skóla.
Kennarasamtökin semja um
kvóta til skólahalds
Það er trúlega tákn þessara tíma
að kennarasamtökin skuli vera far-
in að semja um tíma til skólahalds
og beija fram þarfar umbætur í
skólastarfi í hörðum verkfallsátök-
um.
Ég nefni þetta hér af því að síst
má gleyma þeim þáttum sem til
bóta horfa og áunnist hafa á síðustu
missenim. Þar ber þrennt hæst:
1) Nú em greiddar 1,75 klst á
nemenda á ári til þeirra kennara,
Viktor A. Guðlaugsson
„Dapurleg- staða grunn-
skólans sú staðreynd að
hann hefur ekki getað
staðið undir þeim kröf-
um, sem til hans eru
gerðar, hefiir orðið til
þess að blása lífí í um-
ræðuna um stofnun
einkaskóla.“
sem hafa með höndum umsjón
bekkjadeilda.
2) Greiddar verða 2 vikustundir
á nemanda á ári í árganga- og fag-
stjórm „
3) Á þessu hausti var 4 milljónum
króna veitt í sérstakan þróunarsjóð
gmnnskóla.
Ailt em þetta skref í rétta átt
þó iítii séu og viðurkenning á þörf
skólanna fyrir faglegar útbætur.
Slíkur framgangur mála hlýtur
þó að vekja ýmsar spurningar t.d.
þá hvort þess sé að vænta á kom-
andi tímum að kennarar þurfi að
semja um kvóta til kennslu í hinum
ýmsu greinum. Mér fínnst þetta í
raun og vem dæmigert fyrir þá
pólitísku lágkúm, sem ríkir í mál-
efnum gmnnskólans.
Mér finnst nauðsynlegt að fram
komi að ég hefi á undanfömum
árum oft dáðst að því hvað kennur-
um hefur tekist að leysa sitt starf
árekstralítið af höndum miðað við
hvemig að skólum og kennslustarf-
inu hefur verið búið.
Hversu lengi langlundargeð
þeirra, nemenda og foreldra, endist
veit ég ekki. Hitt veit ég, að skerð-
ing á kennslu í gmnnskólum er
einnig bein skerðing á möguleikum
kennara til tekjuöflunar. Á þessu
hausti er sú skerðing meiri en þeir
þættir, sem með þessum kvóta-
samningum unnust.
Munu einkaskólarnir leysa
kreppuna?
Dapurleg staða gmnnskólans sú
staðreynd að hann hefur ekki getað
staðið undir þeim kröfum, sem til
hans em gerðar, hefur orðið til
þess að blása lífi í umræðuna um
stofnun einkaskóla.
Fólk trúir því að með því að
leggja af mörkum umtalsverðar
fjárhæðir geti það búið börnum
sínum betri lífsskilyrði.
Ásóknin í að starfrækja einka-
skóla fer vaxandi og biðlistar hafa
myndast í þeim skólum, sem þegar
em starfandi. Þessa þróun geta
fræðusluyfirvöld a.m.k. þakkað sér,
þótt fáu öðm verði til að flíka.
Það er auðvitað þess virði að
velta því fyrir sér, hvort ekki sé
jákvætt að fólk veiji auknum fjár-
munum til uppeldis og menntunar
barna sinna og taki það fram yfir
ýmiss ytri gildi.
Það er hinsvegar grátbroslegt,
að þrátt fyrir að fræðsluyfirvöld í
menntamálaráðuneytinu skerði
framlög til grunnskólans og upp-
fyliti hvergi nærri þær kröfur, sem
markaðar em meðlögum og reglu-
gerðum um skólahald, reyna þau
af fremsta megni að standa gegn
því að fólk eigi annarra kostá völ.
Þetta er merkilegur tvískinnung-
ur en í sjálfu sér kemur hann ekki
svo mjög á óvart. Hitt er verra að
kennarasamtökin í landinu skulu
einnig standa gegn því að fólki bjóð-
ist fjölbreyttari valkostir um mennt-
un barna sinna.
Auðvitað er alveg ijóst, að á
meðan stjómvöld skapa ekki al-
menna skólanum góð starfsskilyrði
er líklegt að vel rekinn einkaskóli
skiii betra starfi og að mismunur
verði á menntun þeirra, er sækja
slíkan skóla og hinna sem sækja
fjársvelta opinbera skóla.
Það er heldur ekki útilokað að
slíkur skóli kyndi undir stéttaskipt-
ingu í landinu eða valdi a.m.k.
nokkrum menningarlegum skilum á
milli þeirra sem geta og vilja greiða
meira fyrir menntun barna sinna
og hinná, sem geta það ekki eða
hafa ekki til þess metnað.
Sú staðreynd að fólk skuli standa
í biðröðum eftir að fá að greiða á
annan tug þúsur.da á mánuði fyrir
að koma börnum sínum úr almenna
skólanum í einkaskólana segir e.t.v.
meira en langar greinar um þá
kreppu, sem grunnskólinn er nú í.
Skólastefiia á krossgötum
Það er deginum ljósara að skóla-
starf í grunnskólanum á undir högg
að sækja og að við stöndum þar á
krossgötum.
Að óbreyttu ástandi verður ekki
flúið að fólk krefist annarra og
vandaðri lausna í skóla og uppeldis-
málum.
Gegn þeim kröfum verður ekki
staðið til lengdar, fólk lætur ekki
endalaust þvinga sig til að sækja
skóla, sem ekki veitir þá þjónustu,
sem nútímasamfélag krefst af
grunnskólum og öðrum uppeldis-
og menntastofnunum.
Það er auðvitað möguleiki að
gefa fólki kost á að greiða fyrir
kennslu í almenna grunnskólanum
svo unnt verði að koma fram brýn-
ustu málum svo sem lengingu
skóladags yngri bama, viðunandi
hópstærðum í kennslu, sérkennsiu
og annarri sérfræðiþjónustu og
e.t.v. auknu námsframboði einkum
á efri stigum grunnskólans.
Ég er ekki í vafa um, að ýmsir
gripu þann kost fegins hendi. Stofn-
un fleiri „gervi“-einkaskóla kæmi
e.t.v. einnig eitthvað til móts við
þessar þarfír.
Eru þessar lausnir e.t.v. þær sem
munu leysa þá kreppu sem grunn-
skójinn er í?
_ Ágætu lesendur. Ég er nú stadd-
ur á hálum ís, hef kveðið nokkrar
vísur til hálfs og læt ykkur eftir
að botna.
Ég ætla samt að koma með eina
tillögu. Þessi mikla menningarþjpð
státar af einni mestu bílaeign í
heimi og hún býr í húsnæði sem
er með því besta sem þjóðir heims
státa af. Hún rekur fleiri fjölmiðla
en dæmi eru til í heiminum miðað
við fólksfjölda, hvílir lúin bein á
nautshúðum, eyðir hundruðum
milijóna í skemmtiferðir , og lifir
yfiríeitt í þeim vellystingum, sem
aðeins ríkt fólk á kost á.
Tillaga mín er sú, að þessi menn-
ingarþjóð hristi nú af sér „barbaris-
man“ og hætti að verða sér til
minnkunar meðal siðaðra þjóða á
vettvangi uppeldis og skólamála.
Höfundur er skólastjóri
Arbæjarskóla íReykjavík.
Að flytja Volvo til Svíþjóðar!
eftir Skúla Þór
Ingimundarson
Það er ef tii vill verið að bera í
bakkafullan lækinn að flytja Volvo
til Svíþjóðar. Ekki gat mann þó
grunað að slíkt gæti reynst erfítt,
jafnvel óframkvæmanlegt, vegna
reglugerða sem Svíar hafa sett. Hér
á eftir fer dálítil hrakfarsaga af
reynslu minni af sænsku skrifræði
og reglugerðarbákni.
Síðastliðið vor fluttist ég ásamt
fjölskyldu minni til Karlskrona í
Suður-Svíþjóð vegna náms. Með
búslóðinni að heiman fylgdi fjöl-
skyldubíllinn, Volvo 244 DL árgerð
1978. Tollafgreiðsla á bíl og búslóð
gekk fljótt og vel, sama má segja
um skráningu ökutækis og kaup
tryggingar. Bíliinn var því fljótlega
kominn á sænsk bílnúmer. Eitt var
þó eftir; bílinn varð að skoða og
viðurkenna af „sænska bifreiðaeft-
irlitinu". Panta þurfti tíma í skoðun-
ina og var biðtími u.þ.b. tvær vik-
ur. Eftir fyrstu skoðun fékkst
bíliinn ekki viðurkenndur. Skoðun-
armennimir fundu þetta venjulega
að bíi sem þessum, ryðgöt í botni
og slitna hjólalegu. Það sem kom
þó mest á óvart var athugasemd
sem kvað á um að sérstakt vottorð
yrði að fá frá Volvo-verksmiðjunum
um að þær viðurkenndu vél bílsins
til notkunar í Svíþjóð. Tilfellið er
að bíllinn fékkst ekki viðurkenndur
eftir skoðunina vegna vélarinnar,
sem ekki stenst sænskar kröfur um
útblástursmengun. Þetta olli manni
nokkurri gremju, en þó meiri undr-
un á því að þarna virtist sænska
reglugerðarkerfið hafa snúist gegn
sjálfu sér á þann hátt, að sænsk
framleiðsla var ekki viðurkennd í
Svíþjóð. Þess má geta, að Svíar
gera mjög strangar kröfur um út-
blástur bifreiða, en slíkar kröfur eru
mismunandi eftir löndum. Eftir
þessa óvæntu athugasemd var
reynt að útvega þetta vottorð frá
Volvo. Það tók sinn tíma að ná
sam'bandi við ákveðinn starfsmann
hjá Volvo í Gautaborg. Loksins, að
loknu sumarleyfí, náðist í manninn,
en þegar til kom átti vottorðið að
kosta 800 sænskar krónur. Þar að
auki þurfti bíllinn að gangast undir
nákvæma yfírferð á ýmsum vélar-
hlutum áður en til útgáfu vottorðs-
ins kæmi. Útkoman varð sú, að
skipta þyrfti um ýmsa hluti tengda
Skúli Þór Ingimundarson
vél og útblástursbúnaði til að vott-
orðið fengist. Samtals átti þetta
umstang að kosta rúmlega Sek.
8.000 hjá Volvo. Þess má geta að
söluvirði bílsins hérna er aðeins um
Sek. 12.000. Þetta kom því ekki til
greina. Síðar var mér tjáð, að hægt
væri að fara framhjá öllu þessu
vottorðaveseni og greiða þess í stað
Sek. 2.000 til sænskra náttúru-
verndarsamtaka. Þetta var auðvitað
mun skárri kostur og varð úr að
ég greiddi þetta gjald. Því næst fór
ég aftur með bílinn í gegnum bif-
reiðaskoðunina að undangengnum
nauðsynlegum viðgerðum. Útkom-
aif úr síðari skoðuninni varð sú, að
bíllinn sleppti ennþá of miklu kol-
monoxíði (Co) út í andrúmsloftið
og því varð hann ekki viðurkenndur
í þetta sinn. Ég verð því að gera
mjög kostnaðarsamar lagfæringar
og koma eina ferðina enn til skoð-
unar. Þess má geta að allt þetta
umstang hefur kostað meira en
góðu hófí gegnir þegar í hlut á
gamall bíll sem þessi. Sænska
sendiráðið í Reykjavík hefði gjarnan
mátt veita upplýsingar um reglu-
gerðir sem þessar úr því að þar eru
á annað borð veittar ýmsar upplýs-
ingar varðandi tollmeðferð inn-
fluttra bíla og búslóða til Svíþjóðar.
Þegar þetta er skrifað, stendur
allt við það sama. Bíllinn ennþá
óskoðaður og óviðurkenndur og mér
bannað að aka honum.
Auðvitað er ekkert að bílnum,
'venda er þetta „fasteign á hjólum
úr viðurkenndu sænsku gæðastáli".
En, reglugerðin segir til um að
hann sé „hættulegur" umhverfinu,
og þar við situr. Ymsar spurningar
kunna að vakna vegna þess:
Eru Svíar búnir að hengja sig í
reglugerðarákvæðum sem leiða til
þess að þeirra eigin framleiðsluvör-
ur eru ekki viðurkenndar af þeim
sjálfum?
Með tilliti til umhverfissjónar-
miða má einnig spyija; Hvers konar
„rusl“ hafa íslendingar iátið selja
sér. ef framleiðendur þess telja það
„skaðlegt" í eigin landi?
Hræddur er ég um að þessi til-
tekna bifreið verði áfrám til vand-
ræða í Svíþjóð og að beinlínis verði
„reynt“ að gera einhveijar athuga-
semdir í komandi skoðunum. Því
er líklega best, því miður, að skila
þessum „skaðvaldi“ aftur til íslands
úr því að íslendingar eru ekki eins
miklir reglugerðarpúkar og Svíar,
og ekki síst vegna þess, að þeim
virðist ekki eins annt um umhverfi
sitt og Svíum. Svo eru menn að
kvarta undan þjónustunni hjá Bif-
reiðaskoðun íslands. Vegna alls
þessa umstangs er eitt víst, að
dyggum viðskiptavinum Volvo mun
fækka um einn.
Karlskrona, september 1989.
Höfundur er viðskiptafræðingur.