Morgunblaðið - 07.10.1990, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. OKTOBER 1990
21
pliínrgmiilílaliií
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Skattar og siðleysi
Iforystugrein Morgunblaðsins
sl. laugardag var fjallað um
Þjóðarbókhlöðuna og eignaskatt
og m.a. komizt svo að orði: „í
blaðinu hefur hvað eftir annað
verið vakin athygli á eignaskatt-
inum. Sá skattur var ekki lagður
á til almennrar eyðslu fyrir ríkis-
valdið heldur til ákveðins verk-
efnis og hann á að fella niður
þegar þess fjár hefur verið aflað
sem verkefnið krefst.“ í næsta
dálki við þessi orð segir í grein
eftir formann Sjálfstæðisflokks-
ins að ríkisbáknið hafi verið að
þenjast út um langan tíma eins
og hann kemst að orði: „Brýna
nauðsyn ber nú til að veita auk-
ið aðhald í rekstri ríkisins og
draga úr opinberum útgjöldum
m.a. í þeim tilgangi að létta
skattbyrðina. Eðlilegt er að taka
fyrst til hendinni á toppnum.
Þar koma bæði Alþingi og
Stjórnarráðið við sögu.“ Bent
er á að núverandi ríkisstjórn
hafi gengið ötullega fram í því
að auka ríkisútgjöld. „Hrossa-
kaup um atkvæði á Alþingi
leiddu til þess að stofnað var
nýtt ráðuneyti með margra tuga
milljóna króna aukakostnaði.
Og því fer fjarri að stjómsýsla
á því sviði sé nú markvissari og
betri en áður var.“ Síðan er
bent á úrræði til spamaðar.
Þetta er góðra gjalda vert.
En menn eiga því ekki að venj-
ast að sparnaður í ríkisrekstri
og samdráttur báknsins sé efst
á baugi þegar stjórnmálamenn
eru annars vegar. Það era ekki
sízt hrossakaupin í samsteypu-
stjórnum sem því valda. Sam-
hentur meirihluti kæmi örugg-
lega meiru góðu til leiðar eins
og við þekkjum í stjómun
Reykjavíkurborgar en þær sam-
steypustjórnir sem hér eru
myndaðar og byggjast á því að
allir flokkar skari eld að sinni
köku og hygli skjólstæðingum
sínum. Þá vilja skattpeningar
almennings fara fyrir lítið eins
og raun ber vitni. Sparnaður er
ekki efst á baugi og þegar til-
burðir eru í þá átt er oftast lögð
áherzla á að spara eyrinn en
kasta krónunni.
Það sem við þurfum á að
halda öðra fremur eru djarfir
og dugmiklir stjórnmálamenn
sem era reiðubúnir að leggja
eitthvað í sölurnar fyrir hugsjón-
ir sínar, en einkum þá hugsjón
að bæta stöðu einstaklingsins i
þjóðfélaginu, ýta undir viðleitni
hans og vonir og efla með hon-
um löngun til að fást við brýn
verkefni sem drýgja þjóðartekj-
urnar og auka kaupmáttinn.
Útþensla báknsins eykur kaup-
máttinn sízt af öllu. Sukk og
sóun í ríkisrekstri, hrossakaup
og pólitískt siðleysi veikir undir-
stöður þjóðfélagsins og lendir
ævinlega að lokum á þeim sem
skattana greiða. Sagan um
Þjóðarbókhlöðuna og skatt-
heimtu henni til handa er eitt
grófasta dæmið um pólitískt sið-
leysi sem þjóðin hefur þurft að
horfa upp á undanfarin misseri.
Það sýnir getuleysi stjórnmála-
manna betur en margt annað.
Ófyrirleitni sem líðst ekki þar
sem trúnaður er milli stjórnvalda
og almennings og siðferðisbrest-
ur er daglegt brauð við stjórnun
íslenzka lýðveldisins, því miður.
í NOSTROMO
•eftir Josef
Conrad er banzt um
„fjársjóðinn“. í Heart
of Darkness er „ljár-
sjóðurinn“ fílabein en
í Nostromo silfur.
Þetta er fjársjóður hvíta mannsins,
þessi tálbeita illskunnar. Hún leiðir
ávallt til glötunar. Ég sé engin betri
listaverk um vandamál samtímans
en þessar skáldsögur Conrads. Það
er alltaf verið að skrifa nýjar og
nýjar skáldsögur en þær eru engin
lausn á gömlum og rótgrónum
vandamálum í þjóðfélagi mannsins.
Það er vont bragð að orðinu „frjáls-
lyndir" í Nostromo. Ég held þetta
vandmeðfama orð hafí svipaða
merkingu þar og í umfjöllun Mal-
colm Muggerage. Það er eitthvert
óbragð að því, svo misnotað sem
það er.
En þessi verk Conrads em svo
nútímaleg að kvikmyndaframleið-
endur gátu notað Heart of Dark-
ness sem umgjörð í kvikmynd um
Víet Nam. Listrænn skáldskapur
er endingargóður, þóað meiri aug-
lýsingahávaði sé í kringum van-
burða nútímaverk um félagslega
stöðu mannsins og tilveru hans.
Hryllingur, hryllingur eru síðustu
orð Kurtz í Heart of Darkness og
hann deyr með þessi orð á vörum.
Emilía í Nostromo segir um fjár-
sjóðinn og svartan galdur silfursins,
Látum hann glatast að eilífu.
ÞÓRBERGUR VILDI
• einfaldlega minnka ásókn í
eignarrétt og skerða einstaklings-
frelsi til að auka það, þ.e. svoað
menn gætu losnað við egó sem aldr-
ei er hægt að svala hvorteð er.
Hann vildi ekki að egóið eða sjálfið
flæktist fyrir almannaheill og fram-
förum. Hann talaði um við ættum
að afklæðast persónuleikanum.
Þess vegna var hann misskilinn,
jafnvel hæddur og spottaður, að
ósekju að mínu viti. Hann vildi við
yrðum fijáls af sjálfum okkur,
ókostum okkar og áunnum göllum,
takmarkanir okkar væru nógar frá
náttúrunnar hendi. Hann boðaði
lausn undan dýrslegum hvötum
mannsins og hélt að
eigingirni og græðgi
væru forsenda alls
ills. Það má til sanns
vegar færa. En marx-
isminn hefur sízt af
öllu fundið lausn á
þessu vandamáli sem mannsæm-
andi er.
Þórbergur átti það áreiðanlega
sameiginlegt með mörgum postul-
um fijálshyggjunnar að telja þjóð-
kirkju og opinbert fjármagn til
hennar í engu samræmi við þarfír
einstaklinga og almannaheill. Ég
er aftur á móti þeirrar skoðunar
að því fé sem rennur til kynningar
á boðskap Krists úr sameiginlegum
sjóði þegnanna sé varið til almanna-
heilla. Það er notað til andlegrar
uppbyggingar í því skyni að boða
mikinn sannleika. Kirkjan gegnir
mikilvægri sálgæzlu og nú ætti hún
að einbeita sér í baráttunni við
fíkniefnin. Það kom fram í sjón-
varpsþætti að iðkun bænalífs væri
einn sterkasti þátturinn í þessu oft
og einatt vonlitla stríði. En ef þjóð-
kirkjan færi að skipta sér af öðrum
málum en boðskap Krists, sannleika
hans og brýnum mannúðarmálum
gegndi hún ekki því hlutverki sem
henni er ætlað. Ég verð þó að viður-
kenna að af nánari kynnum af frels-
unarguðfræði kaþólskra presta í
Suður-Ameríku, þarsem fátæktin
er hroðaleg meinsemd, tel ég ekki
ástæðu til að amast við henni með
þeim hætti sem páfínn hefur gert.
Þvert á móti.
En þjóðfélagsaðstæður hér eru
aðrar en í Suður-Ameríku og kirkj-
unni því hollast að halda sig við
leistann, en lenda ekki í pólitísku
dægurþrasi og þvargi sem þrýstir
henni niður á lága planið sem bysk-
upinn varaði við í Hallgrímskirkju
á dögunum, ef ég skildi hann rétt.
T framhaldi 'af þessu vil ég ítreka
að ég teÞboðskapur Krists sé bezta
gjöf sem okkur hefur verið gefín,
og þar með dýrmætasta eignin.
Þessa gjöf fengum við til að standa
betur að vígi í baráttunni við lífs-
háskann. Ég tel stjórnarskrá lýð-
veldisins taki réttan pól í hæðina
þegar hún gerir ráð fyrir þjóð-
kirkju. Andieg velferð þegnanna er
ekki síður mikilvæg en veraldleg.
Við erum sífellt að gera það vonda
scm við viljum ekki vitandi það með
Páli, að vísu, að ef menn gjöra það
sem þeir vilja ekki, þá. eru það ekki
lengur þeir sjálfír sem framkvæma
það, „heldur syndin, sem í mér
býr“.(Róm. 7, 21-23).
ÞAÐ ER SKEMMTILEGT
• að lesa brot úr sjálfsævi-
sögu Sir Laurence Olivier, Líf mitt
bak við sviðið, en þar minnist hann
m.a. á sannleikann og segir leiklist-
in sé eilíf leit að honum. En boð-
skapur leiklistarinnar er auðvitað
fýrst og síðast leitin að frambæri-
legri list. En þarna hefur Sir Laur-
ence semsagt leitað sannleikans.
Ég held aftur á móti það sé einung-
is hægt að leita sannleikans á leik-
sviði lifsins. Líferni okkar ber þess-
ari leit vitni fyrst og síðast en eng-
ar formúlur eða kenningar. En mik-
ilvæg list og merk fræði geta að
sjálfsögðu rétt okkur hjálparhönd í
þessari leit, á sama hátt og það
getur afvegaleitt sem ómerkilegt er.
Allir eru með einhvern sannleika
á sínum snærum og mér er nær
að halda hugtökin réttlæti og sann-
leikur séu ekki eins afstæð og ég
taldi, þegar markmiðið er haft í
huga, en um leiðirnar að því sem
felst í þessum hugtökum greinir
okkur á og þar vandast málið. Af
því m.a. hef ég hallað mér að meist-
aranum frá Nasaret, leiðsögn hans
og boðskap. Við þurfum á guðlegum
innblæstri að halda, þegar svo mik-
il áskorun er annars vegar sem lífíð
sjálft, heill okkar og hamingja.
Þetta er ekki flótti undan vandamál-
um né veraldlegri ábyrgð, heldur
vitneskja um þá bláköldu staðreynd
að sannleikur án sálarheilla sé held-
ur þunnur þrettándi; að hversdags-
leg gifta og gæfa að öðru leyti fari
saman. Að sannleikurinn um hvern
og einn sé mikilvægur og forsenda
þess hann geti birzt í öllu sínu veldi
sé takmarkalítið frelsi. Öll vitum
við að helzta einkenni ófrelsis er
lygi. Og óréttlæti.
M.
(meira næsta sunnudag.)
HELGI
spjall
Atburðir síðustu
daga, þegar Þýskaland
sameinast á ný og
helstu hindruninni fyr-
ir . eðlilegu samstarfi
allra ríkja í Evrópu er
rutt úr vegi, hafa
skyggt á allt annað. Nauðsynlegt er að
rifja upp, hvers vegna álfan hefur verið-
klofin. Þar hefur verið tekist á um tvenns-
konar grundvallarviðhorf í stjórnmálum.
Annars vegar eru þeir sem vilja fijálst og
opið þjóðfélag, þar sem eignarréttur ein-
staklinganna er viðurkenndur og þeir hafa
rétt til þátttöku í atvinnulífi. Hins vegar
eru þeir sem hafa verið talsmenn ríkisfor-
sjár og miðstýringar, þar sem allar eignir
eru á hendi ríkisins og það eitt á atvinnu-
fyrirtækin. Á milli þessara hugmynda hef-
ur verið háð keppni á markaði hugmynd-
anna. Ríkisforsjármennimir hafa tapað.
Munurinn á milli þess árangurs sem
unnt er að ná í skjóli hinna ólíku stjóm-
kerfa hefur hvergi verið skýrari en einmitt
í Þýskalandi. Þar stóð öll þjóðin í sömu
sporum að stríðinu loknu. Landið var í
rúst. Fólki vom hins vegar búin mismun-
andi örlög undir forystu hemámsríkjanna
fjögurra, Bandaríkjanna, Bretlands,
Frakklands og Sovétríkjanna, sem skiptu
landinu á milli sín. Undir forystu Stalíns
tóku Sovétmenn til við að neyða kommún-
isma upp á Austur-Þjóðveija. Kommúnist-
ar hvarvetna í Evrópu snerast harkalega
gegn endurreisnaráætluninni sem kennd
er við George Marshall, þáverandi utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna. Töldu þeir að
þar væri um lymskulega tilraun Banda-
ríkjamanna til að sölsa undir sig Evrópu
að ræða.
í Þjóðviljanum frá þessum upphafsáram
kalda stríðsins geta menn kynnst þeim
ómengaða kommúnistaáróðri, sem yar
beitt í þann mund er Austur-Þjóðveijar
voru færðir í fjötra kommúnismans. Nú
41 ári síðar er ástandið í austurhluta
Þýskalands jafnvel verra í mörgu tilliti en
það var strax eftir stríðið og var Austur-
Þýskaland þó einskonar sýningarglúggi
alheimskommúnismans og talið til marks
um, hve langt væri unnt að ná með sósíal-
ískri miðstýringu. Fóra ýmsir íslendingar
utan til að kynnast dýrðinni og hvernig
henni yrði best náð og var Svavar Gests-
son, menntamálaráðherra íslands, í hópi
þeirra, sem sóttu pólitískt veganesti sitt
þangað. Þessir forystumenn sósíalista á
Islandi eiga nú í höggi við pólitískan
draugagang sem ríður húsum í Alþýðu-
bandalaginu, enda virðist lítill áhugi á því
að leggja í draugsa. Enginn virðist geta
kveðið hann niður. En Alþýðubandalagið
er heldur óvistlegt athvarf meðan gömlu
pólitísku blekkingarnar og lífshættuleg
hugmyndafræði marxista er látið gott
heita. Menn ættu að gera sér grein fyrir
því og taka til hendi við uppgjörið eins
og kommúnistar í Evrópu hafa gert vegna
þrýstings frá alþýðu manna.
Austur-þýsku þjóðinni var ekki einvörð-
ungu misboðið efnalega heldur sætti hún
andlegri kúgun af þeim toga, sem ógjör-
Iegt er fyrir aðra að skilja. Er eðlilegt að
nú þegar rústir sósíalismans í efnalegu
tilliti blasa við öllum velti menn því fyrir
sér, hvort þessar rústir séu ekki einnig til
marks um sálarástand fólksins sem var
matað af alræðisöflunum í fjóra áratugi
og mátti sæta hóflausri marxískri innræt-
ingu. Uppi era djörf áform um að ráðast
tafarlaust í hina efnahagslegu endurreisn
en samhliða henni fer sálrænt eða andlegt
uppgjör fram sem er ekki síður sársauka-
fullt en atvinnumissir vegna endurskipu-
lagningar.
Fyrir Austur-Þjóðveija er óhjákvæmi-
legt að ganga í gegnum þennan pólitíska
hreinsunareld til að losna við firrur marxis-
mans. Þeir hafa lært af dapurri reynslu
að marxismi í framkvæmd jafngildir al-
ræði og örbirgð. Þeir sem svöluðu sér á
fræðalindum austur-þýskra marxista sem
gestir og gegndu því hlutverki að vinna
að framgangi hugsjónanna samkvæmt
leikreglum lýðræðisþjóðfélaganna þurfa
ekki síður að gera upp við fortíðina. Svo
sem kunnugt er hafa forystumenn Alþýðu-
bandalagsins ekki fallist á nauðsyn slíks
uppgjörs. Þeir sem starfa með þeim áfram
í Alþýðubandalaginu, hvort heldur undir
merkjum Birtingar eða annarra samtaka,
hafa ekki heldur gert upp við fortíðina.
Allt frá því á valdatímum Stalíns hafa
kommúnistar hér á landi sem annars stað-
ar getað treyst á stuðning nytsamra sak-
leysingja, sem segjast að vísu átta sig á
villum kommúnismans, en samt ... Er
ekki Birting einmitt í þessari stöðu núna
— og jafnvel sjálfur Ólafur Ragnar Gríms-
son, formaður Alþýðubandalagsins?
EFTIR HIN
\ lí+n í linnulausu átök
J\0 llta 1 milli marxista og
eigin barm andstæðinga þeirra
er með ólíkindum
að horfa nú á hve afdráttarlausan sigur
talsmenn einkaframtaks og fijálsræðis
hafa unnið. í bandaríska tímaritinu Com-
mentary birtust nýlega álit ýmissa máls-
metandi Bandaríkjamanna á þróun mála
í landi þeirra á níunda áratugnum. Meðal
þeirra sem þar koma við sögu er Robert
Coles sem er prófessor í sálarfræði við
Harvard-háskóla. Hann segir:
„Ég tel að níundi áratugurinn hafi alls
ekki verið slæmur fyrir Bandaríkin. í upp-
hafi hans voru Sovétríkin alræðisríki með
risastórt gúlag til að fangelsa fólk, svo
að ekki sé minnst á kúguðu þjóðirnar í
Austur-Evrópu — nú er ástandið þar allt
annað. Hrun kommúnismans réðst að tölu-
verðu leyti af innri lögmálum hans og
ástæðum — þó er víst að hernaðarmáttur
Vesturlanda og samstaða þeirra innan
Atlantshafsbandalagsins (NATO) á sinn
þátt í hraninu. Hver veit hvað Brezhnev
og erfingjar hans (svo að ekki sé minnst
á hina sviplausu og hroðalegu skriffinna
sem stjómuðu Austur-Evrópulöndunum)
hefðu gert ef Vesturlönd hefðu verið Jieim
auðtekin pólitískt og hernaðarlega! Ég er
þeirrar skoðunar að stöðug gagnrýni
íhaldsmanna á lenínisma og stalínisma
verði þeim til ævarandi heiðurs. Auðvitað
era það ekki aðeins einfeldningslegir, trú-
gjarnir eða villuráfandi vinstrisinnar sem
hafa orðið á mistök í mati sínu á hinum
ýmsu gerðum af alræðisstjórnarfari stalín-
ismans. Ég vildi gjarnan að ýmsir af stjórn-
málafræðingum okkar litu nákvæmlega á
það, sem Jeane J. Kirkpatrick [prófessor
í Georgetown-háskóla og sendiherra
Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum
1981-1985] sagði um hugsanlegar breyt-
ingar á einræðisstjórnum kommúnista og
það sem Hanna Arendt setti fram sem
einskonar kennisetningu í bókinni The
Origins of Totalitarianism — um friðhelgi
slíks stjómkerfis. Hvað myndi Arendt
hugsa og segja væri hún lifandi um það
sem hefur gerst nú síðustu árin?
Hveijir eru að skoða ummæli og spá-
dóma ýmissa forystumanna hreyfingarinn-
ar, sem kennd er við frystingu kjarnorku-
vopna, er þeir létu falla þegar Ronald
Reagan var kjörinn forseti? Ég hlustaði á
dr. Helen Caldicott [hún hefur komið hing-
að til lands og flutt boðskap sinn] flytja
ræðu á þessum áram og ég heyrði hana
vara okkur við því að kjarnorkustríð væri
á næsta leiti (og hér milda ég ýmis um-
mæli hennar).
Starfsmaður í Chervolet-verksmiðju
General Motors í Framingham í Massa-
chusetts-ríki sagði mér að hann hefði heyrt
Caldicott tala í bílútvarpið sitt og þá flaug
þetta um huga hans:
„Hún er hálfbiluð og hið sama má segja
um þá sem telja hana hina gáfuðustu á
meðal okkar. Maður getur heyrt það á
röddinni í henni ekki aðeins af því sem
hún segir — allt þetta hræðslutal og allt
þetta ískur! Og ef menn era þeim ekki
sammála, þá benda þeir á mann og öskra
og segja að þeir séu klárir en þú sjálfur
asni, og þeir hafi rétt fyrir sér en þú —
þú háfír ekki aðeins rangt fyrir þér, held-
ur sé eitthvað að þér!“
Það er einkennileg þögn hjá slíku fólki
núna — ekki verður vart við neinn áhuga
hjá því á að líta gagnrýnum augum á
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 6. október
gamlar yfírlýsingar sjálfs sín eða ásakanir
sem það hafði í frammi í garð annarra.
Nefna má, að á fyrstu áram níunda áratug-
arins sögðum við nokkrir við ýmsa forystu-
menn í hreyfingunni um frystingu kjarn-
orkuvopna, að þeir tækju alltof mikið upp
í sig — og okkur þætti það alls ekki sann-
gjarnt að þeir heimsæktu skóla eins og
þeir gerðu til að koma á framfæri við
nemendur þeim boðskap, að sigur Reagans
í kosningunum jafngilti því að kjarnorku-
stríð væri „óhjákvæmilegt“ í forsetatíð
hans. Því miður sýndi svarið, að fólk sem
telur sjálft sig viðkvæmt, hugulsamt og
vel menntað þar að auki er alls ekki laust
við móðursýki og fantaskap. Okkur var
sagt að við ættum við þennan eða hinn
„vanda“ að stríða, að við væram að „af-
neita staðreyndum", við væram að reyna
að „réttlæta" eitthvað — sem er enn eitt
dæmið um orðbragðið sem tíðkast hjá sum-
um okkar í hinum sálgreinda hlutá hinna
vinstrisinnuðu menntamannahópa; ef þú
ert ekki sammála einhveijum skaltu skella
á hann eða hana einhveijum sálfræðilegum
vandræðastimpli, vekja tortryggni um það
hvað fyrir manneskjunni vakir og almennt
nota sálfræði til að gera sem minnst úr
henni. Hvað sem þessu líður virðist þetta
allt einkennilega fjarlæg og ómerkileg
deila undir lok níunda áratugarins."
Sömu um-
ræður hér
MARGIR HER A
landi geta tekið
undir með hinum
bandaríska prófess-
or. Það er meira en
tímabært, að samið sé aðgengilegt yfirlit
yfír skoðanir og ummæli ýmissa íslenskra
vinstrisinna og kommúnista á liðnum ára-
tugum, til að fólk geti séð þar svart á
hvítu, hveiju hefur verið haldið á loft í
umræðum hér og hveiju hefur verið spáð
um framtíð lands og þjóðar, meðal annars
af stjórnmálamönnum, sem hafa notið
töluverðs fylgis.
Við þurfum raunar ekki að fara nema
nokkur ár aftur í tímann til að sjá sams-
konar yfirlýsingar hér og dr. Caldicott og
skoðanabræður hennar voru að fara með
í skólana í Bandaríkjunum. Hér eins og
þar var alið á ótta meðal ungs fólks og
reynt að telja því trú um að ástæðulaust
væri að hyggja að framhaldsnámi, þar sem
Ronald Reagan Bandaríkjaforseti myndi
hvort eð er þrýsta á kjarnorkusprengju-
hnafipinn fyrr en síðar.
Hér eins og í Bandaríkjunum var litið
þannig'á, að án fiystingar kjarnorkuvopna
væri allt mannlíf á jörðunni í stórhættu.
Urðu harðar deilur um þessi frystingarmál
á Alþingi og þóttust þeir mestu friðar-
sinnarnir sem hæst létu. Ef kjarnorkuvopn
hefðu verið fryst til að þóknast hagsmun-
um Sovétríkjanna hefði þeim þá verið
fækkað jafn mikið og raunin hefur orðið?
Nú er fiystingin ekki lengur í tísku og
iyrrum talsmenn hennar eins og sænska
ríkisstjórnin hafa snúið sér að öðrum brýn-
um viðfangsefnum svo sem eins og því
að fá afdráttarlaus svör um hvort kjarn-
orkuvopn séu um borð í herskipum en
kjarnorkuveldin játa hvorki né neita tilvist
kjarnorkuvopna í skipum frekar en annars
staðar.
Gegn menn-
ingarlegri
miðstýringu
ÍSLENSK-ÞÝSKA
félagið Germanía
hélt nýlega upp á
70 ára afmæli sitt.
Á hátíð sem haldin
var af því tilefni
flutti prófessor dr. Otto Wulff, þingmaður
á sambandsþinginu í Bonn, ræðu um fjöl-
breytileikann í evrópskri menningu. Snert-
ir það efni mjög hugrenningar margra í
tengslum við sameiningu Þýskalands, þar
sem ekki er ætlunin að steypa alla í sama
mót heldur leyfa borguram og héruðum
þeirra að njóta sín sem best. Sama hugsun
býr að baki Evrópuhugsjóninni, það er að
innan stórrar heildar verði auðveldara en
ella að láta sérkenni njóta sín.
í ræðu sinni sagði þingmaðurinn, að
evrópskar bókmenntir styi’ktust og yrðu
þeim mun betri ef í þeim gætti áhrifa frá
fleiri byggðum og héruðum. Hina miklu
evrópsku tónlist væri aðeins unnt að skilja,
ef ménn vissu um áhrif tónskáldanna úr
öllum hlutum Evrópu hvert á annað.
Hvorki í bókmenntum né tónlist eða bygg-
ingarlist og málaralist hefðu Evrópubúar
getað nýtt snilligáfu sína, ef listsköpunin
hefði ekki notið ólíkra áhrifa frá ólíkum
héruðum.
Otto Wulff sagði að við núverandi að-
stæður í Evrópu veltu menn því annars
vegar fyrir sér, hvernig unnt væri að nýta
sér efnahagslegan samrana aðildarríkja
Evrópubandalagsins (EB) á menningar-
sviðinu og hins vegar hvort skriffinnar í
Brussel gætu mótað menningarstefnu að
ofan, sem tryggði nægilega fjölbreytni.
Stofnsáttmáli bandalagsins næði ekki til
menningarmála en hins vegar hefðu nán-
ari viðskipti bein áhrif á þau og nægði þar
aðeins að nefna sölu og dreifingu á kvik-
myndum og bókum. Aðildarríkin hefðu á
stefnuskrá sinni að efla alhliða menningar-
samstarf sitt.
Leiðtogar EB-landanna hefðu markað
meginstefnu í menningarmálum, sem mið-
aði að því að fjölbreytileika evrópskrar
menningar yrði ekki spillt. Þjóðleg og
svæðisbundin einkenni máls og menningar
ætti ekki aðeins að vernda heldur styrkja
og efla með virkum hætti. Allir forystu-
menn væru þeirrar skoðunar að alls ekki
ætti að taka upp miðstýringu í menningar-
málum, það stangaðist á við hefðir og
reynslu Evrópumanna. Miðstýring væri
einmitt andstæðan við það sem hefði gert
evrópska menningu stórbrotna. Miðstýring
yrði aðeins til að drepa niður menningar-
legt framkvæði og leiddi þjóðir í menning-
arlega eyðimerkurgöngu.
Þingmaðurinn sagði, að því yrði ekki á
móti mælt að stór ríki leituðust oft við að
ýta hinum minni til hliðar, einnig í menn-
ingarlegum efnum. Gegn þessu yrði að
sporna með sameiginlegu eVrópsku átaki.
Hann minntist þess hversu mikið íslenskar
bókmenntir frá tímum íslendingasagnanna
til Halldórs Laxness, svo að aðeins einn
margra góðra rithöfunda væri nefndur,
hefðu fært öðrum þjóðum Evrópu, án
þeirra hefði evrópsk menning og bók-
menntirnar ekki öðlast frásagnarmátt sinn
til að lýsa mönnum og náttúrunni. íslend-
ingar yrðu þegar fram liðu stundir að
leggja sitt af mörkum til margbreytileika
evrópskrar menningar, enda héldu þeir
fast í sérkenni sín og hefðir.
Við heyrum ekki oft vikið að evrópsku
samstarfi með þessum hætti og margir
eru þeirrar skoðunar að samruni þjóðanna
í Evrópu miði frekar að því að afmá þjóðar-
einkenni þeirra en styrkja þær í menning-
arlegu tilliti. Hér heldur þýskur þingmaður
hinu gagnstæða fram. Það pr styrkur fyr-
ir íbúa smáþjóðar, sem er mikið í mun að
halda sérkennum sínum í seni flestu tilliti
en vill þó ekki einangrast frá öðrum, að
kynnast þessum boðskap frá manni sem
situr á þingi öflugasta Evrópuríkisins,
Þýskalands.
„Það er meira en
tímabært, að sam-
ið sé aðgengilegt
yfirlit yfir skoð-
anir og ummæli
ýmissa íslenskra
vinstrisinna og
kommúnista á
liðnum áratugum,
til að fólk geti séð
þar svart á hvítu,
hverju hefur ver-
ið haldið á loft í
umræðum hér og
hverju hefur ver-
ið spáð um fram-
tíð lands og þjóð-
ar, meðal annars
af stjórnmála-
mönnum, sem
hafa notið tölu-
verðs fylgis.“