Morgunblaðið - 12.05.1991, Blaðsíða 4

c,4 >C
i« MOH'Qt'N.ÖLAÐlÐ ; SUKN’UDAGtffK :l-2í MAÍ 1991
Aðalmálið í Suður-Afríku nð er
eðlileg auðdreifing
De Klerk og Mandela standa saman
Viðskiptahömlum ætti að aflétta
eftir Anthony Hazlitt Heard
F.W. DE KLERK, forseti, hefur nú með
lúðraþyt og söng boðað komu nýrrar
Suður-Afríku, sem verði laus við aðskiln-
aðarstefnuna, „apartheid". í þetta skipti
virðist rammasta alvara á ferðum, en á
undanförnum árum hafa slíkar tilraunir
runnið út í sandinn. Samt mun líða lang-
ur tími, unz félagslegt og efnahagslegt
réttlæti hefur komizt á. Helzta vanda-
málið, sem takast verður á við í þessu
gullauðga en að öðru leyti miðlungs-
gæðaríka landi, er einfalt. Þótt aðskiln-
aðarstefna kynþátta hverfi úr sögunni,
munu tvær „þjóðir“ búa í landinu; önnur
sæmilega efnum búin á heimsmæli-
kvarða; hin fátæk; önnur hvít; hin svört.
Hvítir menn eru aðeins fimmtán af
hundraði meðal landsmanna. Þetta er
eins og uppskrift að hugsanlegri bylt-
ingu.
Miklar deilur standa nú
yfír í þinginu um það
hvernig seinustu stoð-
um aðskilnaðarstefn-
unnar verði steypt
undan þjóðfélags-
byggingunni, en þegar
þær eru fallnar, verður margt lítt
breytt í efnalegú tilliti á landinu
undir þegnunum.
Þegar De Klerk setti þing hinn
1. febrúar sl., gekk hann lengra en
búizt hafði verið við. Hann boðaði
ekki aðeins afnám svæðalaganna
(„Group Areas Act“, sem kveða á
um sérstök héruð kynþátta). jarða-
laganna („Land Acts“, sem áskilja
hvítum mönnum mestallt jarðnæði)
og ýmissa annarra laga í anda að-
skilnaðarstefnu, sem skipta minna
máli en eru jafn-heimskuleg og
fyrrnefnd lög, svo sem lagaákvæði
um „eigin málefni" kynþátta.
Hann kom mörgum á óvart með
því að segja, að hann vildi láta fella
lögin um kynþáttaskráningu úr
gildi. Án slíkrar skrásetningar get-
ur aðskilnaðarstefnan ekki lengur
haldizt við Iýði, því að samkvæmt
henni er allt fólk í Suður-Afríku
skráð eftir kynþætti sínum við fæð-
ingu. Engin kynþáttaskráning =
engin aðskilnaðarstefna.
Hér var samt hængur á. Núver-
andi stjórnarskrá miðast við að-
greiningu kynþátta. Þingið skiptist
í þrjár, aðskildar deildir, þar sem
þrír minnihlutahópar eiga sæti; þ.e.
hvítir menn, múlattar eða blend-
ingsfólk (kallað „coloured" eða
„mixed blood“ í Suður-Afríku) og
Asíu-ættað fólk. Vegna þessara
ákvæða í stjórnarskránni um að-
skilnað kynþátta á þingi, segist De
Klerk vilja viðhalda kynþáttaskrán-
ingunni til bráðabirgða, svo að þing-
ið geti verið starfhæft. Með því á
hann aðallega við það, að hægt sé
að halda aukakosningar samkvæmt
stjómarskránni, áður en henni verð-
ur breytt til samræmis við hina
nýju stefnu. Kynþáttaskráningin á
því aðeins að vera tímabundin, eða
þangað til ný stjórnarskrá hefur
verið samin og samþykkt. Nýja
stjómarskráin á að veita öllum ætt-
bálkum svertingja rétt til þingsetu.
Röksemdafærsla De Klerks fyrir
tímabundinni kynþáttaskráningu er
ekki sannfærandi. Sé honum alvara
með óskum sínum um nýja stjómar-
skrá án tafar, gæti forsetinn æskt
þess, að aukakosningar yrðu lagðar
niður um stundarsakir, og þar með
þyrfti engin bráðabirgða-ákvæði
um kynþáttaskráningu. Þetta
stefnufrávik hans sýnist vera frið-
argjöf, sem hann verður að færa
hörðustu andstæðingum sínum yzt
á hægra vængi stjómmálanna.
Það virðist nokkuð ljóst, að fái
svertingjar ekki fljótlega aðgang
að auði og gæðum landsins, muni
þeir draga þá ályktun, að ekki sé
hægt að taka mark á framfara-
stefnu De Klerks í átt að lýðræði.
Nefna má dæmi um það, hvernig
fer, þegar ákveðnum hlutum lands-
manna hefur verið bannaður fijáls
aðgangur að uppsprettu auðs. Sam-
kvæmt jarðalögunum frá 1913 og
1936 voru 87% landsins áskilin
hvítum mönnum til búsetu. Nú á
að afnema þessi lög á nokkmm
mánuðum, en svertingjar hafa al-
mennt ekki ráð á að kaupa land
af hvítum mönnum, svo að nokkru
nemi, án meiriháttar aðstoðar úr
ríkissjóði eða annars staðar frá.
Svertingjar voru fátækir í upphafi,
þegar þeir fluttust inn í landið að
norðan, og kynþátta-aðskilnaðurinn
hefur gert þá snauðari en ella þyrfti
að vera, a.m.k. þegar jarðakaup eru
annars vegar.
Að vísu eru góðar horfur á, að
framkvæmd verði ráðgerð um mik-
ilsháttar aðstoð við fátæka svert-
ingja til jarðakaupa. Ríkisstjórnin
stendur á bak við útvegun fjárins
til þessarar hjálpar, sem aðeins
verður veitt í eitt skipti. Þrátt fyrir
þetta blasir enn eitt vandamálið við.
Þess háttar rausnarleg „jóla-
gjöf“, sem kæmi úr hendi hvíta
mannsins, þótt með óbeinum hætti
væri (t.d. dreift af hvítum ríkis-
starfsmönnum), gæti vakið upp alls
konar hræringar meðal svartra
manna. Í fyrsta lagi Iyktaði þetta
of mikið af föðurlegri umhyggju.
Oðru vísi horfði við, kæmi féð úr
sjóðum ríkisstjórnar, þar sem flestir
ráðherranna væru svartir, kosnir á
þing af fólkinu, sem nyti góðs af
gjöfum stjórnarinnar. Þá fyndist
mönnum, að þeir væru aðeins að
fá jiað, sem þeir ættu skilið.
I öðru lagi verða deilur um það
meðal svertingja, hver fái hvaða
land og af hverju á hinum þéttbýlu
svæðum, þar sem stöðugt fjölgar.
í þriðja lagi er hætta á spillingu,
þegar farið verður að skipta fé úr
jarðakaupasjóði. Hvorki svartir né
hvítir ríkisstarfsmenn eru ónæmir
fyrir óheiðarlegu bralli og mútu-
þægni, eins og nýleg hneykslismál
hafa sýnt.
Aðalvandinn, sem De Klerk, for-
seti, á nú við að glíma, er þessi:
Hvernig geta menn af svörtum
ættbálkum (þrír fjórðungar lands-
manna) komizt í álnir og orðið eign-
amenn nógu snemma til þess að
koma í veg fyrir byltingu?
De Klerk er heppinn að því leyti,
að þetta er sama vandamálið fyrir
Nelson Mandela. Standi leiðtogi
Afríska þjóðarráðsins fyrir eitthvað
öðru fremur, er það stöðugleiki.
Hann tapar fyrir róttæklingum yzt
til vinstri, verði órói, ólga og upp-
lausn meðal svertingja. Því er það
svo, að búast má við samstöðu hjá
De Klerk og Mandela, hvað svo sem
kann að gerast. Þetta leyfi ég mér
að fullyrða, þrátt fyrir aukna erfið-
leika í samstarfi þeirra, vegna þess
að þá greinir æ meira á um leiðina
til hinnar nýju Suður-Afríku og
einnig um það, hvemig hún eigi að
vera.
Suður-Afríka hefur um árabil
verið útskúfað ríki í ríkjasamfélagi
heimsins. Þess vegna þarfnast hún
sárlega eðlilegra tengsla við efna-
hagslíf umheimsins. Það öðlast hún
ekki, nema viðskiptabanni verði
aflétt og viðskiptahömlur afnumd-
ar. Slíkar ráðstafanir juku á svæða-
bundna fátækt, hversu áhrifaríkar,
sem þær kunna að hafa verið, þeg-
ar stefnubreyting ríkisstjórnarinnar
kom til sögunnar. Það er erfitt fyr-
ir ríkisstjómir, hvarvetna í heimin-
um, að dæma um það, hvenær
hömlum skuli aflétt. De Klerk seg-
ir, að það skuli gert nú, en Mand-
ela segir, að það skuli gert síðar,
þegar hin nýja Suður-Afríka blasi
við.
Þegar þar að kemur, ættu bæði
De Klerk og Mandela að íhuga,
hvort þeir ættu ekki að senda sam-
eiginlega frá sér ósk og áskorun
til heimsbyggðarinnar um að láta
af þessari refsingu. Yrði heimurinn
við þeirri bæn, fengi nauðstaddur
efnahagur þjóðarinnar kærkomna
blóðgjöf. Þeim mun fyrr, sem þetta
gæti orðið, þeim mun betra, þegar
við horfum á og höfum í huga bilið
milli þeirra, sem eiga mikið eða eitt-
hvað, og hinna, sem eiga lítið eða
ekkert.
Jafnvel þótt þetta mætti verða
svo, verður endurreisn efnahagsins
hægfara, og Suður-Afríkumenn
gætu enn um hríð átt eftir að fást
við sargandi raunveruleika hvítra
forréttinda og svartrar fátæktar.
Ég held, að ríkið verði hættulega
nærri upplausn, unz tækifæri til
eðlilegrar auðdreifingar hafa verið
sköpuð með lýðræðislegum hætti
eftir alfijálsar kosningar.
Höfundurinn er fyrrverandi
ritsljóri „Cape Times“í
Ilöfðaborg.