Morgunblaðið - 12.05.1991, Blaðsíða 8

$...<3

SIDFRÆDI/£r órofin stund unabar best?
Anægjan gerir Ufið gott
ímyndið ykkur munkaklaustur
á miðöidum. Og munka í þungum
þönkum yfir stórum bókum. Þeir
eru klæddir brúnum kuflum og
rýna á bókasafninu í forngrískan
texta og latinu:
Hugmyndir Arístipposar, Plat-
óns og Epíkúrosar leika í
hugum þeirra, en á einu borðinu
liggur bók Aristótelesar, „Siðfræði
Nikkómakkoar", ósnert. Munkarn-
ir, sem tilheyra
Benediktsregl-
unni, glíma við
ánægjuhugtakið.
Hvert er til að
mynda hlutverk
ánægjunnar? Er
hún af hinu góða
eða illa?
Áhrifamesta
hugsuði allra tíma, Platóni
(427-347 f.Kr.), var hálf illa við
ánægjuna. Hún var hættuleg í
hans augum. Hann óttaðist að
menn færu að bera of mikla virð-
ingu fyrir henni og þess vegna gaf
hann út þá yfirlýsingu að skynsem-
in ætti að vera húsbóndinn á góð-
um heimilum en ánægjan aðeins
ambátt. Hann leit á hana sem
Þránd í Götu skynseminnar.
Ánægjuhugtakið féll ekki fyllilega
inn í hugmyndakerfi Platóns og
varð það því að mestu leyti horn-
reka, en stillt og kyrrlát ánægja
fékk að fljóta með í lýsingu hans
á hinu góða líferni.
Platón var sem kennivald yfir
hugum munkanna, og einnig var
þjáningin mikils metin. Kristur
þjáðist á krossinum og menn eru
þar af leiðandi ekki of góðir til að
þjást í lífínu. Þetta höfðu munkarn-
ir lært, en eins og mönnum er svo
gjamt að gera, þá efuðust þeir og
leituðu logandi ljósi að betri grein-
argerð um ánægjuna.
Hugmyndir Aristipposar (4. öld
f.Kr.) steymdu nú af síðunum og
munkamir námu: Manneskjan
sækist frá náttúrunnar hendi
ósjálfrátt eftir unaði. Það besta,
mesta og æðsta í lífínu er ánægj-
an, og ánægja andartaksins er
sætust. Núið er það eina sem til
er. Sannarlega hamingjusamur
maður á heima í gleði andartaks-
ins, því fortíðin er liðin og framtíð-
in er ókomin. Órofín stund unaðar
er best og hóflaust sællífi er hið
góða líf. Holdleg ánægja hefur
mest gildi. . .
Munkarnir hættu Iestrinum og
hristu höfuðið. Kenning Aristip-
posar höfðaði ekki til þeirra, en
Platón gamli hafði einmitt ráðist
gegn þessari kenningu með sinni
speki. Aristippos gat því ekki leyst
hina platónsku ánægju af hólmi.
Slitrur af handriti eftir Epíkúros
(341-270 f.Kr.) sældarhyggju-
mann var næst á dagskrá. Og af
því mátti lesa: Taumlaust nautna-
líf hefur ekkert gildi, því ánægjan
verður leiðigjörn ef hún er lík gesti
sem sýnir ekki á sér neitt farar-
snið. Best er að vera hófsamur,
en njóta samt ávaxta Iífsins þegar
það á við. Skynsamlegt, réttlátt
og heiðarlegt líferni er líferni
ánægjunnar. Sælan er kóróna lífs-
ins.
Kenning Epíkúrosar var ljúfari
í augum munkanna, en ánægjan
lék þrátt fyrir það of stórt hlutverk
í leikriti lífsins. Hún megnaði ekki
að hrinda hugmynd Platóns af
stalli, en spumingarnar héldu
áfram að vakna: Hvert er eðli
ánægjunnar? Getur hugsast að til
sé sönn ánægja og svikin?
Fingur snerti „Siðfræði Nikkó-
makkosar" eftir Aristóteles
(384-322 f.Kr.). Hann var hinni
mikli lærisveinn Platóns, og lagði
sig í líma við að afsanna kenning-
ar meistarans, eins og sannir nem-
endur eiga að gera. Aristóteles rit-
aði meðal annars snilldarlega um
eðli harmleikja. Og hugsanlega
gamanleikja, en um það má lesa í
bók Umberto Eco, „Nafn rósarinn-
ar“.
Bókinni var upp lokið og lesið
var með eftirvæntingu í augum:
Skoðanir, tilfinningar og duttlung-
ar manna eru ekki mælikvarði á
ánægju, heldur mannleg náttúra.
Þó einhveijum finnist eitthvað
ánægjulegt, er sú ánægja fölsk ef
hún er byggð á röngum forsendum.
Eðli mannsins stefnir að gæsku,
hyggni, visku og gæfu, og ánægja
sem stefnir að þessu er góð og
eftirsóknarverð. Það er ánægjan
sem gerir lífið gott. Öll verk má
gera af ánægju en verk eru ekki
göfug nema þau séu gerð af góðum
vilja og sönn ánægja hlýst aðeins
af góðum vilja.
Speki Aristótelesar streymdi
hindrunarlaust: Unnin verk sem
eru í samræmi við eðli mannsins
eru til heilla, og ef upphaf þeirra
og ástæða er rétt þá finnum við
til sannrar ánægju. Til að skýra
að ánægjan er aðeins sönn þegar
hún spinnst af réttri ástæðu er
gott að taka dæmi:
Þrír gamlir menn detta ofan í
þijá djúpa skurði. Þrír ungir menn
koma að og leggja sig í dálitla
hættu til að bjarga þeim. Hið ná-
kvæmlega sama gerist á þessum
þremur stöðum og ungu mennirnir
eru allir ánægðir að afreki sínu
Ioknu. Þessir þrír atburðir eru eins
að öllu leyti, en þó er það eitt sem
skilur þá að og gerir þá ólíka:
Ástæðan sem liggur að baki þeim
var aldrei sú sama.
1) Sá fyrsti bjargaði gamla
manninum til að ganga í augun á
samferðamönnum sínum. Hann
vann að eigin hagsmunum. 2)
Annar bjargaði sínum manni vegna
þess að sá gamli var ríkur. Ástæða
hjálpseminnar spratt því af von
um peninga. 3) Sá þriðji bar um-
hyggju fyrir
gamla manninum.
Honum var annt
um velferð hans
og líðan, og bjarg-
aði honum afþeim
sökum.
Ánægja ungu
mannanna er því
af ólíkum toga
spunnin, og aðeins
ánægja hins þriðja
er sönn, því hún
spinnst af góðum
vilja og réttlátu
hjarta.
Kenning Aris-
tótelesar yljar
munkunum um
hjartarætur. Ar-
istóteles hafði fellt
Platón í ánægju-
glímunni. Ánægj-
an fullgerir sér-
hvert verk og full-
komnar. Hún er
það sem rekur
smiðshöggið og
bindur endahnút-
inn líka. Ánægjan
er fýlgifiskur hins
góða, og hrein samviska og siðleg
hegðun felur í sér mestu og sönn-
ustu ánægjuna. Ánægjan er ekki
í keppni við skynsemina, fegurðina
eða sannleikann. Hún er þeim
kærust og hún hvetur alla menn
til að sækjast eftir þeim.
Munkarnir lokuðu bókinni sann-
færðir, en þeir urðu að fara leynt
með sannfæringu sína því áhrifa-
menn innan reglunnar höfðu ímu-
gust á ánægju og hlátur var bann-
aður!
Speki: Eilíf sæla lætur sjaldan
á sér kræla.
eftir Gunnar
Hersveín
Sofnað og vaknað til skiptis í tilbreytingalausri sælu — (P. Bruegel: Sælulandið).
tý
REKSTRÁRVORUR
Réttarhálsi 2,110 Rvík. - símar 31956-685554-Fax687116
K.E.l/1/ Hobby Háþrýstidælan
Bíllinn þveginn og
bónaöur á tíu mínútum.
Fyrir alvöru bíleigendur, sem vilja fara vel með
lakkið á bílnum sínum, en rispa það ekki með
drullugum þvottakústi.
Bílsápa og sjálfvirkur sápu- og bónskammtari fylg-
ir. Einnig getur þú þrifið húsið, rúðurnar, stéttina,
veröndina og sandblásið málningu, sprungur og
m.fl. með þessu undratæki. Úrval fylgihluta!
• Hreinsiefni • Pappír • Vélar • Áhöld • Einnota vörur • Vinnufatnaður • Ráðgjöf • O.fl. o.fl.
VÍSINDI /Er
kaldasti stabur í
heimi Helsinki?
Nýttmetí
kælingu
efiiis
Vísindamönnum við Háskól-
ann í Helsinki hefur tekist að
kæla silfursýni niður í 0,6 billj-
ónasta hluta úr gráðu yfir al-
kuli. Þetta er lægsta hitastig sem
hingað til hefur verið framleitt,
en lægsta náttúrulega hitastig
sem vitað er um er bakgrunns-
geislunin sem fyllir allt alheims-
rúmið og er u.þ.b. 3 gráður yfir
alkuli. Finnar hafa áform um að
nota aðferðina til rannsókna á
ísótópanum helíum-3, sem verður
fljótandi við langtum lægra hita-
stig en algengari isótópinn hel-
íum-4. Þeir vona að rannsóknirn-
ar geti varpað nýju Ijósi á eig-
inleika segulmagnaðra efna við
ofurlágt hitastig.
----------------------L
LÆKNISFRÆÐI
/Hversberab
minnast á afmœlinu
KJARN-
ORKU-
SLYS |
NÆST Á eftir tortímingu Híró-
símu og Nagasaki kemur spreng-
ingin í kjarnorkuverinu í
Tsjernobyl 26. apríl 1986 sem
þriðja mesta kjarnorkuslys sög-
unnar. Ætla mætti að fimm árum
síðar væri hægt að vega og meta
með nokkurri vissu hversu mikið
líf- og heilsutjón hlaust af þeim
eyðingaröflum sem þarna leyst-
ust úr læðingi. En það er nú
öðru nær.
Fréttir sem bárust nokkrum dög-
um eftir hamfarirnar gáfu í
skyn að þrír tugir manna hefðu
farist en fólk hefði verið flutt burt
af stóru svæði umhverfis slysstað-
inn á öruggari
slóðir. Hermenn,
sjálfboðaliðar og
námumenn flykkt-
ust tugþúsundum
saman til
Tsjernobyl, sumii'
áætla um hálf
eftir Þórarin milljón, í lagfær-
Gu‘lnason ingar- og hreins-
unarvinnu í kjarnorkuverinu og
umhverfis það. Við sprenginguna
rofnaði þakið og mörg hundruð
smálestir af geislavirkum efnum
þeyttust út. Reynt var að kæfa eld-
ana með því að fleygja ógrynni af
sandi og bórsýru niður í þá úr þyrl-
um, og þeir sem þarna störfuðu
urðu óhjákvæmilega fyrir geislun,
lítt eða ekki varðir. Sagt er að þyrlu-
flugmennirnir hafi tekið upp hjá
sjálfum sér að setja blýplötur í
sætin sín. Sumir þessara aðkomu-
-I