Morgunblaðið - 22.08.1991, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1991
Moskvubúar bera Alexander Jakovlev, fyrrum meðlim æðsta
ráðsins, og náinn ráðgjafa Gorbatsjovs um langt skeið, á höndum
sér. Jakovlev sagði sig úr kommúnistaflokknum á föstudag og
varaði jafnframt við valdaráni harðlínumanna.
Sovéskur hermaður veifar ákaft húfu sinni til ljósmyndara þegar
skriðdrekasveitir yfirgefa Maniestorg nærri Kremlarmúrum. í
yfirlýsingu sem Míkhaíl Gorbatsjov gaf frá Krímskaga eftir að
honum var sleppt úr haldi, kvaðst hann hafa tekið yfirstjórn
hersins í sínar hendur. Forseti Sovétríkjanna hefur skipað öllum
hersveitum að halda til fyrri bækistöðva sinna.
Sérfræðingar um atburðina í Moskvu:
Hik og ráðaleysi kom
valdaræningjimum í koll
Moskvu, London, Washington. Tlie Daily Telegraph og Reuter.
VALDARÁN sovéskra harðlínumanna fór út um þúfur vegna
harðrar andstöðu Borís Jeltsíns Rússlandsforseta og hiks og
ráðaleysis forsprakkanna að dómi vestrænna sérfræðinga í dag.
Víðtækar mótmælaaðgerðir stuðningsmanna Jeltsíns, virðast
hafa orðið til þess að valdaránsleiðtogarnir hafi misst kjarkinn
að sögn sérfræðinganna.
Jeltsín og stuðningsmenn hans
unnu mikilvægan siðferðilegan sig-
ur þegar herlið neyðarnefndar
valdaránsmanna gerði ekki alvar-
lega tilraun til að ráðast á þinghús-
ið snemma í morgun. „Þar sem
ekkert alvarlegt gerðist í gærkvöldi
bendir það til skorts á vilja og festu
hjá nefndinni,“ sagði sérfræðingur
við Glasgow-háskóla, Bill Wallace.
„Þeir voru greinilega ekki reiðu-
búnir að beita nógu miklu valdi,
hvort sem það var vegna þess að
erlendir sjónvarpsmenn voru við-
staddir, eða að þeir hafi talið að
það mundi ekki hafa tilætluð áhrif,“
sagði Andrew Duncan við herfræði-
stofnunina í London.
Eitt af því sem hélt aftur af
neyðamefndinni var að hún hélt
því fram að hún hefði stjórnar-
skrána í heiðri og viðurkenndi rúss-
neska þingið. „Þeir vissu að þeir
mundu standa frammi fyrir alvar-
legum vanda, ef þeir legðu undir
sig þinghúsið og tækju Jeltsín
fastan,“ sagði vestrænn stjórnarer-
indreki.
Jeltsín hafði verið kosinn í
frjálsri kosningu. „Hann nýtur al-
menns stuðnings, völd hans byggj-
ast á stjórnarskránni," sagði Ge-
orge Bush forseti fréttamönnum í
Bandaríkjunum í gær. „Nefndin
vanmetur völd þjóðarinnar.“
Duncan taldi nefndina hafa „at-
hyglisverðan skort á miskunnar-
leysi og hæfni til að kynna mál
sitt“ þegar Jeltsín sneri vöm í sókn.
Hann sagði að það hefðu verið
meiri háttar mistök hjá nefndinni
að þagga ekki niður í erlendum
fjölmiðlum eða stöðva útvarpssend-
ingar. Nefndarmennirnir hafi verið
sviplitlir og ekki náð til almennings.
Aðrir sérfræðingar bentu á að
það hefði haft sitt að segja að vest-
ræn ríki brugðu hart við og bundu
enda á aðstoð, þegar andstaða al-
mennings í Moskvu jókst og mót-
þrói magnaðist í lýðveldunum.
Nursultan Nazarbajev, forseti í
Kazakstan, var einn þeirra áhrifa-
miklu manna sem fordæmdu valda-
ránið í gær.
I morgun krafðist Vladimír Iv-
asjko, varaleiðtogi kommúnista-
flokksins, þess að fá að hitta Gorb-
atsjov á Krím, þar sem hann var
í haldi, og það gaf til kynna að
flokkurinn hefði sjálfur snúist gegn
byltingunni. Flestir eru sérfræðing-
arnir sammála um að hik og ráða-
leysi hafi verið eitt helsta einkenni
neyðarnefndarinnar og sama megi
raunar segja um stjórn Gorbatsj-
ovs, sem valdaránsmennirnir til-
heyrðu.
Ýmsir höfðu spáð því að valda-
ránið mundi fara út um þúfur
vegna þess að valdaræningjana
skorti öflúgan stuðning í sovéska
hernum. „Allt er á huldu um hveij-
ir eru við stjórn og hvað er á seyði,“
sagði ritstjóri Jane’s Intelligence
Review, Henry Dodds. „Engu er
líkara en að kerfið sé lamað. Þeir
vita ekki hveijum þeir eiga að
hlýða.“
Valdaránið var illa skipulagt að
sögn sérfræðinga í Moskvu. Þótt
fjölmennt herlið væri kallað út var
engri skipulagðri áætlun hrundið í
framkvæmd. Stöðugar æsingaræð-
ur borgara rugluðu hermennina í
ríminu og grófu undan baráttu-
þreki þeirra.
„Eg fæ engan frið fyrir fólki,
sem heldur yfir mér fyrirlestra á
nokkurra mínútna fresti og segir
að ég sé að fremja lögbrot,“ sagði
óbreyttur liðsmaður úr sérsveit,
sem lokaði Maniestorgi í miðborg
Moskvu. Hann var úr hópi 10.000
hermanna, sem talið var að væru
á víð og dreif í miðborginni. Talið
var að þeir nytu stuðnings 300
skriðdreka.
Leiðtogar rússneska lýðveldisins
héldu því fram að nær allar her-
deildir í Síberíu og austurhéruðum
Sovétríkjanna væru undir þeirra
stjórn og töldu horfur á að hersveit-
ir í Evrópuhéruðunum mundu
ganga í lið með þeim. Vísað var á
bug sögusögnum um að yfírmaður
sovéska fallhlífaliðsins hefði verið
handtekinn þegar hermenn undir
hans stjórn frá Ryazan hefðu geng-
ið í lið með Jeltsín.
Breskur sérfræðingur sagði að
klofningur hefði verið greinilegur
í sovésku liðsforingjastéttinni.
Háttsettir herforingjar eru yfirleitt
íhaldssamir, en lágtsettir og meðal-
háttsettir liðsforingjar eru hlynntir
umbótum að hans sögn. Allt að 25%
þeirra munu styðja Jeltsín og vilja
fámennari her atvinnumanna, segir
hann.
Dodds sagði að ef ef hermönnun-
um hefði verið skipað að skjóta á
andófsmenn hefði það getað leitt
til fyrstu beinu uppreisnarinnar í
hernum.
Þeirri spurningu er ósvarað
hvers vegna rússneska þinghúsið
var ekki tekið með áhlaupi og Jelts-
ín handtekinn meðan enn var hægt
að koma honum og stuðningsmönn-
um hans á óvart. „Við sáum skrið-
drekasveitir sækja inn í borgina,“
sagði hernaðarsérfræðingur,
„nálgast götuvígi og hafast ekkert
að í fimm eða sex klukkutíma,
þótt einfalt hefði verið að sneiða
hjá hindrununum.“
Kantemirovskaja- og Tam-
anskaja-herfylkin, sem yfirleitt
studdu valdaræningjana, eru ekki
úrvalsherfylki. Ekki var vitað um
afstöðu yfírstjórnar hersins, þar á
meðal forseta herráðsins, Míkhaíls
Moisejevs hershöfðingja, sem yfir-
leitt hefur verið talinn hlynntur
umbótum.
Því er einnig ósvarað hvers
vegna leiðtogar valdaránsins
treystu nær eingöngu á landher-
sveitir og skriðdrekaherfyiki, sem
hafa enga þjálfun fengið í aðgerð-
um gegn óbreyttum borgurum. Ein
af úrvalssveitum innanríkisráðu-
neytisins, Dzerzhinsky-herfylkið,
hefur bækistöðvar rétt hjá borgar-
mörkunum og hægt hefði verið að
kalla út KGB-herdeildir.
í Washington er sagt að háttsett-
ir bandarískir embættismenn séu
sammála um að valdaránið hafi
verið dæmt til að mistakast. Brent
Scowcroft þjóðaröryggisráðgjafi
sagði að skriðdrekarnir hefðu ekki
sótt inn í Moskvu fyrr en nokkrum
klukkustundum eftir að neyðar-
nefndin hefði lýst því yfir hvað
fyrir henni vekti. „Venjulega þegar
valdarán eru framin sækja skrið-
drekarnir fram um leið og tilkynn-
ing er birt,“ sagði Scowcroft.
Ýmislegt bendir til þess að neyð-
arnefndin hafi flýtt sér að láta til
skarar skríða til að koma í veg
fyrir undirritun nýs sáttmála um
sovéska ríkjasambandið að sögn
bandarískra embættismanna.
Mesta athygli vakti að ekki var
reynt að þagga niður í Jeltsín og
að valdaræningjarnir gerðu sér
ekki grein fyrir því hve auðvelt
hann á með að ná til almennings.
Ein skýringin kann að vera sú að
enginn úr hópi valdaræningjanna
hefur verið í framboði í fijálsum
kosningum eins og Jeltsín.
Nefndin sýndi einnig að hún stóð
í litlu sambandi við raunveruleik-
ann þegar hún greip til þeirrar
gegnsæju lygi að Gorbatsjov hefði
sagt af sér af heilsufarsástæðum,
sem er gamalkunnug aðferð komm-
únista. Bush forseti kallaði í dag
það bragð gamaldags blekkingar-
leik.
Þó sögðu embættismenn í Hvíta
húsinu þegar þær fréttir bárust að
skriðdrekar hefðu verið sendir gegn
Jeltsín að verið gæti að valdaræn-
ingjarnir mundu ekki hika við að
beita valdi til að handtaka hann
og knýja fram vilja sinn í Moskvu
og annars staðar.
Þetta var ein af ástæðunum til
þess að Bush lagði ríka áherslu á
stuðning við Jeltsín í gær. Fyrr á
þessu ári sagði Scowcroft að líkur
á tilrauni til valdaráns í Moskvu
væru allalvarlegar. Hann neitar því
nú að bandaríska leyniþjónustan
hafi brugðist, þar sem hún varaði
ekki við valdaránstilrauninni og
segir að hún hafi jafnvel komið
Gorbatsjov á óvart.
SIEMENS
1 Þvottavél eins c ►g þœr
Igerast bestar! WM42 Áfangaþeytivinding, 1200 sn./mín., fjölmörg þvottakerfi, sjálfvirk magn- skynjun, nýtir vel vatn og þvottaefni.
SMÍTH&
NORLAND
Nóatúni4-Sími 28300