Morgunblaðið - 04.10.1992, Blaðsíða 4

% %
MORGÚnbLaÐIÖ SÚN'nÚDAGÚR 4. 0KTÓBER1992
UPPLAUSN
SOVÉTRÍKJANNA
ENDURVEKUR
DRAUMA UM
FORNA FRÆGÐ
KOSAKKARNIR
Kósakkar
endurbornlr:
Fylgjast með þing-
fundi í Moskvu 1992.
eftir Guðmund Holldórsson
ÁHRIF Kósakka í Rússlandi
hafa stöðugt aukizt siðan
upplausn Sovétríkjanna
hófst og nú krefjast þeir
sams konar sjálfsijórnar og
fyrir byltinguna 1917. Stór-
ráð Kósakka krafðist þess
einnig nýlega að Kósakka-
sveitum yrði
komið á fót inn-
an rússneska
hersins og að
Kósakkar
fengju jarðnæði
að launum fyrir veitta her-
þjónustu eins og á tímum
keisaranna. Kröfur þeirra
hafa fengið stuðning þjóð-
ernissinna úr röðum stjórn-
málamanna og herforingja,
sem vinna að endurreisn
rússneska hersins og eru
erfiðir Borís Jeltsín forseta.
KOMA
e
EG
er viss um að sveitir Kós-
akka munu bera af öll-
um sveitum rússneska
hersins,“ sagði Gjorgíj
Kondratev, hershöfð-
ingi og aðstoðarráð-
herra, á fundi stórráðs-
ins. Fundarmenn hrópuðu
ljubo'. (húrra), þótt hann tæki fram
að endanleg ákvörðun um stofnun
nýs Kósakkahers yrði að bíða betri
tíma. Alexander Rutskoi váraforseti
kvað hins vegar landbúnaðarstofn-
un á sínum vegum mundu taka
kröfur Kósakka um jarðnæði til
athugunar.
Nýr kafli kann því að vera hafinn
í sögu Kósakka, sem voru upphaf-
lega ánauðugir bændur sem flúðu
frá Rússlandi, Póllandi og Litháen.
Tatarar, Mongólar og aðrir ævin-
týramenn gengu í lið með þeim og
þeir mynduðu óháð samfélög á
gresjum Suður-Rússlands og Ukr-
aínu.
Kósakkar urðu útverðir Slava í
baráttunni gegn veldi Tatara á
Krím og tyrkneskum húsbændum
þeirra, en börðust ýmist með Hinu
heilaga rómverska ríki gegn Tyrkj-
um, Rússum gegn Pólverjum eða
Pólveijum gegn Rússum. Sjálfstæði
þeirra komst í hættu þegar Rúss-
land teygði sig í suðurátt og Pólveij-
ar reyndu að treysta yfirráð lithá-
ískra bandamanna sinna í Úkraínu.
Hernaður til stuðnings rússnesk-
um og pólskum valdhöfum tryggði
Kósökkum sjálfstjórn og forrétt-
indi, en þegar stækkun Rússlands
takmarkaði rétt þeirra tóku þeir
þátt í víðtækum uppreisnum. A síð-
ustu öld mynduðu þeir sjálf-
stæðar riddaraliðssveitir á
útjöðrum rússneska keis-
araríkisins og urðu frægir
fyrir grimmd og frábæra
hestamennsku. Desembrist-
ar töldu stjórnarfyrirkomu-
lag þeirra lýðræðislega fyr-
irmynd, en einni öld síðar
kváðu bolsévíkar samfélög
þeirra virki gagnbyltingar
og ríkra bænda, kúlakka.
Þá voru Kósakkar fjórar
milljónir og skiptust í 11 samfélög.
Yfírgnæfandi meirihluti þeirra
barðist með hvítliðum 1918-1921,
margir féllu eða flúðu land og lend-
um þeirra var breytt í samyrkjubú.
Margir Kósakkar voru drepnir á
dögum Stalíns, sem sendi riddaralið
þeirra í útlegð til Síberíu eftir sigur-
inn 1945. Nú eru Kósakkar eða
afkomendur þeirra 10 milljónir og
endurvakning þeirra hófst fyrir al-
vöru þegar margir þeirra fylktu sér
undir merki Jeltsíns eftir valda-
ránstilraunina í ágúst 1991.
Vakningin hófst á Don-svæðinu,
sem var sjálfstætt Kósakkalýðveldi
1918-1920, þótt núverandi höfðingi
Kósakka þar sé fyrrverandi komm-
únisti og styddi valdaránstilraunina
eins og fleiri leiðtogar þeirra. Önnur
samtök Kósakka undir forystu Val-
eríj Shukovs eru andvíg kommún-
istum og neita því að kjörorð hreyf-
ingarinnar sé „Rússland fyrir
Rússa“ eins og hægrisinnaðra ætt-
jarðarvina.
Sveitum Kósakka hefur verið
komið á fót frá Moldóvíu í
vestri til Kúrileyja í austri og frá
Fyrir daga bolsévíka: Riddaralið Kósakka ræðst til atlögu í fyrri heimsstyrjöldinni.
íshafi til Mið-Asíu. Fjölda hermann-
anna er haldið leyndum, en óánægja
með stjórnmálamenn og stjórn-
málaflokka hefur orðið þeim til
framdráttar og stefna þeirra er ein-
föld: föðurlandsást, umhverfisvernd
og varnir sögulegra landamæra
Rússlands. Þeir vilja láta verkin
tala og „sjálfstraust þeirra vekur
tiltrú fólks“ að sögn Sergeis Brus-
íns, sérfræðings í sögu Kósakka.
„Þeir telja fortíðina lykilinn að
framtíðinni."
Einkennisklæddir Kósakkar bún-
ir svipum eru á ný algeng sjón í
rússneskum bæjum. Sjálfskipaðar
löggæzlusveitir þeirra eru óháðar
yfirvöldum, sem ráða ekki við
aukna glæpi. A gömlu heimaslóðum
Kósakka í Suður-Rússlandi taka
gæzlusveitir þeirra hart á braski
kaupahéðna frá Kákasus, sem selja
blóm, ávexti, grænmeti o.fl.
Löggæzlumenn Kósakka neyða
ríka, svartleita Kákasusbúa til að
selja fátækum bæjarbúum varning
á niðursettu verði og koma þannig
fram í hlutverki „Hróa hattar" í
Rússlandi samtímans. Hópar
glæpamanna frá Georgíu, Azer-
baidjan og Tsétsintsja hafa vaðið
uppi, en margir saklausir Kákasus-
menn eru hafðir fyrir rangri sök
og Azerar hafa víða sætt ofsóknum.
Kákasusbúar eru litnir hornauga í
Rússlandi, gróði þeirra vekur öfund,
glæpir hafa dafnað í skjóli einka-
framtaks og fréttir herma að yfir
standi hatrömm valdatogstreita í
undirheimum glæpamanna.
í Stavropol-héraði, sem liggur
að Kákasus, beijast Kósakkar fyrir
brottvísun allra innflytjenda ann-
arra en Slava - aðallega Armena
sem geta veitt þeim harða keppni
í baráttu um jarðnæði. Rússneska
sjónvarpið hefur sýnt kvikmynd frá
smábæ, þar sem Kósakkar hótuðu
að reka Armena innan þriggja sól-
arhringa ef þeir hypjuðu sig ekki.
Svo er komið að lýðræðissinnar
í Rússlandi óttast að þegar Kósakk-
ar hafi endurheimt fyrri hemaðar-
mátt muni þeir krefjast pólitískra
áhrifa og að þá muni héruð byggð
Kósökkum á landamærunum breyt-
ast í átakasvæði.
Þar sem Kósakkar eru ákafir
þjóðernissinnar gætu þeir orðið
harðsnúið stuðningslið Rutskois
varaforseta, eins helzta leiðtoga
þjóðernissinna og keppinautar