Morgunblaðið - 04.10.1992, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1992
B 7
var að búð Skagfirðinga hefði borið
af. Hún keypti þá stórt tjald, Skag-
firðingabúð, tjaldaði að innan með
reflum og áklæðum og ýmsum
gömlum djásnum og hafði veitingar
í þjóðlegum stíl. Fáninn var heima-
ofrnn úr heimalituðu bandi.
Þegar Friðjón stjúpsonur hennar
þurfti að fara í framhaldsskóla, varð
Núpur fyrir valinu og Lilja réði sig
einfaldlega þar í vinnu í tvö ár og
önnur tvö ár voru þau á Hvann-
eyri. Á báðum stöðum tók hún þátt
í matreiðslustörfum og á Hvanneyri
líka í garðyrkju og vefnaði. 1939
ráðgerðu Lilja og Friðjón ferð til
Ðanmerkur. Þar hafði Friðjón feng-
ið loforð fyrir námi og vinnu, en þá
kom heimsstyijöldin.
„Árið 1944 byijuðum við að
rækta tún í nýbýli okkar í Víðivalla-
landi. Þremur árum síðar hófumst
við handa um byggingar í Ásgarði
20. júlí 1947. Frá þeim degi höfum
við talið það lögheimilí okkar, og
Ásgarður talinn með byggðum býl-
um í hreppnum," skrifaði Lilja í
dagbók fyrir vini sína. „En okkur
var það jafnhliða ljóst, að undir
kostnaði af byggingum gat ekki
okkar litli bústofn staðið. Þá voru
ekki önnur úrræði en selja skepn-
var svo mikil hugsjónakona hún
Lilja,“ sagði vinkona hennar. Það
sést alls staðar, þótt aldrei tækist
að ljúka allri þessari höll og hún
hafí látið á sjá í áranna rás...
Stórhugurinn sést strax við hlið-
ið. Þar eru nokkurs konar hús
beggja megin. Syðra húsið í hliðinu
heitir Biðlundur. Þar átti að bíða
eftir áætlunarbílnum. Hinum megin
eru Brúsastaðir, þar sem mjólkur-
brúsarnir skyldu bíða mjólkurbílsins
og hafði hún hugsað sér að koma
rennisliskju fyrir. Þetta hlið mun
Unnur Briem teknikennari og vin-
kona Lilju hafa dregið upp fýrir
hana. Þess má geta að 8 kýr voru
í Ásgarði þegar þau Friðjón settust
þar að og segir Lilja að ekki hafí
þau þurft mikið að hafa fyrir að
útvega kýmar. Kýr og kýrefni voru
send þeim víðs vegar að. Margir
hafa sýnilega talið sig eiga Lilju
gott að gjalda.
EINANGRAÐ UTAN FRÁ
Lilja hafði ákveðna skoðun á því
hvemig höllin hennar skyldi vera.
En hún mun vera teiknuð upp á
teiknistofu landbúnaðarins. Þetta
mun vera fyrsta húsið á landinu sem
var einangrað utan frá. Fyrst steypt
Nyrst er svo heyhiaðan.
Það er gaman að ganga um þetta
stóra hús með þeim Snorra og Kol-
brúnu. í fyrstu vissu þau ekki al-
mennilega hvað þau ættu við það
að gera. Ætlaði að verða hálfgerður
baggi. Lengi hafði ekki verið búið
í því, þakið orðið lekt og margt illa
farið, enda hafði því aldrei verið að
fullu lokið. „En við hefðum aldrei
getað sett á það jarðýtu eða látið
það grotna. Þetta er samt ekki auð-
velt. Því allt þarf að gera eins og
Lilja vildi hafa það, ekki breyta út
af í neinu. Og svo fer áhuginn allt-
af vaxandi," segja þau. í fyrstu
vom þau einfaldlega að veija húsið
fyrir skemmdum, en nú eru þau að
gera upp allt íbúðarhúsið, búin að
koma stórum hluta þess í gott horf
- og skemmtilegt. „Öllum fannst við
geggjuð að fara út í þetta. En nú
eigum við hér heima, emm hér öllum
stundum þegar við getum, og ætli
við endum ekki með að fiytja hing-
að,“ segja þau og hlæja. „Skrýtið,
þegar hugsað er um það, að skyldi
eiga fyrir okkur að liggja að lenda
héma og leggja allt okkar í þetta.“
Það er alveg sérstakt andrúms-
loft í þessu húsi. Allt hefur sinn
svip, sem er látinn halda sér. Gert
til stórveislu. Að skemmtun lokinni
afhenti Lilja hveiju barni fallegan
blómvönd. Hugðist hún með því
glæða fegurðarsmekk barnanna fyr-
ir ræktun, sem hún taldi mannbæt-
andi. Á vetrum stofnaði hún til leik-
sýninga og stundum hélt hún álfa-
dans sveitungum sínum til skemmt-
unar.
LILJUSPOR
Auðvelt er að skilja þegar Snorri
Ingimarsson segir þar sem við sitj-
um yfír kaffíbolla í stofunni þeirra
Kolbrúnar, að Ásgarður hafi frá því
hann var þar drengur orðið ævin-
týraland í hans huga. Og þegar
Kolbrún fór að vera þar, fór eins
fyrir henni. Hún heillaðist af staðn-
um. „Við Lilja höfum sömu áhuga-
mál,“ segir hún og vísar til vefnaðar
og tijáræktarinnar, sem var stór
þáttur í áhugamálum Lilju.
Við göngum upp í þennan fallega
hvamm upp af bænum með niðandi
læk og fallegum gróðri og trjám.
Þarna hafði áður verið gamall stekk-
ur, þar sem æmar vom mjaltaðar.
Þar og víðar í landareigninni eru
þau Snorri og Kolbrún að halda
áfram ræktunarstarfi Lilju. Kolbrún
kvaðst ætla í nám við Garðyrkju-
Meðan Lilju entist
aldur til hélt hún
alltaf upp á af-
mæli Asgarðs
20. júlí. Var öllum
börnum í sveitinni
þá boðið ásamt
foreldrum þeirra
til stórveislu.
Á minnisvarðanum við veginn
stendur: Fjörbrot þjóðveldisins.
Örlygsstaðabardagi 21. ágúst
Þarna í Örlygsstaðagerðinu valdi Sturla Sig-
hvatsson hinn afdrifaríka orustuvöll. „Alveg
út í hött,“ segir Snorri Ingimarsson.
Lilja Sigurðardóttir og fóstursonur hennar Friðjón Hjörleifsson. Nýbýlið Ásgarður er
1238
urnar og fara í vinnu annars stað-
ar. Voram við í ýmissi vinnu að
vetri til og lögðum allt í byggingar
í Ásgarði. Meðan á þessum bygging-
arframkvæmdum stóð vorum við
Friðjón á stöðugum flækingi, á áður
óþekkta staði, en vorum svo heppin
að eignast nýja vini. Og ef við gát-
um verið saman, leið okkur vel.
Alla okkar vetrarvinnu lögðum við
í byggingamar. Tókum það í áföng-
um. Eitt árið t.d. var hliðið niður
við veginn steypt og gróðurhúsið.
Árið 1955 fengum við rafmagnið
heim og vatnið 1959.“
Þama var ekki hugsað smátt og
ekki af sér dregið. Ekki síst þegar
til þess er hugsað að Lilja var eng-
inn unglingur, orðin 63 ára gömul
þegar hún hófst handa og tíu árum
eldri þegar þau settust endanlega
að í Ásgarði 1957. Að auki engin
efnakona, heldur bláfátæk. „Hún
upp, einangrað með steinull og síðan
sett timbur utan á. Lilja vildi koma
nöfnum á herbergin í höll sinni.
„Þau eru svo snjöll og lýsa svo vel
hugkvæmni hennar og andríki.
Þetta er líka svo mikill hluti af henni
sjálfri, eins og byggingin öll,“ hefur
Halldóra Bjarnadóttir eftir Skag-
fírðingi einum í grein um Lilju.
Nöfnin á herbergjunum eru: Garðs-
hom, Liljulundur, Aðalból, Ketils-
staðir, Vinaból, Sólvangur, Mið-
garður, Búrfell. Rishæðin er 110
fermetrar að grannfleti og sá Lilja
í anda rísa þar ýmislega verklega
starfsemi til gagns og gamans, ætl-
aði m.a. að hafa þar vefnaðar-
kennslu. Og hugsað var fyrir gufu-
baði. Syðst er íbúðarhúsið, en á
miðhæðinni í millibyggingu var fjós
og fóðurgeymsla og þar í risinu
skyldi vera fjósameistaraíbúð. Kjall-
arinn var ætlaður fyrir vélageymslu.
hafði verið ráð fyrir glerskála til að
sitja í út frá efri hæðinni. Lilja hafði
látið smíða sérstakar hurðir, sem
halda sér. Þama er sérkennilegt
borð með mynstri og kommóða frá
henni, svo eitthvað sé nefnt. Og
vefstóllinn hennar er til. Víða má
sjá falleg hvatningar- og einkunnar-
orð sem lýsa þessari konu. Á plött-
um sem hún lét gera er t.d. bæn
Jónasar Hallgrímssonar:
Faðir og vinur alls sem er
annastu þennan groma reit.
Blessaðu faðir blómin hér
blessaðu þau í hverri sveit.
Meðan Lilju entist aldur til hélt
hún alltaf upp á afmæli Ásgarðs
20. júli. Var öllum bömum í sveit-
inni þá boðið ásamt foreldrum þeirra
skóla ríkisins í Hveragerði til þess
að verða betur í stakk búin til að
takast á við ræktunina. „Nú vitum
við hvað við viljum. Að rækta hér
í Ásgarði," segja þau hjónin.
Tijáræktin var Lilju frá Víðivöll-
um stórt hugsjónamál. Hún lærði
garðyrkju í Garðyrkjustöðinni á
Akureyri 1912 og stundaði garð-
yrkju upp frá því. Tijá- og blóma-
garðurinn hennar á Víðivöllum varð
eftir 1914 landskunnur. í tijárækt-
inni kom hún víða við, tók unglinga
til sín á vorin og leiðbeindi í garð-
yrkju. Og var síðar fengin til að
fara um sveitir Skagaljarðar og leið-
beina í samræmi við samþykkt frá
Landsfundi kve'nna 1926. Fræ sendi-
hún í allar áttir með leiðbeiningum.
Víða í Blönduhlíð og Skagafirði má
sjá þessa fallegu trjálundi, sem hún
hjálpaði til við að rækta. Æsku-
minning gamals manns er þegar
Lilja kom ríðandi í söðli heim á bæ
með tijáplöntur í tveimur pokum
fyrir framan sig. Svo þakklátir vora
menn Lilju fyrir þessar trjáplöntur
að þeir nefndu þessa lundi gjaman
Liljuspor. Ræktun taldi hún mann-
bætandi. Má nærri geta að þessi
hugsjónakona hafði stór áform um
ræktun á sínu eigin setri Ásgarði. .
Þeim áformum er nú fram haldið
af myndarskap.
STAÐSETNING ÖRLYGS-
STAÐABARDAGA ÚT í HÖTT
Á þessum friðsæla stað, þar sem
nú ríkir andi góðvildar og gróðurs,
voru til lykta ráðin örlög stórrar og
voldugrar ættar á íslandi, í hinni
skæðu orustu Örlygsstaðabardaga
21. ágúst 1238. Þarna út og ofan
við Ásgarð börðust þeir Sturla og
Sighvatur faðir hans ásamt fjöl-
mennu liði við enn fjölmennara lið
Kolbeins unga og Gissurar Þorvalds-
sonar. Féllu þar Sighvatur og synir
hans Qórir, þar á meðal Sturla Sig-
hvatsson, en sá yngsti komst undan
um Miðsitjuskarð þarna upp af.
Við göngum upp fyrir túngarðinn
með Snorra Ingimarssyni, sem
þekkir vel og hefur sínar skoðanir
á Örlygsstaðabardaga. Túngirðing-
in í Ásgarði tekur þarna furðulega
vinkilbeygju inn á túnið. Snorri kann
skýringu á því. Þegar þau Lilja og
Friðjón voru að girða túnið, birtist
Sighvatur Friðjóni í draumi og seg-
ir: Ekki feti lengra! Á vettvangi má
greinilega sjá að ef girðingin hefði
haldið áfram í beina línu, þá hefði
hún farið yfir suðurhluta Örlygs-
staðagerðisins þar sem Sighvatur
er sagður hafa fallið. Því var henni
breytt svona. Mikið mæðir þó á
hornstólpunum við þennan skrýtna
vinkil inn á túnið og þarf sífelldra
viðgerða við. í gerðinu er minnis-
varði um Örlygsstaðabardaga með
plötu sem sýnir aðstæður og stað-
setningu liðanna, þar sem þijú þús-
und manns tókust á og féllu um 50,
flestir úr liði þeirra Sturlu.
Ekki er Snorri Ingimarsson sáttur
við orustuvöllinn, þar sem Sturla
kaus að fylkja liði þeirra feðga til
orastunnar þegar þeir sáu fjanda-
flokkinn koma langt að. Gátu séð
þá strax er þeir komu upp á Reykja-
tunguna handan héraðsins og Jök-
ulsár. Þeirra eigið lið var á nærliggj-
andi á bæjum: Miðsitju, Sólheimum,
Víðivöllum og Miklabæ. En einmitt
þarna í gerðinu í mýrinni ákvað
Sturla Sighvatsson að þeir skyldu
fylkja liði. Snorri Ingimarsson segir:
„Lið sem kýs sér vígvöll velur sér
annað en mýrlendi. Þeir þurfa gijót
til að kasta. Þetta kemur vel fram
í frásögninni af bardaganum, þegar
menn Gissurar fara að grýta menn
Sighvats í gerðinu og Gissur bannar
þeim það, segir: „Kastið þér ei gijóti
í lið þeirra, því að þér takið stór
högg af því sama grjóti, þá er þeir
senda það aftur.“ I gerðinu hafa
þeir semsagt ekkert gijót nema það
sem að þeim er varpað af óvininum.
Og Snorri Ingimarsson bendir á
ásinn þarna rétt ofan við mýrina
með nægum birgðum af gijóti, sem
hefði mátt láta dynja á fjandmönn-
unum ofan frá. Gátu þá að vísu
fengið steinana til baka en þeim
þurfti að kasta upp í móti. Og hann
bætir við: „Ég tel alveg út í hött
að hafa valið þennan stað til bardag-
ans. En hvað gera ekki feigir
menn?" Satt er það, nægir eru feigð-
arboðamir fyrir Örlygsstaðabar-
daga í sögunni.
Sem við stöndum þarna er ég
honum alveg sammála. Sé fyrir mér
allt þetta lið að hlaupa um í mýr-
inni og hrasa um þúfur með svo
bitlítil fornaldarvopn að jafnvel hetj-
an Sturla Sighvatsson, sem leggur
spjótinu Grásíðu svo hart að menn
féllu fyrir, verður að bregða því
undir fót sér nokkrum sinnum á
milli spjótalaganna, því spjótið
„lagðist". Enda er þessi skrifari
ekki mesti aðdáandi bardagafúsra
kappa, fomra eða í nútíma. Kýs
heldur halda á lofti hugsjónakon-
unni hugumstóru, Lilju Sigurðar-
dóttur í Ásgarði, sem sáði því góða
sæði sem þau Snorri Ingimarsson
og Kolbrún eru nú að vökva við
sérkennilegu ævintýrahöllina við
þjóðveginn. Og annast þann græna
reit, eins og segir í ofamefndri fyrir-
bæn.